گاز گرفتگی حیوانات
طبق آماری که در کتاب‌های امداد اولیه آمده به طور تخمینی از هر دو نفر یک نفر توسط حیوان یا شخص دیگر مورد گازگرفتگی قرار می‌گیرد. حدود ٨٠درصد گازگرفتگی‌ها نیز توسط سگ‌ها انجام می‌شود.
هاری بیماری شایعی است که بر اثر ویروسی در بدن حیوانات خونگرم ایجاد می‌شود. این بیماری از بزاق یک حیوان با گاز گرفتن یا لیس‌زدن به حیوان دیگر منتقل می‌شود؛ اما حیواناتی با مشخصه‌های زیر احتمال هاری دارند:
حیوانی که بدون عامل تحریک‌کننده حمل کند.
حیوانی که رفتار عجیب داشته باشد و از ویژگی‌های معمول آن نباشد.
حیوان از نوع گونه‌های پرخطر باشد. (راسو، راکون یا خفاش)
اما درصورتی که شخصی مبتلا به هاری شده باشد یا مشکوک به هاری باشد، باید چه کرد.
اگر مصدوم توسط سگ یا گربه سالم خانگی گاز گرفته شده، حیوان را باید بست و مدت ١٠روز از نظر هرگونه بیماری او را زیرنظر گرفت. در موارد خاص اگر لازم بود، یک دامپزشک حیوان را بکشد، سرش را ببرد و برای تشخیص به آزمایشگاه بفرستد. اگر وقتی حیوان را پیدا کردید مرده بود، تمام بدنش را منتقل کنید؛ لازم نیست سرش را از تن جدا کنید. حواستان باشد با بزاق تماس ایجاد نشود.
اگر مصدوم توسط راسو، خفاش، روباه یا پستاندار دیگری گاز گرفته شده، باید آن را به‌عنوان مورد هاری تلقی و خیلی فوری درمان مربوطه را آغاز کنید.
زخم را با محلول صابون تمیز کنید و آن را با آب پرفشار آب بکشید.
جلوی خونریزی را بگیرید و مراقبت‌های لازم را برای زخم انجام دهید.
به منظور تمیزکردن بیشتر زخم و تزریق احتمالی واکسن کزاز در جست‌وجوی مراقبت‌های پزشکی باشید.
گزش عنکبوت
بیشتر عنکبوت‌ها سمی‌اند. سمی که می‌تواند طعمه را فلج کند و آن را بکشد، اما سیستم قوی مثل فک یا نیش قوی ندارند. تشخیص گزش عنکبوت بسیار مشکل است، به‌خصوص وقتی که خود عنکبوت را ندیده باشند، زیرا گزش تنها یک درد کوچک و زودگذر دارد.
گزش عنکبوت بیوه سیاه
این عنکبوت یک شکم گرد دارد که رنگ آن بسته به گونه‌اش از خاکستری تا قهوه‌ای و سیاه متفاوت است. در نوع ماده شکم سیاه و براق است و یک نقطه قرمز یا زرد (شبیه ساعت شنی) یا نقاط یا نوارهای سفید روی آن است. عنکبوت بیوه سیاه در تمام نقاط دنیا پیدا می‌شود.
علایمی که در گزش عنکبوت بیوه سیاه
به وجود می‌آید، در زیر آمده است.
ممکن است مصدوم هنگام گزش احساس فرورفتن سوزن در بدن داشته باشد.
ممکن است دو نیش کوچک شبیه دو نقطه ریز قرمز دیده شود.
اگر محل گزش در قسمت پایین بدن باشد، در عرض ١٥دقیقه تا چهارساعت سفتی و کرامپ یا گرفتگی عضلانی در ناحیه شکم رخ می‌دهد و اگر محل گزش در بالای بدن باشد، این سفتی در شانه‌ها، پشت، یا قفسه‌سینه رخ می‌دهد.
پس از آن سردرد، لرز، تب، تعریق شدید، سرگیجه، تهوع و استفراغ رخ می‌دهد.
گزش رطیل
رطیل زمانی نیش می‌زند که او را تحریک کنید یا آزار دهید. گزش آن هم می‌تواند بدون درد باشد و هم درد زق‌زق‌کننده‌ای که یک‌ساعت طول می‌کشد را داشته باشد. وقتی رطیل ناراحت می‌شود، زیر شکم خود را با پاهایش می‌خاراند و موهایش را به پوست مهاجم می‌زند. موها ایجاد خارش و کهیر می‌کند که گاه تا چندین هفته باقی می‌ماند.
اما برای گزش رطیل چه باید کرد.
حتی اگر بدن آن له شده باشد، در صورت امکان، برای شناسایی او را بگیرید و نگه دارید. تعیین گونه به درمان کمک می‌کند و رطیل مرده را (اگر پیدا شد) باید با مصدوم به بیمارستان ببرید.
محل گزش را با آب و صابون تمیز کنید یا با الکل مالش دهید.
یک کیسه یخ روی محل نیش‌خوردگی بگذارید تا درد برطرف شود و اثر سم را به تأخیر بیندازد.
مصدوم را از نظر ABC (کنترل باز بودن راه هوایی، تنفسی و گردش خون) زیرنظر بگیرید.
مارگزیدگی
دو نوع مار سمی معروف در ایران وجود دارد. مار کبرای معمولی و افعی‌ها. کبرای معمولی بیشتر خاکستری مایل به قهوه‌ای است و ممکن است پشت دم‌اش نقش داشته باشد.
طول این مار گاهی به دومتر هم می‌رسد و زمانی که تحریک یا ترسانده شود، سرش را از روی زمین بلند می‌کند و دم‌اش را پخش می‌کند. سم این مار برای سلول‌های عصبی بسیار خطرناک است و باعث فلج تنفسی و تخریب بافتی می‌شود.
افعی صحرایی شاخدار، افعی فلس سوهانی و افعی له به تین یا شرقی از افعی‌های شایع ایران هستند. صحرایی شاخدار زرد مایل به قهوه‌ای کمرنگ است که دو خار تیز(فلس) روی هر دو چشم‌اش دارد و در صحرا و مناطق بی‌آب و علف زندگی می‌کند، این مار شب‌هنگام برای پیداکردن غذا بیرون می‌آید. باید توجه داشت بیشتر گزش‌ها زمانی رخ می‌دهد که به‌طور تصادفی روی مار پا بگذارند.
سم این نوع مار برای سلول‌های خونی بسیار خطرناک است و باعث آسیب جدی به سلول‌های خونی و بافت‌ها می‌شود. طول این مار حدود ٤٥سانتیمتر و حداکثر ٧٥سانتیمتر است. زهر افعی شاخدار تنها در محل نیش، درد و تورم ایجاد می‌کند. زهر افعی فلس سوهانی نیز سمیت قلبی دارد ولی به ندرت می‌کشد و نیاز به پادزهر مونووالان دارد، اما افعی شرقی با ایجاد درد و تورم و نکروز موضعی و نیز شوک هیپووولمیک نارسایی کلیه و خونریزی داخلی می‌دهد و منجر به مرگ می‌شود.
درد سوزانده و بسیار شدید در محل گزش، دو سوراخ زخمی کوچک به فاصله یک و٢سانتیمتر از یکدیگر، تورم، تغییر رنگ و تاول‌های حاوی خون که در عرض ٦ تا ١٠ساعت پدیدار می‌شود و در موارد شدید تهوع، استفراغ، تعریق و ضعف از علایم گزیدگی است. حدود ٢٥درصد موارد از گزش‌های سمی هیچ زهری به علت خالی‌بودن زهر مار فقط جای دندان مار باقی مانده که به آن گزیدگی خشک می‌گویند.
در برابر مارگزیدگی باید اقدامات زیر را انجام داد.
مصدوم و همراه او را از مار دور نگه دارید. مارها بیش از یک‌بار می‌گزند. افعی به اندازه نصف طول بدنش می‌پرد. اگر دور و بر ماری هستید که سرش جدا شده، مراقب باشید؛ زیرا واکنش سر گاه تا ٢٠دقیقه یا حتی بیشتر باقی می‌ماند.
مصدوم را ساکت و آرام نگه دارید. درصورت امکان برای کمک به انتقال مصدوم او را بلند کنید یا خیلی آهسته بگذارید راه برود.
محل گزیدگی را خیلی آهسته با آب و صابون بشویید.
اگر بیش از یک‌ساعت از مرکزدرمانی‌ای که پادزهر دارد، فاصله دارید، یا اگر مار خیلی بزرگ بود و پوست مصدوم هم به سرعت دارد ورم می‌کند، خیلی سریع از مکنده استفاده کنید. نیازی به بریدن پوست نیست.
خیلی فوری مصدوم را به مرکزدرمانی انتقال دهید.
برای گزش مار کبرا یا کفچه مار، باید بدون فوت وقت سرم اختصاصی یا منووالان را تزریق کنید.
گاز گرفتگی انسان
شاید برایتان عجیب باشد که گازگرفتگی توسط انسان خطرناک‌تر از حیوانات دیگر باشد؛ چون انسان همه چیز می‌خورد و دهان انسان حاوی گستره وسیعی از میکروب‌ها است.
برای گازگرفتگی انسانی باید اقدامات زیر را انجام داد.
اگر زخم خونریزی زیادی ندارد، آن را مدت ٥ تا ١٠ دقیقه با آب (از شیلنگ با فشار زیاد) و صابون بشویید. آن را نسایید زیرا بافت‌ها له می‌شود.
زخم را با آب جاری و پرفشار خوب آبکشی کنید.
جلوی خونریزی را با فشار مستقیم بگیرید.
زخم را با یک پانسمان استریل بپوشانید. زخم را با نوار چسب یا باند پروانه‌ای نبندید؛ زیرا باکتری‌ها در زخم اسیر می‌شوند و احتمال عفونت بیشتر می‌شود.
برای پاک‌کردن بیشتر زخم، واکسن کزاز و بخیه و بستن زخم به پزشک مراجعه کنید.
عقرب‌زدگی
عقرب به خاطر انبرهای خرچنگی‌اش شبیه خرچنگ مینیاتوری است، اما یک دم بلند دارد که به طرف بالا تاب خورده و دارای یک نیش زهرآلود است.
خطرناک‌ترین عقرب ایران گاردیوم خوزستان است اما انواع زرد آن‌که بدن باریک و دم بلندی دارند، در مناطق گرم ایران مانند کرمان، کاشان و یزد دیده می‌شود. کسانی که در شب کار می‌کنند، بیشتر در معرض نیش عقرب هستند، چون عقرب‌ها روزها استراحت می‌کنند و شب‌ها به شکار می‌روند.
شایع‌ترین نشانه عقرب‌زدگی به‌ویژه در بزرگسالان، درد موضعی و آنی و سوزش در اطراف محل گزش است. بی‌حسی و سوزن سوزن‌شدن بعدا به وجود می‌آید و به تدریج اشک ریزش و آبریزش بینی و تعریق و تهوع ایجاد می‌شود.
سم عقرب زرد سیتوتوکسیک است و باعث زخم و التهاب شدید می‌شود که شبیه سوختگی درجه ٣ می‌شود و نکروز و تاول ایجاد می‌کند که به راحتی ترمیم نمی‌شود. در مراحل بعدی این سم ممکن است ایجاد نارسایی کلیه مشکلات روانی و مرگ شود. عقرب گاردیوم نیز سوزش و واکنش التهابی ایجاد نمی‌کند و علایم بالینی پس از یک شبانه‌روز با تب و هموگلوبینوری (تغییر رنگ قرمز ادرار) مشاهده می‌شود.
اما برای گزش عقرب چه باید کرد.
مصدوم را از نظر ABC زیرنظر بگیرید.
به آرامی محل گزش را با آب و صابون تمیز کنید یا با الکل مالش دهید.
یک کیسه یخ روی محل گزش بگذارید.
در جست‌وجوی مراقبت‌های پزشکی باشید. بچه‌های کوچک اولین انتخاب برای دریافت پادزهر هستند.
