با «نالیوود» دومین تولیدکننده فیلم جهان آشنا شوید

خبرگزاری مهر: نیجریه با نام رسمی «جمهوری فدرال نیجریه» با جمعیتی بالغ بر 185 میلیون نفر در غرب قاره آفریقا پرجمعیت‌ترین کشور قاره سیاه به حساب می‌آید. زبان رسمی مردم نیجریه انگلیسی است و بیش از 80 میلیون نفر از مردم این کشور با وجود آن که کشورشان بزرگترین صادرکننده نفت در آفریقاست با درآمد روزانه کمتر از 2 دلار در فقر زندگی را می‌گذرانند، اما نکته جالب در مورد این کشور صنعت فیلمسازی آن است که شاید بسیاری از دوستداران سینما آشنایی چندانی با آن نداشته باشند. این صنعت فیلمسازی طبق آمار یونسکو در جایگاه دومین تولیدکننده بزرگ فیلم در جهان پس از بالیوود (هند) و بالاتر از هالیوود (آمریکا) قرار دارد.

قدمت سینمای نیجریه که به صورت غیررسمی با نام «نالیوود» شناخته می‌شود به اواخر قرن نوزدهم و سال‌های ابتدایی قرن بیستم برمی گردد. بسیاری از پژوهشگران عرصه فیلم، تاریخ سینمای این کشور را به صورت کلی به چهار دوره «عصر استعمار»، «عصر طلایی»، «عصر فیلم‌های ویدیویی» و «ظهور سینمای نوین» تقسیم می‌کنند.

عصر استعمار (اوخر قرن 19 تا اوایل دهه 60)

فیلم به عنوان یک رسانه در اواخر قرن نوزدهم در شکل کینتوسکوپ وارد نیجریه شد. کینتوسکوپ یک جعبه نمایش تصویر متحرک بود که برای مشاهده فیلم از طریق یک دریچه نمایش در بالای آن، طراحی شده بود. پس از ورود کینتوسکوپ زمان زیادی نگذشت که در اوایل قرن بیستم دستگاه‌های نمایش فیلم پیشرفته تری وارد نیجریه شدند. اولین تاریخ رسمی برای نمایش فیلم در کشور نیجریه 12 آگوست 1903 در سالن گلوور مموریال شهر لاگوس ثبت شده است.

قدمت سینمای نیجریه که به صورت غیررسمی با نام «نالیوود» شناخته می‌شود به اواخر قرن نوزدهم و سال‌های ابتدایی قرن بیستم برمی گرددتا دهه 20 فیلمسازان حکومت استعماری برای مخاطبان بومی خود فیلم‌هایی می‌ساختند که اغلب از سینه موبیل به عنوان وسیله نمایش آن استفاده می‌کردند. با این حال نخستین فیلم بلند ساخته شده در کشور نیجریه به سال 1926 و فیلم «پالاور» (Palaver) ساخته کارگردان انگلیسی جفری بارکاس بر می‌گردد. صحنه‌های این فیلم که روایت جدال یک افسر انگلیسی و یک معدنچی را نشان می‌دهد در میان دو قبیله سورا و آنگاس در شمال نیجریه فیلمبرداری شده است. مجله پالس نیجریه در سال 2017 درباره این فیلم چنین نوشت: «پالاور با وجود ساخته شدن در نیجریه، برای مخاطب انگلیسی تولید شده بود. فیلمی با روایتی منسجم و ایده‌ای محبوب برای فروش در اروپا که استعمار ملت‌های آفریقایی را لطف استعمارگران به آن‌ها می‌دانست.» از نکات جالب این فیلم حضور پررنگ 2 بازیگر بومی به نام‌های ییبر (Yiberr) و ییکوبا (Yikubba) بود که اتفاقی نو برای هنرمندان نیجریه‌ای به شمار می‌آمد.

 

 

پس از «پالاور» چندین فیلم انگلیسی دیگر در نیجریه فیلمبرداری شد که «رودخانه سندرز» اثر زولتان کوردا مهم‌ترین آنهاست. در «شن مال‌های رودخانه» بازیگر پیشگام نیجریه‌ای اورلاندو مارتینز نقش آفرینی کرده است. مارتینز که در آن سال‌ها به شناخته شده‌ترین نیجریه‌ای عرصه سینما مبدل شده بود در فیلم‌های دیگری، چون «مردی از مراکش»، «مردان دو جهان» و «محصول کُنگی» نیز به ایفای نقش پرداخته است. در سال 1935 دفتر مستعمرات بریتانیا، مرکز آموزش سینمایی بانتو (BEKE) را در نیجریه راه اندازی کرد که این مرکز تعدادی فیلم آموزشی با موضوعاتی، چون مالیات و مالاریا نوزادان تولید کرد. این فیلم‌ها سراسر در تور‌های کامیون شرق و مرکز آفریقا فیلمبرداری می‌شدند. شناخته شده‌ترین مستند این دوره را می‌توان «سپیده دم در اودی» ساخته تری بیشاپ نامید که توانست جایزه اسکار بهترین مستند سال 1949 را بدست آورد. این مستند، زندگی در بخش زایمان یک بیمارستان و پیشرفت‌های بوجود آمده توسط دفتر مستعمرات بریتانیا در اجرای پروژه‌های اجتماعی در شرق نیجریه را به تصویر می‌کشد.

از اواخر دهه 30 و سراسر دهه 40 از آن جا که سینما به پدیده‌ای رایج در زندگی اجتماعی مردم در شهر لاگوس مبدل شده بود سینما‌های بزرگ در بخش‌های استراتژیک این کشور ایجاد شدند که از مشهورترین این سینما‌ها می‌توان به سینما رکس، سینما رگال و سینما سنترال اشاره کرد. درسال 1949 برای خارج کردن انحصار فیلمسازی از دست فیلمسازان حکومت استعماری «واحد فیلم نیجریه» در این کشور تاسیس شد. «فینچو» (1957) اولین فیلمی بودکه کپی رایت آن کاملا به «واحد فیلم نیجریه» اختصاص داشت که در ضمن اولین فیلم سراسر رنگی کشور نیجریه نیز محسوب می‌شود.

عصر طلایی (از اواخر دهه 50 تا اواخر دهه 80)

پس از استقلال نیجریه در سال 1960 حرفه سینما با ایجاد سینما‌های جدید به سرعت در این کشور گسترش یافت. در اواخر دهه 60 و در دهه 70 میلادی با افزایش تدریجی تولید فیلم به خصوص در قسمت‌های غربی کشور، هنرمندان تئاتری، چون هوبرت اوگانده، اولا بالوگون، موسی اولایا، جاب آدو، صادق بالوا و... به پرده نقره‌ای روی آوردند و به عنوان نسل اول کارگردانان نیجریه‌ای اولین فیلم‌های کاملا تجاری این کشور را ساختند.

از شاخص‌ترین این فیلم‌ها می‌توان به «محصول کُنگی» ساخته اوسی دیویس که براساس نوشته نمایشنامه نویس بزرگ نیجریه‌ای و برنده جایزه نوبل ادبیات وله سوینکا ساخته شد، اشاره کرد.

در این دوران کشور نیجریه شاهد هجوم چشمگیر فیلم‌های آمریکایی، هندی، چینی و ژاپنی بود به گونه‌ای که روی دیوار اکثر سالن‌های سینمای این کشور پوستر فیلم‌های خارجی نقش بسته بود تا این که سرانجام در سال 1972 با افزایش نگرانی‌ها از بابت نفوذ و هجوم فرهنگ خارجی در نیجریه به دستور یعقوبو گوون رییس حکومت وقت، فرمان ملی سازی در این کشور صادر شد. طبق این فرمان مالکیت حدود 300 سالن نمایش فیلم که از آن خارجی‌ها بود به نیجریه ای‌ها واگذار شد. از مهم‌ترین پیامد‌های این دستور توجه بیشتر فیلمنامه نویسان، تهیه کنندگان و کارگردانان نیجریه‌ای به آثار ادبی فرهنگ کشور خودشان بود.

با افزایش قیمت نفت پس از جنگ یوم کیپور بین سال‌های 1973 تا 1978 صنعت سینمای نیجریه رونق بیشتری یافت. حضور سرمایه‌گذاران خارجی منجر به تاسیس چندین مجتمع سینمایی در این کشور شد که از جمله آن‌ها می‌توان به تئاتر هنر‌های ملی ایگانمو با گنجایش 5000 نفر در شهر لاگوس که در سال 1976 ساخته شد اشاره کرد. در این محل دو سالن سینما هر کدام با ظرفیت 700 نفر نیز ایجاد شد.

در این سال‌ها سینما دیگر به یک تجارت پرسود در کشور نیجریه تبدیل شده بود و افزایش قدرت خرید مردم که ناشی از افزایش قیمت نفت در این کشور بود باعث استقبال گسترده مردم از این صنعت شد.

در خلال دهه 70 میلادی تعدادی شرکت کوچک فیلمسازی در این کشور ظهور کردند که نتیجه فعالیت آن‌ها انتشار چندین فیلم نیجریه‌ای در هر سال بود. اولا بالوگون (Ola Balogun) شناخته شده‌ترین کارگردان این کشور در این سال‌ها بود. بالوگون پیشگام برخی از بهترین موزیکال‌های قاره آفریقا از جمله «آجانی اوگان» (1976)، «مرد موسیقی» (1977)، «نبرد برای آزادی» (1978) و «الهه سیاه» (1978) است. فیلم‌های بالوگون اقتباسی از تئاتر‌های سنتی یوروبا هستند و بازیگران فیلم‌های وی اغلب از این تئاتر‌های سنتی انتخاب می‌شدند. تئاتر یوروبا (نام یکی از اقوام بزرگ قاره آفریقا) به ترکیبی از آواز سنتی و رقص فولکلور و نمایش‌های کمدی با نیش و کنایه گفته می‌شود.

در اواخر دهه 80 عصر طلایی سینمای نیجریه با افول چشمگیری روبرو شد. کاهش ارزش پول ملی کشور، کمبود حمایت‌های مالی از طرف حکومت، نبود استودیو‌ها و تجهیزات سینمایی استاندارد و نیز بی تجربگی بخشی از کارکنان این حرفه از دلایل افول سینمای نیجریه در این دوره به حساب می‌آیند. گرچه برخی از تحلیلگران براین باورند که سقوط سینمای نیجریه در این دوره، ناشی از سهل‌انگاری در نتیجه جهش نفتی بود که بر بخش‌های دیگر اقتصاد نیجریه نیز تاثیر گذاشت.

فیلم‌های ویدیویی (اواخر دهه 80 تا اواسط دهه 2010)

پس از زوال عصرطلایی، دومین دوره رونق و شکوفایی صنعت فیلم نیجریه در اوایل دهه 90 با انتشار فیلم ویدیویی «زندگی در اسارت» شکل گرفت. گفته می‌شود در این دوره بین سال‌های 1992 تا 2007 بیش از 9000 فیلم بلند در کشور نیجریه تولید شده که یک رقم شگفت انگیز است. هرچند نشانه‌های این دوره که به عصر رونق «فیلم‌های ویدیویی» یا «ویدیوی خانگی» مشهور است اولین بار در اواخر دهه 80 ظاهر شد.

در این دهه که تولیدات تلویزیونی در کشور نیجریه رونق بسیار یافته بود فیلم ترسناک «برخورد شر» ساخته جیمی اودوموسو برای نمایش در تلویزیون ساخته شد. این فیلم پیش از آن که در تلویزیون پخش شود به طور گسترده در خیابان‌های این کشور میان مردم توزیع شده بود. بازار آلابا جایی بود که گفته می‌شد فیلم از آن جا انتشار یافته است. این منطقه تجاری بعد‌ها به مرکز توزیع ویدیو در این دوره تبدیل شد. فراگیر شدن «برخورد شر» در میان مردم اولین اثری بود که نشان می‌داد ساخت فیلم به صورت مستقیم روی ویدیو می‌تواند سودآور باشد.

پس از «برخورد شر» قاچاق فیلم به خصوص در شهر‌های جنوبی کشور نیجریه رواج بسیار پیدا کرد. از آن پس بسیاری از برنامه‌های تلویزیونی در این کشور ضبط و کپی‌های غیر مجاز آن در خیابان‌ها و کوچه‌ها میان مردم دست به دست می‌شدند. اولین فیلم ویدیویی تولید شده در این کشور «سوسو مجی» (1988) ساخته آده آجیبوی بود. متعاقب آن، آلاده آرومیر فیلم «ایکان» را به صورت ویدیویی ساخت که با استقبال گسترده از سوی مردم مواجه شد.

با این حال به عقیده اکثر تحلیلگران، رونق آثار این دوره با فیلم «زندگی در اسارت» (1992) به نویسندگی کنت ننبو به صورت جدی شکل گرفت. بسیاری انتشار فیلم ویدیویی «زندگی در اسارت» را که با بودجه 12 هزار دلاری در مدت یک ماه ساخته شده بود سرآغاز صنعت «نالیوود» می‌نامند.

در سال 2014 ارزش صنعت فیلمسازی نیجریه 854 میلیارد نایره (معادل 5 و یک دهم میلیارد دلار آمریکا) تخمین زده شده که پس از ایالات متحده آمریکا و هند جایگاه سوم سودآورترین صنعت فیلمسازی دنیا را به خود اختصاص داده استبارزترین ویژگی فیلم‌های نالیوود در این دوره پایین نگه داشتن هزینه ساخت فیلم‌ها عنوان شده است. در این فیلم‌ها دو فرآیند فیلمبرداری و پس از تولید، بسیار کوتاه صورت می‌گیرند. میانگین مدت زمان ساخت فیلم از مرحله ابتدایی تا پخش بین 8 تا 12 روز تخمین زده می‌شود و هزینه ساخت برخی از این فیلم‌ها به اندازه 10 هزار تا 15 هزار دلار برآورد می‌شود.

مجموع فیلم‌های تولید شده سالانه در این کشور بین 1000 تا 2500 فیلم اعلام شده که اکثریت آن‌ها در سال‌ها گذشته به صورت نوار ویدیویی و در سال‌های اخیر به صورت دی‌وی‌دی عرضه می‌شوند. طبق برآورد کمپانی Iroko Partners (شرکت پخش رسانه‌ای آنلاین که تمرکز خود را بر آثار نالیوود قرار داده) از یک فیلم محصول نالیوود به طور میانگین در حدود 50 هزار نسخه دی وی دی در سرتاسر آفریقا به فروش می‌رود.

در سال 2014 ارزش صنعت فیلمسازی نیجریه 854 میلیارد نایره (معادل 5 و یک دهم میلیارد دلار آمریکا) تخمین زده شده که پس از ایالات متحده آمریکا و هند جایگاه سوم سودآورترین صنعت فیلمسازی دنیا را به خود اختصاص داده است. با این حال باید گفت: پس از اوج دوران تولید فیلم در نیمه دوم دهه 2000، صنعت فیلم نیجریه در این عصر نیز با افول محسوسی روبرو شد.

در این سال‌ها با وجود آمار بازگشت سرمایه فوق العاده و همچنین تعداد فیلم‌های ساخته شده، شایعات زیادی اطراف نالیوود به وجود آمده که نشان می‌دهد دومین صنعت بزرگ فیلم از نظر تولید و سومین از لحاظ بازگشت سرمایه در شرف از بین رفتن است. علت اصلی این اتفاق نیز به میزان نقض کپی رایت نسبت داده شده که موجب سرمایه گذاری نکردن در فیلم‌های ویدیویی می‌شود. براساس گزارش بانک جهانی 90 درصد دی وی دی‌های موجود از فیلم‌های رایج نیجریه‌ای در بازار، نسخه‌های غیرقانونی این فیلم‌ها هستند.

ظهور سینمای نوین نیجریه (اواسط دهه 2000 تا به امروز)

در این دوره با تغییر عمده در روش فیلمسازی و بازگشت از فرمت ویدیو به شیوه سینما، تحولی در صنعت فیلمسازی نیجریه بوجود آمد. بسیاری ساخت فیلم «مجسمه کوچک» به کارگردانی آفولایان را آغازگر این دوره می‌نامند. این فیلم که داستان یافتن یک مجسمه مرموز در یک معبد دور افتاده را روایت می‌کند برخلاف آثار پیشین که به صورت دیسک‌های کم ارزش ارایه می‌شدند در سینما‌ها نمایش داده شد و به رقم فروش قابل توجه 30 میلیون نایره در نیجریه دست یافت.

پس از ساخت این فیلم که دوران تازه‌ای را در سینمای نیجریه نوید می‌داد چندین موسسه سینمایی در این کشور تجدید حیات پیدا کردند. در این دوره برخلاف عصر پیشین، فیلم‌ها از کیفیت بسیار بالاتر و همچنین بودجه‌های کلان‌تر بهره می‌برند مثلا هزینه ساخت هر فیلم به طور تقریبی بین 250 هزار دلار تا 750 هزار دلار آمریکا تخمین زده می‌شود که نسبت به دوره فیلم‌های ویدیویی رقم قابل توجهی است همچنین زمان ساخت این فیلم‌ها برخلاف عصر فیلم‌های ویدیویی که معمولا چند روز یا نهایت چند هفته به طول می‌انجامید، ماه‌ها و یا شاید حتی چندین سال به طول می‌انجامد.

در سال‌های اخیر کمدی رمانتیک «جشن عروسی» (2016) اولین فیلم صنعت سینمای نیجریه نام گرفت که توانست رکورد فروش بیش از 400 میلیون نایره (معادل 1.3 میلیون دلار آمریکا) را بشکند. این مقدار فروش شاید به طور معمول برای یک فیلم هالیوودی رقم قابل توجهی نباشد، اما برای کشور نیجریه که سال هاست با مشکلاتی، چون قاچاق فیلم و مشکلات اقتصادی دست به گریبان است رقم فوق العاده‌ای است.

از پیشرفت‌های نالیوود جدید می‌توان به اجرای ظریف‌تر و دقیق‌تر بازیگران فیلم‌ها نسبت به گذشته، تفاوت چشمگیر با ملودرام‌های سطحی آن دوران، پرداختن به موضوعات جهانشمول، داستان‌های کاربردی تر، منطقی‌تر و در کل بهتر اشاره کرد، هر چند هنوز هم توزیع و تکثیر غیرقانونی فیلم‌ها یکی از چالش‌های عمده سینمای جدید نیجریه به حساب می‌آید.