پرتوی از درخشش زهرا (ع): وفات حضرت معصومه علیه السلام

چه زود گذشت آن هفده روزی که قم میزبان وجود نازنین و پر برکت بود. گویی دیروز بود که کاروان شتران در میان شادی و صلوات وارد قم شد

مجله: گلبرگ - شماره 74

اشاره

چه زود گذشت آن هفده روزی که قم میزبان وجود نازنین و پر برکت بود. گویی دیروز بود که کاروان شتران در میان شادی و صلوات وارد قم شد. قدم به قدم قربانی ذبح کرده بودند تا خداوند وجود این میهمان را از گزند حوادث حفظ کند. امروز هفده روز از آن می گذرد و حال و هوای شهر تغییر کرده و هر جا که می نگری، پرچم عزا برافراشته شده است. مردم گریه کنان به سمت منزل موسی بن خزرج در حرکتند. فاطمه جان! چه زود از ما خسته شدی و همانند مادرت زهرای مرضیّه گل عمرت در جوانی پرپر شد. امروز هم بعد از حدود سیزده قرن از آن روز، مردم هلهله کنان کاروان نمادین حضرت معصومه(ع) را گرامی می دارند و بعد از هفده روز، خانه دل را نیز همانند شهر و دیار خویش سیاه پوش می کنند.

فاطمه معصومه(ع) کیست؟

نامش فاطمه، دختر موسی بن جعفر صلی الله علیه و آله و سلم و بنابر قول مشهور، در اول ذیقعده سال 173 ه . ق در مدینه به دنیا آمد.(1) از همان کودکی، مشکلاتی را که دشمنان اهل بیت: برای آن خاندان و شیعیانشان پدید می آوردند لمس کرد. آن حضرت به لقب هایی همچون معصومه، کریمه اهل بیت، شفیعه، محدثه، اخت الرضا، طاهره، حمیده، رشیده، تقیه و نقیّة معروف است. هر کدام از این لقب ها، به کمالی از ایشان اشاره دارد.(2)

فضیلت نام فاطمه

با توجه به منابع تاریخی، در هر خانه ای از خانه های اهل بیت: نام «فاطمه» زینت بخش بوده است. این امر به دلیل شرافت و زیبایی این نام می باشد و روایات بسیاری در بیان برتری این نام بر دیگر نام ها وجود دارد. همین مطلب که امام موسی بن جعفر علیه السلام از میان دختران خویش، این بانو را فاطمه نام نهاد، گویای عظمت و برتری ایشان در مقایسه با دیگران است که تاریخ نیز این امر را اثبات کرد.

خروج از مدینه

سال 200 ه.ق است. زمان سفر تحمیلی امام رضا علیه السلام به «مرو» فرا رسیده است. آن حضرت، شهادت خویش و بازنگشتن را از این سفر به آشنایان خبر می دهد و کنار قبر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با همه وداع می کند. صدای گریه اطرافیان بلند است و دل سوخته تر از همه، خواهر امام رضا علیه السلام یعنی حضرت فاطمه معصومه(ع) است. وداع او با برادر، انسان را به یاد وداع زینب(ع) می اندازد. دیده در دیده دارند و دل با دل گره زده اند. اشک دیده نیز نشان از آخرین دیدار داشت تا اینکه کاسه چشمان فاطمه(ع) کاروان برادر را با سیل خروشان اشک، بدرقه کرد. یک سال گذشت و قلب شکسته خواهر، تاب و توان خویش را از دست داد و درمانِ درد خویش را، در رسیدن به امام و برادرش علی بن موسی الرضا علیه السلام یافت. از این رو، با جمعی از آشنایان و بستگان به سمت «مرو» رهسپار شد.

حمله به کاروان فاطمی

کاروان، منزل به منزل و شهر به شهر به سوی مرو حرکت می کرد. حضور کاروان فرزندان موسی بن جعفر علیه السلام در شهرهای مختلف، بهترین تبلیغ برای بیان حقانیت تشیع بود. بدیهی است مخالفان حقیقت و دشمنان اهل بیت: در صدد مبارزه با آنان برآمدند. از این رو، در شهر ساوه به کاروانیان حمله کردند و تعدادی را به شهادت رساندند.(3) غم و اندوه، قلب فاطمه معصومه(ع) را بیش از پیش سوزاند. زمانی که آرام آرام دردِ فراقِ برادر با شوق وصال، التیام می یافت، ظاهر شدن آثار بیماری، امید او را به یأس تبدیل کرد. پس با جانی خسته و جسمی رنجور به اطرافیان خویش فرمود: «مرا به شهر قم ببرید؛ زیرا از پدرم شنیدم که فرمود: شهر قم مرکز شیعیان ماست».(4)

ورود به قم

عشق به اهل بیت: از همان ابتدا در سینه مردمان قم می جوشید. زمانی که مردم قم از حرکت فاطمه معصومه(ع) به قم آگاه شدند، با شادی وصف ناپذیری به استقبال ایشان شتافتند و موسی بن خزرج، بزرگ خاندان اشعری، افسار شتر آن حضرت را به دست گرفت و به سمت منزل خویش راهنمایی کرد. عطر صلوات فضای شهر را پر کرده بود. خاک قم به خود می بالید که مرکب فاطمه معصومه(ع) پا بر آن گذاشته است. مردم دسته دسته برای عرض ادب و احترام نزد ایشان می رفتند.

بیت النور

بالاترین مقام برای انسان، مقام عبودیّت است که همان رهایی از بندگی طاغوت های نفسانی و ستایش یگانه معبودی است که سزاوار عبادت است. بندگان واقعی خداوند زمانی که خدای خویش را شناختند، غرق در عبادت و راز و نیاز با او می گردند و مانند پروانه، تا مرز سوختن پیش می روند. فاطمه معصومه(ع) نیز در طول عمر خویش، از عبادت خداوند غافل نشد و با عبادت خویش از زمین تا عرش اعلی را نورافشانی کرد. اتاقکی که ایشان در مدت اقامت هفده روزه شان در منزل موسی بن خزرج در اختیار داشتند، به «بیت النور» معروف شده است. بر سر در آن خانه نور این دو بیت به چشم می خورد.

شده بنیاد این کاخ منوّر به پاس دختر موسی بن جعفر

عبادتگاه معصومه است اینجا کز اینجا قم شرافت یافت دیگر

سفری ناتمام

هنوز طعم شیرین نقل و نباتی که مردم به مناسبت ورود دختر موسی بن جعفر علیه السلام خورده بودند به کامشان باقی بود که بعد از هفده روز، وفات فاطمه معصومه(ع) کامشان را تلخ کرد. گفته می شد که ایشان را در شهر ساوه مسموم کرده اند.(5)

سرانجام روح بلند آن بانوی آسمانی، بعد از 28 سال زندگی طاقت فرسا و مظلومانه، در روز دهم ربیع الثانی سال 201 ه.ق به پیشینیان پاکش پیوست.(6) سلام خداوند بر او و بر پدرانش باد.

مراسم دفن

پس از وفات حضرت فاطمه معصومه(ع) ایشان را غسل دادند، کفن کردند و به سوی قبرستان «بابِلان» تشییع نمودند. ولی هنگام دفن آن بزرگوار، به دلیل نبودن محرم، مشکلی پیش آمد. سرانجام تصمیم گرفتند پیرمردی به نام «قادر» این کار را انجام دهد. مردم منتظر آمدن آن پیرمرد نیکوکار بودند که ناگهان دو سواره را دیدند که به سوی آنان می آیند. وقتی آن دو نزدیک پیکر پاک فاطمه معصومه(ع) رسیدند، پیاده شدند و بر آن نماز خواندند. سپس جسم پاک دختر موسی بن جعفر علیه السلام را دفن کردند و بدون اینکه با کسی سخن بگویند، از آنجا دور شدند. بزرگان معتقدند این دو بزرگوار، امام رضا و امام جواد8 بوده اند. پس از به پایان رسیدن مراسم دفن، موسی بن خزرج، سایبانی از حصیر و بوریا بر قبر شریف آن بزرگوار برافراشت. بعدها قُبّه ای آجری بر آن بنا کردند که قبله گاه ارادتمندان اهل بیت: و دارالشفای دلسوختگان عاشق ولایت و امامت شد.(7)

فضیلت های حضرت معصومه(ع)

شرافت نسبی

انتساب حضرت معصومه(ع) به خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و پرورش در خانه امام موسی کاظم علیه السلام ، شرافتی است که هیچ کس نمی تواند آن را انکار کند. در زیارت نامه حضرت هم می خوانیم: «سلام بر تو ای دختر رسول خدا، سلام بر تو ای دختر خدیجه و فاطمه، سلام بر تو ای دختر امیرمؤمنان، سلام بر تو ای دختر حسنین، سلام بر تو ای دختر ولی خدا، سلام بر تو ای خواهر ولی خدا، سلام بر تو ای عمه ولی خدا و سلام بر تو ای دختر موسی بن جعفر».

عبادت و تقوا

با توجه به آموزه های قرآنی، گرامی ترین انسان ها نزد خداوند، باتقواترین افراد هستند.(2) دستیابی به نیروی پارسایی و قرب الهی، هدفی است که انسان های پاک در زندگی خویش به دنبال آن هستند و بهترین وسیله پرواز و اوج گرفتن، راز و نیاز با خالق هستی است. عاشقان واقعی و عابدان راستین، در طول زندگی خویش لحظه ای از یاد معبود غافل نمی شوند و پیوسته به یاد معشوق خویشند. حضرت معصومه(ع) نیز با عبادت خاشعانه و با راز و نیاز عاشقانه خویش، حیرت همگان را برانگیخت و با اوج گرفتن در آسمان تقوا، گوی سبقت را از دیگران ربود و به مقام عبودیت الهی رسید.

دانش و معرفت

تربیت و رشد در خاندان علم و سیراب شدن از سرچشمه وحی، حضرت معصومه(ع) را به مقامی رسانید که پدر بزرگوارش امام کاظم علیه السلام بعد از دیدن پاسخ هایی که فاطمه معصومه(ع) به پرسش های شیعیان داده بود، سه بار فرمود: «پدرش به فدایت باد».

از سایه سار وجود این بانوی عالمه و محدّثه، شهر قم به بزرگ ترین مرکز علمی در جهان تبدیل شده است؛ به طوری که از تمام دنیا، تشنگان هدایت و حقیقت، رو به سوی این شهر می آورند و بعد از زیارت فاطمه معصومه(ع) ، جامی از چشمه علوم وحی سر می کشند.

معصومه

پیروی کامل از دستورات دین و خارج نشدن از راه هدایت، انسان را به درجه ای از تقوا و طهارت روح می رساند که ناپاکی گناهان از جسم و جان زدوده می شود و میوه شیرین عصمت، قلب انسان را صفا می بخشد. فاطمه معصومه(ع) نیز به جایی رسید که امام رضا علیه السلام ایشان را «معصومه» نامید و فرمود: «هر کس معصومه را در قم زیارت کند، گویی مرا زیارت کرده است».(8)

شفیعه

شفاعت، مقام والایی است که در روایات به آن «مقام محمود» گفته شده است. بدون تردید داشتن حق شفاعت و رسیدن به این مقام، شایستگی لازم را می طلبد؛ چرا که خداوند، شفاعت را فقط از کسانی می پذیرد که خود به آنها اذن این کار را داده باشد.(9)

بالاترین مقام شفاعت از آنِ پیامبران الهی و اهل بیت: است و بعد از آنها، کسانی که شأن و قربی نزد خداوند داشته باشند، شفاعت می کنند. در زیارت نامه حضرت معصومه(ع) آمده است که ایشان، منزلت بسیار والایی نزد خداوند دارند و به همین دلیل هم در روایت آمده که: «با شفاعت او، شیعیان وارد بهشت می شوند». از این رو، زائران حرم فاطمی به امید نیل به شفاعت ایشان، زمزمه کنان می گویند: «یا فاطمةُ اشفعی لی فی الجّنة؛ ای فاطمه! شفیع ما در بهشت باش».

زهرای ثانی

شباهت هایی میان حضرت معصومه(ع) با حضرت زهرا(ع) دیده می شود. این دو بزرگوار افزون بر مشابهت در اسم، در دانایی، شفاعت و بسیاری از صفات نیز شبیه یکدیگرند و زیارت فاطمه معصومه(ع) ، زیارت فاطمه زهرا(ع) می باشد؛ چنان که در کرامتی از امیرمؤمنان علیه السلام به پدر بزرگوار حضرت آیت اللّه مرعشی نجفی چنین گفته شده است: «خدا جلال و جبروت حضرت فاطمه(ع) را به فاطمه معصومه(ع) عنایت فرموده است. هر کس بخواهد ثواب زیارت حضرت زهرا(ع) را درک کند، به زیارت فاطمه معصومه(ع) برود. خود مرحوم آیت اللّه مرعشی نجفی چنین گفته اند: «شصت سال است که هر روز اولین زائر حضرت معصومه(ع) هستم».(10)

کریمه اهل بیت:

انسان در اثر پرهیزکاری، می تواند به جایی برسد که مظهر اراده حق و واسطه فیض الهی گردد. این ثمره بندگی حقیقی و اطاعت کامل از ذات پروردگار است. اولیای خداوند، هم در زندگی و هم بعد از آن، سرچشمه کرامت هایی هستند که نشان بزرگی روح آنان و پیوستگی شان به منبع فیض و کرم بی پایان خداوند کریم است. فاطمه معصومه(ع) نیز «کریمه اهل بیت» است. به همین دلیل، قلب های شکسته و دست های نیازمند و مأیوس از همه جا، به حرم فاطمه معصومه(ع) می آیند و از خرمن کَرَم این کریمه، خوشه چینی می کنند.

ریحانه رسول

رواق دختر موسی بن جعفر است اینجا	حریم فاطمه بنت پیغمبر است اینجا
درِ بهشت برین گر طلب کنی به خدا	ببوس با ادب آن را که آن در است اینجا
زمین قم به مثَل چون صدف بود آری	وجود حضرت معصومه گوهر است اینجا
کند به درگه او سجده صبحدم خورشید	که از فروغ ولایت منوّر است اینجا
برو طهارت دل کن بیا به روضه او	که جای مردم پاک و مطهّر است اینجا
زمین قم شده روشن از آن به غیب و شهود	که نور حق به جمالت برابر است اینجا
ز آفتاب قیامت غمی نخواهد بود	مرا که سایه لطف تو بر سر است اینجا
سزد که «معجزه» قم همچنان بهشت بُود	چرا که دختر موسی بن جعفر است اینجا(11)