منابع:
کتاب: صبر از دیدگاه اسلام
نویسنده: استاد حسین انصاریان
ساعتى به شهادت مانده، به قرآن، نماز، حج، ایتام، اصلاح ذات البین، جهاد و تقوا وصیت کرد، «1» بعد کار ابن ملجم را در وصیت خود گذاشت. «2» چه کسى این کار را در عالم کرده است که با فرق شکافته بگوید: با قاتلم این گونه برخورد کنید؟ یعنى او را به همه وصیت هاى خود وصل کرده است. وصیت او چه بود؟
حسن جان! اگر زنده ماندم که امر قاتل در اختیار خودم است و به شما ارتباطى ندارد. من مى دانم که با او چه کنم. على جان! نگفتى مى خواهى چه کنى، اما ما تو را مى شناسیم و مى دانیم که مى خواستى چه کار کنى. مى خواستى خوب شوى، کیسه پولى به او بدهى و او را آزاد کنى. این را ما مى دانیم.
اى انسان بى نظیر عالم! اى فرد! اى یگانه! خدا در ساختمان تو چه کرده است؟ گنجایشى به او داد که تمام ارزش هاى اخلاقى در او جمع باشد.
امیرالمؤمنین علیه السلام بر تمام هستى حکومتى دارد که آن حکومت بود و هست و خواهد بود. حکومتى نیز در گوشه اى از زمین بر مردم کوفه داشت. اما آن حکومتى که بر تمام مردم داشت، بسیار قوى بود، ولى همراه با عدالت.
در کوفه، در اوج قدرت، براى هدایت مردم سخنرانى مى کند، یکى از خوارج نهروان، از وسط جمعیت بلند شد و با عصبانیت گفت: «تَبّاً لَکَ یا عَلى» مرگ بر تو، چقدر هنرمندانه حرف مى زنى. چندین نفر آمدند زبانش را از دهانش بیرون بکشند، از روى منبر فرمود: مقصود او چه کسى بود؟ گفتند: على جان! تو. گفت:
پس چرا شما تکان مى خورید؟ شما براى چه تصمیم مى گیرید؟ آرام باشید، بگذارید بقیه سخنرانى را گوش بدهد، شاید بیدار شود. «3» حاکمى در این کره زمین با دشمنش این گونه رفتار مى کند؟ اگر کسى واقعا شیعه باشد، یعنى خدا و پیغمبر صلى الله علیه وآله به او شیعه بشود بگویند، به تمام مقدسات عالم، در قیامت اهل نجات است. اگر شیعیان با تمام گناهان، صدها بار دل على علیه السلام را سوزانده باشند، باز در قیامت به خدا مى گوید: این ها را به من واگذار کن تا با خود به بهشت ببرم. چه کسى اخلاق او را دارد؟
على علیه السلام ظرف توحید کیفى است. بیان توحید کیفى کار من نیست. ما فقط مى توانیم توحید علمى را بیان کنیم و مقالات فلاسفه و حکما در باب توحید را شرح دهیم، ولى بیان توحید کیفى کار ما نیست.
على علیه السلام ظرف تمام حقایق نبوت، امامت، علم و اخلاق است و در این زمینه هیچ چیزى کم ندارد. این معمار اول على علیه السلام است.
على علیه السلام پروش یافته قرآن
معمار دومى که على علیه السلام را ساخت، قرآن بود. چه کسى مى داند قرآن چیست؟
از عالم ربانى، وجود مبارک علامه طباطبایى، «4» که سى سال زحمت کشید تا این تفسیر «المیزان» را نوشت، که حکماى شیعه مى گویند: صد سال دیگر معلوم مى شود که علامه در این تفسیر چه کرده است. در نوشته هاى شهید مطهرى نیز خوانده ام که ایشان گفته است: صد سال دیگر باید بفهمند که علامه چه کار کرده است. من دو گوشه کوچک درباره عظمت قرآن براى شما ذکر کنم.
شخصى پرسید: این هزار و پانصد سال، شما مفسرین قرآن شیعه و سنى چقدر از قرآن را فهمیده اید؟ ایشان فرمودند: تمام مفسرین شیعه و سنى اگر بخواهند تفسیرهایشان را جمع کنند و همه در یک صف بایستند، مى گویم: تا لب دریا آمدیم و از بیرون امواج را نگاه کردیم، موجها را نوشتیم و درون آن را نمى دانیم که چه خبر است.
این قرآن است. رسول خدا صلى الله علیه وآله مى فرمایند: در روز قیامت، وقتى پروردگار قرآن را در معرض دید اولین و آخرین قرار مى دهد:
«یَأتِى القُرآنُ یَوْمَ القِیامَهِ بِکْراً»
در قیامت تمام عالمیان مى بینند که این قرآن از نظر مفاهیم هنوز دست نخورده
است.
دریایى است که چیزى از درونش بیرون نیامده است. آن وقت کل این قرآن، على علیه السلام را ساخته است. من دیگر نمى توانم بهتر توضیح دهم. فقط بگویم: على علیه السلام
قرآن است و قرآن نیز على علیه السلام است. هیچ چیز از قرآن نیست که در على علیه السلام نباشد.
کدام قرآن؟ این قرآنى که روى کاغذها است؟ نه، آن قرآنى که به صورت کیفى در شب قدر نازل شده است:
«أَنزَلْنَهُ فِى لَیْلَهِ الْقَدْرِ» «5» آن قرآن درعلى علیه السلام جلوه کرد وایشان را ساخت. نه این قرآن لفظى. لفظ قرآن که ما را مى سازد.
ساختمان وجود ما را قرآن لفظى ساخته است، مثلًا به ما گفته است: نماز بخوان، ما گفتیم: چشم، این نماز ما، معمارى قرآن بر وجود ما است. روزه، توبه، حج، خمس، زکات و اعمال صالح معمارى الفاظ قرآن بر ساختمان وجودى ما است، ولى على علیه السلام کیفیت را قرآن معمارى کرده است.
پیغمبر صلى الله علیه وآله سومین معمار وجود على علیه السلام
معمار و سازنده سوم این ساختمان، پیغمبر عظیم الشأن اسلام صلى الله علیه وآله است. اینجا جمله اى از خود على علیه السلام بشنوید که مى فرمایند: پیغمبر صلى الله علیه وآله از نظر آداب انسانى ساخته خدا است و من ساخته شده پیغمبر صلى الله علیه وآله هستم.
پیغمبر صلى الله علیه وآله درباره امیرالمؤمنین علیه السلام جمله اى دارند که خیلى کوتاه است، اما حرف عجیب و نابى است که انسان را شگفت زده مى کند.
گوشه اى از آن جمله این است که: در قیامت اگر به من بگویند: یا رسول الله! در عمر خود چه کردى تا بتوان تمام درهاى بهشت را به رویت باز کرد، مى گویم: من على علیه السلام را ساختم. مى گویند کافى است، چون تو کار را تمام کردى. دیگر چیزى نمى خواهد بگویى.
ساختن على علیه السلام هنر پیامبر صلى الله علیه وآله بوده است. اگر خدا مى خواست که على علیه السلام را در زمان حضرت ابراهیم علیه السلام به دنیا مى آورد و به او مى گفت که او را بساز، حضرت ابراهیم علیه السلام مى توانست کعبه بسازد، نه على علیه السلام را. حضرت ابراهیم علیه السلام باید محل
زاییده شدن على علیه السلام را مى ساخت. کار او ساختن على علیه السلام نبوده است.
ابن جنید بغدادى مى گوید: على جان! درباره تو چه بگوییم. دشمنان تو از شدت دشمنى، حتى بردن اسم تو را ممنوع کردند و دوستانت از ترس، حرف تو را نزدند. هر دو طرف تو را پنهان کردند، ولى تو از هر خورشیدى در این عالم فروزان تر هستى.
منشأ کون و مکان على است، على
مبدأ انس و جان على است، علی مظهر حق به عالم ملکوت
نور مطلق بدان على است، علی اسم اعظم، پدیده لوح و قلم
بر سر عرش، جان على است، علی یعنى اول ظهور ایزد پاک
به عیان و نهان على است، علی آسمان ها که دور زمین گردید
بر یکى نقطه، آن على است، علی چون نبى میهمان یزدان شد
دید خوش میزبان على است، على «6»
پیامبر صلى الله علیه وآله در شب معراج سؤالى کرد: خدایا! بى واسطه با من حرف مى زدى، یا حرف ها را به على علیه السلام مى گفتى و او به من مى گفت؟ فرمود: نه، حبیب من، چون محبوب ترین خلق در قلب تو و نزد خودم على علیه السلام است، با صداى على علیه السلام با تو حرف زدم. «7»
کیستى اى که همه عالمى گر تو نبودى همه عالم نبود
در شب معراج که حق با على گفت سخن غیر تو محرم نبود «8»
پی نوشت ها:
______________________________
(1)- بحار الأنوار: 75/ 99، باب 18؛ «وَصِیَّتُهُ علیه السلام عِنْدَ الْوَفَاهِ- هَذَا مَا أَوْصَى بِهِ عَلِىُّ بْنُ أَبِى طَالِبٍ- ثُمَّ إِنِّى أُوصِیکَ یَا حَسَنُ وَ جَمِیعَ وُلْدِی- وَ أَهْلَ بَیْتِى وَ مَنْ بَلَغَهُ کِتَابِى مِنَ الْمُومِنِینَ- بِتَقْوَى اللَّهِ رَبِّکُمْ- وَ لا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ- وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا- فَإِنِّى سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله علیه وآله یَقُولُ- صَلَاحُ ذَاتِ الْبَیْنِ أَفْضَلُ مِنْ عَامَّهِ الصَّلَاهِ وَ الصَّوْمِ- وَ إِنَّ الْمُبِیرَهَ وَ هِىَ الْحَالِقَهُ لِلدِّینِ فَسَادُ ذَاتِ الْبَیْنِ وَ لا قُوَّهَ إِلَّا بِاللَّهِ- انْظُرُوا ذَوِى أَرْحَامِکُمْ- فَصِلُوهُمْ یُهَوِّنُ اللَّهُ عَلَیْکُمُ الْحِسَابَ- اللَّهَ اللَّهَ فِى الْأَیْتَامِ لَا یَضِیعُوا بِحَضْرَتِکُمْ- فَقَدْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله علیه وآله یَقُولُ- مَنْ عَالَ یَتِیماً حَتَّى یَسْتَغْنِیَ- أَوْجَبَ اللَّهُ لَهُ بِذَلِکَ الْجَنَّهَ- کَمَا أَوْجَبَ لآِکِلِ مَالِ الْیَتِیمِ النَّارَ- اللَّهَ اللَّهَ فِى الْقُرْآنِ- فَلَا یَسْبِقَنَّکُمْ إِلَى الْعِلْمِ بِهِ غَیْرُکُمْ- اللَّهَ اللَّهَ فِى جِیرَانِکُمْ- فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله علیه وآله أَوْصَى بِهِمْ- مَا زَالَ یُوصِى بِهِمْ حَتَّى ظَنَنَّا أَنَّهُ سَیُوَرِّثُهُمْ- اللَّهَ اللَّهَ فِى بَیْتِ رَبِّکُمْ فَلَا یَخْلُو مِنْکُمْ مَا بَقِیتُمْ- فَإِنَّهُ إِنْ تُرِکَ لَمْ تُنَاظَرُوا- وَ أَدْنَى مَا یَرْجِعُ بِهِ مَنْ أَمَّهُ أَنْ یُغْفَرَ لَهُ مَا سَلَفَ- اللَّهَ اللَّهَ فِى الصَّلَاهِ- فَإِنَّهَا خَیْرُ الْعَمَلِ إِنَّهَا عِمَادُ دِینِکُمْ- اللَّهَ اللَّهَ فِى الزَّکَاهِ- فَإِنَّهَا تُطْفِئُ غَضَبَ رَبِّکُمْ- اللَّهَ اللَّهَ فِى صِیَامِ شَهْرِ رَمَضَانَ- فَإِنَّ صِیَامَهُ جُنَّهٌ مِنَ النَّارِ- اللَّهَ اللَّهَ فِى الْفُقَرَاءِ وَ الْمَسَاکِینِ- فَشَارِکُوهُمْ فِى مَعَایِشِکُمْ- اللَّهَ اللَّهَ فِى الْجِهَادِ بِأَمْوَالِکُمْ وَ أَنْفُسِکُمْ وَ أَلْسِنَتِکُمْ- فَإِنَّمَا یُجَاهِدُ رَجُلَانِ إِمَامٌ هُدًى- أَوْ مُطِیعٌ لَهُ مُقْتَدٍ بِهُدَاهُ- اللَّهَ اللَّهَ فِى ذُرِّیَّهِ نَبِیِّکُمْ- لَا تُظْلَمَنَّ بَیْنَ أَظْهُرِکُمْ- وَ أَنْتُمْ تَقْدِرُونَ عَلَى الْمَنْعِ عَنْهُمْ- اللَّهَ اللَّهَ فِى أَصْحَابِ نَبِیِّکُمُ- الَّذِینَ لَمْ یُحْدِثُوا حَدَثاً وَ لَمْ یَأْوُوا مُحْدِثاً- فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله علیه وآله أَوْصَى بِهِمْ- وَ لَعَنَ الْمُحْدِثَ مِنْهُمْ وَ مِنْ غَیْرِهِمْ- وَ الْمُووِىَ لِلْمُحْدِثِینَ- اللَّهَ اللَّهَ فِى النِّسَاءِ وَ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ- فَإِنَّ آخِرَ مَا تَکَلَّمَ بِهِ نَبِیُّکُمْ أَنْ قَالَ- أُوصِیکُمْ بِالضَّعِیفَیْنِ- النِّسَاءِ وَ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ- الصَّلَاهَ الصَّلَاهَ الصَّلَاهَ- لَا تَخَافُوا فِى اللَّهِ لَوْمَهَ لَائِمٍ- یَکْفِکُمْ مَنْ أَرَادَکُمْ.»
(2)- الإرشاد، شیخ مفید: 1/ 21؛ «فَلَمَّا أُدْخِلَ ابْنُ مُلْجَمٍ عَلَى أَمِیرِ الْمُومِنِینَ علیه السلام نَظَرَ إِلَیْهِ ثُمَّ قَالَ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ إِنْ أَنَا مِتُّ فَاقْتُلُوهُ کَمَا قَتَلَنِى وَ إِنْ سَلِمْتُ رَأَیْتُ فِیهِ رَأْیِى.»
(3)- نهج البلاغه: حکمت 420؛ «وَ رُوِىَ أَنَّهُ علیه السلام کَانَ جَالِساً فِى أَصْحَابِهِ فَمَرَّتْ بِهِمُ امْرَأَهٌ جَمِیلَهٌ فَرَمَقَهَا الْقَوْمُ بِأَبْصَارِهِمْ فَقَالَ علیه السلام إِنَّ أَبْصَارَ هَذِهِ الْفُحُولِ طَوَامِحُ وَ إِنَّ ذَلِکَ سَبَبُ هِبَابِهَا فَإِذَا نَظَرَ أَحَدُکُمْ إِلَى امْرَأَهٍ تُعْجِبُهُ فَلْیُلَامِسْ أَهْلَهُ فَإِنَّمَا هِىَ امْرَأَهٌ کَامْرَأَتِهِ فَقَالَ رَجُلٌ مِنَ الْخَوَارِجِ قَاتَلَهُ اللَّهُ کَافِراً مَا أَفْقَهَهُ فَوَثَبَ الْقَوْمُ لِیَقْتُلُوهُ فَقَالَ علیه السلام رُوَیْداً إِنَّمَا هُوَ سَبٌّ بِسَبٍّ أَوْ عَفْوٌ عَنْ ذَنْبٍ.»
(4)- شرح حال ایشان در کتاب تواضع و آثار آن، جلسه اول آمده است.
(5)- قدر 1: 97؛ «قرآن را در شب قدر نازل کردیم.»
(6)- صغیر اصفهانى.
(7)- بحار الأنوار: 18/ 386، باب 3؛ إرشاد القلوب: 2/ 233، الجزء الثانى؛ «وَ مِنْ کِتَابِ الْمَنَاقِبِ لِلْخُوَارَزْمِىِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ وَ قَدْ سُئِلَ بِأَىِّ لُغَهٍ خَاطَبَکَ رَبُّکَ لَیْلَهَ الْمِعْرَاجِ فَقَالَ خَاطَبَنِى بِلُغَهِ عَلِىِّ بْنِ أَبِى طَالِبٍ علیه السلام وَ أَلْهَمَنِى أَنْ قُلْتُ یَا رَبِّ أَ خَاطَبْتَنِى أَنْتَ أَمْ عَلِىٌّ فَقَالَ یَا أَحْمَدُ أَنَا شَىْ ءٌ لَیْسَ کَالْأَشْیَاءِ وَ لَا أُقَاسُ بِالنَّاسِ وَ لَا أُوصَفُ بِالْأَشْیَاءِ خَلَقْتُکَ مِنْ نُورِى وَ خَلَقْتُ عَلِیّاً مِنْ نُورِکَ فَاطَّلَعْتُ عَلَى سَرَائِرِ قَلْبِکَ فَلَمْ أَجِدْ عَلَى قَلْبِکَ أَحَبَّ مِنْ عَلِىِّ بْنِ أَبِى طَالِبٍ علیه السلام فَخَاطَبْتُکَ بِلِسَانِهِ کَیْمَا یَطْمَئِنَّ قَلْبُکَ.»
(8)- میرزا حبیب اللّه خراسانى.
