با توجه به نبوت پیامبران که ابلاغ کنندگان پیام هاى حضرت حق به مردم براى رسانیدنشان به حیات طیبه و آخرت آباد بود، و هر یک براى تصدیق شدن نبوتشان و اثبات راستگوئى و صدقشان معجزات لازم ارائه مى کردند، به ویژه نبوت پیامبر عظیم الشأن اسلام و معجزه جاویدانش قرآن، و دانش و بصیرتش که شعاع دانش و آگاهى حق بود، و نیز برخوردارى احکام و مقررات و معارف الهیه آئینش از استحکام و استوارى و منطبق بودن با حکمت و مصلحت، و این که واضح و روشن بود که فرهنگ جامع و کاملش ضامن خیر دنیا و آخرت است، باید انسان ها با تکیه بر تعقل و اندیشه صحیح، با همه وجود تسلیم آئین و شریعت آنان مى شدند، و راهى جز اقتدا به آن بزرگواران، و پیروى از دینشان نمى پیمودند، و از درخواست هاى نامعقول و غیر منطقى به شدت اجتناب مى جستند، و از سئوالات بى مورد و بیهوده پرهیز مى کردند.
ولى گروهى از مردم چه در زمان پیامبران گذشته و چه در عصر پیامبر اسلام به دور از عقل و منطق درخواست هائى داشتند که جز آزار روحى براى پیامبران ثمرى نداشت، و درخواست هاى آنان نشان مى داد که مى خواستند راه گریزى از حق و حقیقت براى خود دست و پا کنند، آیه شریفه مسلمانان را که نزدیک بود چون لج بازان و متعصبان گذشته بخصوص قوم یهود در این وادى خطرناک بیفتند و بعضى هم در این مسیر انحرافى قرار گرفتند بر حذر داشت، و به آنان نسبت به این برنامه غیر منطقى هشدار داد، و به شدت از چنین برخوردى با پیامبر اسلام نکوهش کرد.
به راستى از انصاف و خردورزى دور است که انسان بر پایه تعصبات قومى و افکار جاهلى و اندیشه هاى انحرافى و خیالات فاسد، و امیال شخصى از پیامبر درخواست نامعقول و بیهوده داشته باشد، درخواست هائى که لازم است مردود شود و بى پاسخ بماند، و درخواست کنندگان طرد شوند.
انسان باید با تکیه بر عقل و منطق و بصیرت و بینش و پختگى و خردورزى، زمینه این گونه درخواست هاى نامعقول را از صفحه وجودش و میدان ذهنش پاک کند، و باطنش را که به نور فطرت آراسته اند مرکز درخواست هاى معقول و منطقى در جهت رشد و تکامل و رسیدن به سعادت ابدى و پرورشى و تربیت الهى و انسانى خود قرار دهد.
درخواست هاى بیجا و نامعقول پایه فکرى و فطرى و عقلانى ندارد، بلکه مایه و سببش جهل مرکب و لجاجت و عناد و دشمنى با حق و حقیقت، و باز کردن راه گریز از واقعیات و توجیه براى پشت کردن به حقایق است.
مسلمانان باید از رهبران دینى، و انسان هاى آسمانى در جهت تکامل بخشیدن به عقل و روح و نفس و باطن خود و آبادى دنیا و آخرتشان درخواست داشته باشند، و از درخواست آنچه نشدنى است و آنچه مفید هیچ فایده اى نیست و اگر هم انجام بگیرد دردى را دوا نمى کند، و مشکلى را حل نمى نماید، و گرهى را از زندگى و کار درخواست کننده باز نمى کند، بلکه جز توهین به حق و بازى گرى، و فتنه افکنى نیست به شدت بپرهیزند.
بدون تردید هرچه بر اصرار درخواست هاى نامعقول بیشتر شود، و این کار بیهوده دنبال گردد، درخواست کننده به تیرگى بیشتر روان و قلب دچار مى شود و فاصله اش از حوزه هدایت و نور ولایت حق زیادتر مى گردد، و راه هر گونه تردید و شک و شبهه بازتر مى شود، و به ویژه زمینه شبهات و وسوسه هاى گمراهان را در قلب و مشاعر آماده تر مى سازد، و بستر تبدیل ایمان به کفر را با پیگیرى کفرپیشگانى چون یهود و نصارى با دنبال کردن شبهات و درخواست هاى نامعقولشان به وسیله مسلمانان فراهم مى آورد.
بر همه مسلمانان واجب و لازم است در مسئله درخواست هایشان از شیوه هاى عقلانى و منطقى پیروى کنند، و روشى حکیمانه در این مورد انتخاب نمایند، نه این که با داشتن راهنمائى چون پیامبر و میزان هاى حقى چون معصومین و کتابى بى مانند چون قرآن که حاوى اصول و حقایق و معارف الهیه است و از هر جهت هدایتگر و سازنده خیر دنیا و آخرت است، از روش یهود لج باز و معاند که هر بار از پیامبر بزرگ خدا موسى بن عمران بدون تکیه بر علم و عقل و منطق درخواست هاى نابجا و بیهوده مى کردند و از این طریق آن رهبر آسمانى را هدف انواع آزارهاى روحى و شکنجه هاى روانى قرار مى دادند اجتناب ورزیده و جداً بپرهیزند.
مسلمانان اگر خوشبختى خود و خیر دنیا و آخرتشان را مى خواهند باید زمینه انحرافات فکرى و بستر درخواست هاى نامعقول را از خدا و مردان راه حق که مایه از انحرافات یهود دارد در سرزمین حیاتشان بخشکانند، و روحیه اشکال تراشى هاى واهى، و بهانه جوئى هاى غیر منطقى را از عرصه گاه وجودشان دور نمایند، و از این که به دست خود و با کمک شبهات و وسوسه هاى دشمنان موجبات تبدیل ایمان را به کفر، و علل انحراف از صراط مستقیم و راه معتدل و میانه را فراهم نمایند دورى کنند و به این حقیقت که در قرآن در سوره مبارکه بقره مطرح است توجه داشته باشند که یهود با این روش انحرافى خود و عادت زشت و کردار ناپسندشان موجبات مغضوب شدن خود را در پیشگاه ربوبیت فراهم و خود و نسلشان را از رحمت واسعه حق محروم و دنیا و آخرتشان را بر باد، و جامعه خود را در بستر روزگار به ذلت و خوارى و دربدرى و ناامنى دچار ساختند.
نمونه اى از خواسته هاى غیر معقول
بنى اسرائیل مدتى طولانى بر اساس رحمت حق، و از برکت وجود موسى بن عمران بدون زحمت و مشقت منّ و سلوى به آنان داده مى شد و آنان از این رزق پاک و فیض ویژه پروردگار بهره مند بودند، ولى سر از این رزق برتافتند و به موسى گفتند: دیگر براى ما صبر بر یک نوع غذا ممکن نیست، و طاقت ما در این زمینه تاب شده، و از چنین وضعى ناراحت و ناراضى هستیم از پروردگارت بخواه از آنچه زمین مى رویاند از سبزى و خیار، و سیر و عدس و پیاز براى ما آماده سازد!! موسى گفت آیا شما به جاى غذاى بهتر که رزق ویژه الهى است غذاى پست تر را درخواست دارید!! از این پس رزق خاص حق بر شما ممنوع مى گردد، به شهرى درآئید که آنچه درخواست دارید در آن شهر براى خود تأمین کنید، با این درخواست نامعقولشان و اسائه ادبى که به حق روا داشتند، و در برابر موسى موضع گرفتند به خوارى و بیچارگى دچار شدند، و سزاوار خشم خدا گشتند .... «1»
یهود و نصارى بر اساس امیال شخصى و تعصبات قومى و قبیله اى، و کینه و عناد، و لجاجت و جهالت از تو درخواست مى کنند که از آسمان کتابى غیر قرآن و مکتوبى مطابق میلشان نازل کنى، این بازى گران زشت باطن بزرگ تر از این خواسته را از موسى درخواست کردند و آن خواسته بزرگ تر این بود که به موسى گفتند: خدا را آشکارا به ما نشان بده که با چشم سر او را ببینیم، پس آنان را به کیفر ستمى که داشتند صاعقه مرگبار فرو گرفت. «2»
خداى مهربان در قرآن مجید مى فرماید: بنى اسرائیل را از دریائى که فرعون و فرعونیان را در آن غرق کردیم عبور داده به ساحل نجات رسانیدیم، پس به گروهى گذر کردند که همواره بر پرستش بت هاى خود ملازمت داشتند، گفتند: اى موسى همان گونه که براى آنان معبودانى هست تو هم براى ما معبودى قرار بده!! موسى گفت [از درخواست بسیار نامعقول شما معلوم است ] که بى تردید شما گروهى هستید که جهالت مى ورزید. «3»
سبک مغزان بى انصاف، آلودگان به رذائل روحى خواسته نامعقولشان این بود که پیامبر و سفیر الهى باید از جنس مردم نباشد، و هیچ گونه آثار بشرى در او دیده نشود سخن نامعقولشان و کلام دور از منطق و عقلشان چنانکه در سوره فرقان آمده این بود: این چه پیامبرى است که غذا مى خورد، و در بازارها راه مى رود، چرا فرشته اى به او نازل نشده که در معیت او بیم دهنده باشد؟!
یا چرا گنجى به سوى او افکنده نمى شود، یا باغى براى او نمى باشد که از میوه هاى آن بهره مند شود؟! «4»
درخواست هاى معقول و منطقى
مجموعه آیاتى که در قرآن مجید در قالب دعا آمده مانند آیه شریفه:
وَ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّیَّاتِنا قُرَّةَ أَعْیُنٍ وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقِینَ إِماماً: «5»
بندگان شایسته خدا درخواستشان از حضرت حق این است: پروردگارا ما را از سوى همسران و فرزندانمان خوشدلى و خوشحالى بخش و ما را پیشواى پرهیزکاران قرار ده.
همه مؤمنان را اینگونه آیات به درخواست هاى معقول و منطقى راهنمائى مى کند.
و نیز درخواست هاى که در دعاها و زیارات آمده، مانند این دعا که در پایان زیارت چهارم امیرالمؤمنین از حضرت سجاد نقل شده:
«اللهم ارزقنى عقلا کاملا، و لبا راجحا، و قلبا زکیا و عملا کثیراً، و ادبا بارعا ...» «6»
پروردگارا عقلى کامل، و مغزى ممتاز، و دلى پاک و عملى فراوان و ادبى برتر نصیبم فرما.
اینگونه درخواست ها نیز انسان را به جانب درخواست هاى صحیح و منطقى و معقول راهنمائى مى کند.
روایات بسیار مهمى از رسول خدا و اهل بیت رسیده که مردم را به درخواست هاى مشروع هدایت مى نماید.
از پیامبر اسلام روایت شده:
«العلم خزائن و مفاتیحه السئوال فاسئلوا رحمکم الله فانه یؤجر اربعة: السائل، و المتکلم، و المستمع، و المحب لهم:» «7»
دانش مخازن و انبارها است، کلیدهاى آن پرسش و درخواست فهم و تحصیل آن است، بنابراین به پرسش و سئوال روى آورید خدا شما را مورد رحمت قرار دهد زیرا در سئوال به چهار نفر پاداش مى رسد: سئوال کننده، پاسخ دهنده، گوش دهنده، و دوستدار اینان.
على (ع) مى فرماید:
«القلوب اقفال و مفاتیحها السئوال:»
دل ها قفل ها هستند، و کلیدهاى آن پرسش است.
پی نوشت ها:
______________________________
(1)- بقره 61.
(2)- نساء 153.
(3)- اعراف 138.
(4)- فرقان 7- 8.
(5)- قرقان 74.
(6)- مفاتیح الجنان زیارت چهارم امیرمؤمنان.
(7)- کنز العمال 28662.
برگرفته از:
کتاب : تفسیر حکیم جلد چهارم
نوشته :استاد حسین انصاریان
