منابع:
کتاب: جلوه هاى رحمت الهى
نویسنده: استاد حسین انصاریان
بدیهى است روزه انواعى دارد: واجب و مستحب، روزه در روزهاى طولانى و گرم، روزه در روزهاى کوتاه و خنک و مسلم است که روزه هاى دشوار، ارزشمندتر و پرثواب تر است، هر که بامش بیش برفش بیشتر.
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله مى فرماید:
«أفضَلُ الأعمَالِ أحمَزُهَا» «1».
برترین کارها دشوارترین آنهاست.
حضرت امام صادق علیه السلام مى فرماید:
«أفضَلُ الجِهَادِ الصَّومُ فِى الحَرِّ» «2».
برترین جهاد و کوشش، روزه دارى در هواى گرم است.
تفضل و لطف پروردگار تا آنجاست که هم خودش توفیق عبادت مى دهد و هم به بهترین صورت نوازش مى نماید و هم بیشترین پاداش ها را مى بخشد.
در روایتى بسیار دل نشین و تشویق کننده از حضرت صادق علیه السلام مى خوانیم:
«مَن صَامَ للَّهِ عَزَّوَجَلَّ یَوماً فِى شِدَّةِ الحَرِّ فَأصَابَهُ ظَمأٌ وَکَّلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهِ ألفَ مَلَکٍ یَمسَحُونَ وَجهَهُ وَیُبَشِّرُونَهُ، حَتّى إذَا أفطَرَ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ: مَا أطیَبَ رِیحَکَ وَرَوحَکَ، مَلَائِکَتِى اشَهدُوا أنّى قَد غَفَرتُ لَهُ» «3».
هر که در روز بسیار گرم براى خداى عزیز و جلیل روزه بگیرد و دچار تشنگى شود خداى عزیز و جلیل بر او هزار فرشته بگمارد که بر چهره اش دست نوازش کشند و بشارت و مژده اش دهند تا هنگامى که افطار کند، خدا مى فرماید: چه خوش است بوى تو و روح تو، اى فرشتگان من! گواه باشید که او را آمرزیدم.
در عصر جاهلیت هنگام ورود به خانه یا اطاق یا هر مکان دیگر، اگر سقف درگاه به اندازه لازم بلند نبود، آن چنان اسیر نخوت و تکبر بودند که حاضر نمى شدند اندکى سرفرود آورند تا بتوانند عبور کنند، ولى در سایه توفیق حق و نبوت پیامبر صلى الله علیه و آله با همین ورزش هاى عبادى و همین روزه و نماز چنان خود ساخته و ملکوتى و متواضع شدند که هنگام حفر خندق براى پیشگیرى از هجوم احزاب با زبان روزه سنگ بر شکم مى بستند تا گرسنگى و تشنگى راحت تر تحمل شود و با تلاشى شگفت به کندن خندق مى پرداختند.
هر چه عبادت دشوارتر باشد تأثیرش در ایجاد روحیه انقیاد و تسلیم و تعبد و بندگى در برابر پروردگار بیشتر است.
محبوبیت روزه داران
برترین مرحله سعادت و عالى ترین مرتبه خوشبختى براى عبد مؤمن آن است که حضرت حق او را بپذیرد و مورد محبت قرار دهد. روزه روزنه اى است به حصنِ حصین محبوبان حق که در آن حصن روزه داران بهره مند از عنایات ویژه حق اند.
پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله مى فرماید:
«إنَّ اللَّهَ تَعالى وَکَّلَ مَلَائِکَةً بِالدُّعَاءِ لِلصّائِمینَ» «4».
بى تردید خداى تعالى فرشتگانى را به کار دعا براى روزه داران گماشته است.
از طرف دیگر آن حضرت مى فرماید:
جبرئیل از پروردگار خبر داد که حضرت حق مى فرماید: چنین نیست که فرشتگانم را به دعا براى کسى مأمور کنم ولى دعایشان را در حق آن عبد مستجاب نگردانم «5».
و نیز پیامبر حق صلى الله علیه و آله با سوگند و تأکید مى فرماید:
«وَالَّذى نَفسُ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ لَخُلُوفُ فَمِ الصّائِمِ عِنْدَ اللَّهِ أطیَبُ مِن رِیحِ المِسکِ» «6».
به آن خدایى که جان محمد صلى الله علیه و آله به دست اوست سوگند، تغییر بوى دهان روزه دار نزد خدا از بوى مشک خوشبوتر است.
آیه شریفه صوم در قرآن مجید «7» روزه را سبب پیدایش روح تقوا مى داند و از طرف دیگر مى فرماید:
... فَإِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقِینَ «8».
پس بى تردید خدا پرهیزکاران را دوست دارد.
فضیلت روزه داران
خداى تعالى سکوهایى براى پرواز معنوى و رسیدن به مقام قرب خود قرار داده است، زیرا با آلودگى نمى توان در جوار پاکان قرار گرفت.
روزه واقعى باطن را تطهیر مى کند تا قدرت بهره گیرى از رحمت هاى حق و حالات معنوى را به دست آورد، وقتى روزه دار براى خدا از خواهش نفسانى خویش دست کشید و دل به حق داد و پیرو فرمان او شد، خداى مهربان نیز بیشتر نوازشش مى کند.
امام امیرالمؤمنین علیه السلام مى فرماید:
«نَومُ الصَّائِمِ عِبَادَةٌ، وَصَمتُهُ تَسبِیحٌ، وَدُعَاؤهُ مُستَجَابٌ، وَعَمَلُهُ مُضَاعَفٌ، إنَّ لِلصائِمِ عِندَ إفطَارِهِ دَعوَةً لا تُرَدُّ» «9».
خواب روزه دار عبادت و سکوتش تسبیح و دعایش مستجاب و عملش دو برابر است، بى تردید براى روزه دار هنگام افطارش دعایش مستجاب است.
پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله فرمود:
«إنَّ لِلجَنَّةِ بَاباً یُدعَى الرَّیَّانَ، لَا یَدخُلُ مِنهُ إلّاالصَّائِمُونَ» «10».
براى بهشت درب ویژه اى است به نام ریّان که هیچ کس جز روزه داران از آن وارد نمى شود.
فرزانگى لقمان حکیم
به حضرت لقمان در حالى که به نصیحت مردم با سخنانى استوار و حکیمانه مشغول بود گفتند: مگر تو برده فلان خاندان نیستى؟ پاسخ داد: چرا.
پرسیدند: از چه راهى به این مقام که مى بینیم رسیدى و به اسرار زیادى واقف شدى و اسرار فراوانى را درک مى کنى؟
گفت: از طریق راست گویى و امانت دارى و فروگذاشتن آنچه سودى براى من نداشت و مربوط به من نبود و فرو هشتن چشم از نامحرم و حفظ زبان از حرام و خویشتن دارى در مورد خورد و خوراکم، پس هرکه در رعایت این امور کمتر از این باشد از من پست تر است و هر که بیش از این رعایت کند از من فراتر است و هر که به این موارد عمل کند همتا و مانند من است «11».
یکى از بزرگان مى گوید: خداى سبحان راه رسیدن به حکمت عبادات و اسرار جهان را فراسوى بندگان خود و سالکان الى اللَّه نصب کرده است و نیز راه هاى رسیدن به این امور را یکى پس از دیگرى به ما آموخته است، به طور مثال: انسان در ماه مبارک رمضان احساس عظمت روحى و معنوى مى کند و به خود مى گوید: من بزرگ تر از آن هستم که آلوده شوم و تن به گناه دهم، یافتن این بزرگى بر اثر روزه است و از مقدمات اولیّه روزه دارى امساک و کم خورى است.
فضیلت کم خورى
از ارسطو پرسیدند: چرا کم غذا مى خورى؟ گفت: من مى خورم براى این که زنده بمانم و دیگران مى مانند براى این که بخورند.
افراد پرخور هم عمرشان از سایرین کمتر است و هم کمتر از دیگران به معارف و حقایق الهیه دسترسى دارند، به راستى پرخورى بلاى بزرگى است.
پیامبر بزرگ اسلام صلى الله علیه و آله مى فرماید: جبرئیل از سوى حق این پیام را براى من آورد:
«یَا مُحَمَّد! مَا أبغَضتُ وِعَاءً قَطُّ إلّابَطناً مَلان» «12».
اى محمد! هیچ ظرفى نزد من مبغوض تر نیست مگر شکمى که پر است.
چون شخص پرخور مانند حیوان مى خورد و مانند جماد مى افتد.
براى راه یابى به حکمت و اسرار هستى چاره اى جز سبک بار شدن از خوراک و شهوت و معصیت و گناه نیست، از امیرالمؤمنین علیه السلام روایت شده است:
«تَخَفَّفُوا تَلْحَقُوا» «13».
سبک شوید تا ملحق شده و برسید.
این در راستاى کلام خداست که فرمود:
... وَ یَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ «14».
... و براى کسانى که از پى ایشانند و هنوز به آنان نپیوسته اند و سرانجام به شرف شهادت نایل مى شوند شادى مى کنند، که نه بیمى بر آنان است ونه اندوهگین مى شوند.
جمله لَمْ یَلْحَقُوا بِهِمْ عدم و ملکه است یعنى: به کسانى که در راه خدایند و مى توانند به شهیدان راه حق برسند مژده مى دهند، اما اگر کسى در راه نباشد، در مورد او چنین تعبیرى گفته نمى شود، مانند اتومبیلى که در پارکینگ متوقف است و حرکتى ندارد، اما اگر یکى از دو اتومبیل که در جاده در حال حرکت اند سرعت کمترى داشته باشد و در نتیجه دیرتر به مقصد مى رسد درباره آن گفته مى شود: «هنوز نرسیده است».
سبک بار شدن سبب رسیدن است، گاهى انسان آن چنان سبک بار مى شود که هم به هدف مى رسد و هم مى رساند.
آتش سوزى یا سیلى در مدائن اتفاق افتاد، استاندار وقت جناب سلمان فارسى بود، جنس اندکى که داشت همراه با قرآن و شمشیرى برداشت و از عرصه حادثه جان خود را نجات داد، ولى دیگران تا آمدند وسایل گسترده و فراوان خود را جمع کنند آسیب دیدند و گرفتار زیان و خسارت شدند، سلمان فرمود:
«هَکَذَا یَنجُوا المُخِفُّون» «15».
اینگونه انسان سبک بار در روز خطر نجات پیدا مى کند.
رسول خدا صلى الله علیه و آله به امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:
«یا عَلِىُّ نَجَى المُخِفُّونَ وَهَلَکَ المُثقِلُون» «16».
اى على سبک باران نجات مى یابند و سنگین باران هلاک مى شوند.
امیرالمؤمنین علیه السلام درباره آنانکه اموال مسلمین رابه غارت برده بودند و بار قیامتى خود را سنگین نموده بودند فرمود:
«بَینَ نَثِیلِهِ وَمُعتَلَفِهِ» «20».
زندگى آنان میان آشپزخانه و محل قضاى حاجت سپرى مى شود.
نه خدمتى کردند و نه چیزى فهمیدند و نه دانستند براى چه آمده اند و چه باید انجام دهند.
نکوهش شکم بارگى
ماه مبارک رمضان فرصت مناسبى است براى پى بردن به حقایق و این پى بردن با روزه و ذکر و ترک گناه و تهجد خالصانه شب میّسر است و اصولًا باید به مقدار غذایى که نیروى انسان را تأمین مى کند قناعت کرد، زیرا هیچ کس با پرخورى به جایى نمى رسد.
حضرت رسول اکرم صلى الله علیه و آله مى فرماید:
«مَا مَلأ آدَمِىٌّ وِعَاءً شَرّاً مِن بَطْنٍ» «21».
انسان هیچ ظرفى را بدتر از شکم پر نکرده است.
هنگامى که شکم پر شود و انسان بیش از حد لازم بخورد، راه فهم مسدود مى شود. انسان پرخور چیز فهم نیست و هرگز به اسرار و باطن هستى پى نخواهد برد.
شکم بارگى، بى ارادگى و خمودى و سستى و تنبلى مى آورد و رعایت اعتدال در خورد و خوراک، سلامتى، طول عمر و نورانیت دل مى بخشد.
خوردن بیش از حد، هم روح را سرگرم مى کند تا غذاى زاید هضم شود و هم بدن را به سوخت و ساز بیشترى وادار مى کند و سرانجام انسان را زودتر از موعد از پا درمى آورد. نوعاً انسان هاى پرخور عمر طولانى ندارند. زیاده روى در خوردن بر کسالت و خواب مى افزاید.
هنگامى که اصحاب رسول خدا صلى الله علیه و آله حضور آن حضرت شرفیاب مى شدند حضرت از آنان مى پرسید:
«هَل مِن مُبَشَّراتٍ» «22».
شب گذشته چه خوابى دیدید که مایه بشارت باشد؟
انسان مى خوابد که چیز بفهمد نه آنکه زیاد بخورد تا بیشتر بخوابد.
شخصى در محضر پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله آروغ زد حضرت فرمود:
«قَصِّر مِن جَشائِکَ فَإنَّ أطوَلَ النَّاسِ جُوعاً یَوْمَ القِیامَةِ أکْثَرُهُمْ شِبْعاً فِى الدُّنیا» «23».
کمتر بخور، گرسنه ترین افراد در قیامت کسانى هستند که در دنیا سیرترین افراد بودند.
در حالات امیرالمؤمنین علیه السلام نقل شده است که روزى حضرت به باغبانش فرمود: غذایى دارى؟ گفت: غذاى ساده اى دارم که شایسته شما نیست، از کدوى بى روغن خوراکى تهیّه کرده ام، حضرت فرمود:
حاضر کن، سپس دستانش را شست و آن غذا را میل فرمود، آنگاه به شکم خود اشاره کرد و گفت: شکمى که با این غذاى ساده سیر مى شود، بدا به حال کسى که شکمش او را به آتش ببرد «24».
پی نوشت ها:
______________________________
(1)- مفتاح الفلاح: 45؛ بحار الأنوار: 67/ 191، باب 53.
(2)- بحار الأنوار: 93/ 256، باب 30، حدیث 38؛ المستدرک: 7/ 504، باب 2، حدیث 8754.
(3)- الکافى: 4/ 65، باب ما جاء فى فضل الصوم، حدیث 17؛ وسائل الشیعة: 10/ 409، باب 3، حدیث 13719.
(4)- الکافى: 4/ 64، باب ما جاء فى فصل الصوم، حدیث 11؛ المحاسن: 1/ 72، باب 122 حدیث 149؛ بحار الأنوار: 93/ 253، باب 30، حدیث 26.
(5)- محجة البیضاء: 2/ 123.
(6)- من لا یحضره الفقیه: 2/ 75، باب فضل الصائم، حدیث 1773؛ وسائل الشیعة: 10/ 400، باب 1، حدیث 13688.
(7)- «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ» بقره (2): 183.
(8)- آل عمران (3): 76.
(9)- الدعوات: 27، حدیث 45 و 46؛ بحار الأنوار: 90/ 360، باب 22، حدیث 21.
(10)- معانى الأخبار: 409، حدیث 90؛ وسائل الشیعة: 10/ 404، باب 1، حدیث 13703.
(11)- تفسیر القرآن العظیم: 3/ 453.
(12)- المحاسن: 2/ 446، باب 44، حدیث 338؛ بحار الأنوار: 63/ 336، باب 5، حدیث 26.
(13)- نهج البلاغة: 242، خطبه 167؛ غرر الحکم: 145، حدیث 2633.
(14)- آل عمران (3): 170.
(15)- الدرجات الرفیعه: 215.
(16)- مکارم الأخلاق: 440، الفصل الثالث؛ بحار الأنوار: 74/ 55، باب 3، حدیث 3.
(20)- نهج البلاغة: 48، خطبه 3؛ الأمالى، شیخ طوسى: 373، المجلس الثالث عشر، حدیث 803.
(21)- مشکاة الأنوار: 325، باب 9؛ بحار الأنوار: 63/ 330، باب 5، حدیث 4.
(22)- الکافى: 8/ 90، حدیث الأحلام والحجة، حدیث 59؛ بحار الأنوار: 58/ 177، باب 44، حدیث 39.
(23)- المحاسن: 2/ 447، باب 45، حدیث 345؛ بحار الأنوار: 73/ 57، باب 104، حدیث 4.
(24)- الکنى والالقاب: 3/ 138.
