خانه فروغ فرخزاد، خانه شاعری تنها و نامی

عالمی از دلتنگی ها، دنیای غریبانه یک شاعر، خستگی و رنج سال ها. این کلمات و عبارات چه چیز را در ذهن شما زنده می کند؟ شاعری تنها و عاشق، زنی آرام و متفکر که مظلومانه رخت از جهان بست. آری قصد و منظور من فروغ فرخزاد است. شاعری تنها که امروز تنها یادگارش برای نسل جوان جامعه ما علاوه بر دیوان اشعارش که خلوص و پاکی در آن موج می زند، خانه ای دیدنی و تاریخی در قلب پایتخت ایران است که عاشقان و علاقمندان این بانوی نام آشنا را به خود فرا می خواند. ما هم با نگارش نابودی خانه فروغ فرخزاد قصد آن را داریم که دین خود را به خانه فروغ فرخزاد ادا کرده و شما همراهان همگردی را راغب و مشتاق به دیدار معماری خانه فروغ فرخزاد و خاطرات او کنیم. پس تا انتها با ما همراه باشید که همراهی شما عزیزان افتخار ماست.

آشنایی با زندگی نامه ای تلخ اما خواندنی

فروغ فرخزاد در 8 دی 1313 در تهران متولد شد. او در خیابان معزالسلطنه، کوچه خادم آزاد، محله امیریه بزرگ شد و پدری تفرشی و مادری کاشانی تبار داشت. فروغ فرزند چهارم توران وزیری تبار و سرهنگ محمد فرخزاد است. از دیگر اعضای خانواده این شاعر نامی می توان به برادرش فریدون فرخزاد و خواهر بزرگترش پوران فرخزاد اشاره کرد. فروغ پس از طی دوران کودکی و نوجوانی در خانه فروغ فرخزاد در سال 1330 با پرویز شاپور، طنزپرداز ایرانی که پسرخاله مادر وی بود، ازدواج کرد. این ازدواج در سال 1334 به جدایی انجامید. حاصل این ازدواج یک پسر به نام کامیار بود. فروغ پیش از ازدواج با شاپور با وی نامه نگاری های عاشقانه ای داشت. این نامه ها به همراه نامه های فروغ در زمان ازدواج این دو و همچنین نامه های وی به شاپور پس از جدایی از وی بعدها توسط کامیار شاپور و عمران صلاحی در کتابی به نام اولین تپش های عاشقانه قلبم منتشر گردید. در سال 1337 یعنی پس از جدایی از همسرش، سینما توجه او را جلب کرد و در این مسیر با ابراهیم گلستان آشنا شد. این آشنایی مسیر زندگی فروغ را تغییر داد و چهار سال بعد فیلم خانه سیاه است را در آسایشگاه جذامیان تبریز ساختند و در سال 1342 در نمایشنامه شش شخصیت در جستجوی نویسنده، بازی چشمگیری از خود نشان داد. در زمستان همان سال خبر رسید که فیلم خانه سیاه است برنده جایزه نخست جشنواره اوبر هاوزن شده و باز در همان سال مجموعه تولدی دیگر را با تیراژ بالای سه هزار نسخه توسط انتشارات مروارید منتشر کرد. فروغ در سال 1343 به آلمان، ایتالیا و فرانسه سفر کرد. سال بعد در دومین جشنواره سینمای مولف در پزارو شرکت کرد که تهیه کنندگان سوئدی ساختن چند فیلم را به او پیشنهاد دادند و ناشران اروپایی مشتاق نشر آثارش شدند. پس از این دوره وی مجموعه تولدی دیگر را منتشر کرد. اشعار وی در این کتاب تحسین گسترده ای را برانگیخت. آخرین مجموعه شعری که فروغ فرخزاد، خود، آن را به چاپ رساند مجموعه تولدی دیگر است. این مجموعه شامل 31 قطعه شعر می باشد. این شاعر برجسته سرانجام در روز 24 بهمن 1345 هنگام رانندگی با اتومبیل بر اثر تصادف در جاده دروس-قلهک در تهران جان باخت. جسد او روز چهارشنبه 26 بهمن با حضور نویسندگان و همکارانش در گورستان ظهیرالدوله به خاک سپرده شد و این چنین بود که در جوانی و اوج آرزو به خاک سرد پناه برد تا بلکه روح و جسم خسته اش کمی آرام گیرد.

خانه ای تاریخی و سرد در قلب تهران

امروز اگر وارد کوی خادم آزاد شوید، هیچ نشانی از قدمت معماری خانه فروغ فرخزاد دیده نمی شود. خانه ای که به گفته پوران فرخزاد، پدرشان سال ها پیش در میان باغی در این کوچه بنا کرده بود. معماری خانه فروغ فرخزاد ساختمان سه طبقه ای است که در یک حیاط کوچک قرار گرفته و با آجرهای زرد سه سانتی تزئین شده تا کمتر گواهی از گذر دوران داشته باشد. با این همه در ورودی همین ساختمان را که باز کنید و از پله ها به سمت زیرزمین پایین بروید، انگار که زمان نیم قرن به عقب رانده شده است. در زیر زمین معماری خانه فروغ فرخزاد حوضچه و آبشاری که در یکی از اتاق های زیرزمین جا گرفته، دیده می شود. این همان زیرزمینی است که دختربچه ای در آن روی چادر شب رخت خواب های اضافی می ایستاد و اپرا می خواند تا روزی که از روی چادر شب افتاد و دیگر اپرا نخواند. پس از آن به اتاقک مخروبه ای که بانوی ساکن خانه می گوید این حمام خانواده بوده، می رسیم و اتاق های دیگر با یخچال قدیمی، دیگ و دیگر وسایل اضافی یک خانواده معمولی پر شده اند. در این بین اتاقی هم هست که صاحب خانه می گوید: "این را خودمان کندیم و به اینجا اضافه کردیم. پله های این طرف ساختمان به سمت زیرزمین هم نبود و ما اضافه کردیم. اوایل برای آمدن به زیرزمین فقط باید از توی حیاط رفت و آمد می کردیم."از وسط زیرزمین راهرویی هست که با پله هایی به حیاط خانه می رسد. حیاطی که حالا با عبور از این راهرو به آن رسیده اید، همان حیاطی است که بارها و بارها در بخشی از شعرهای معاصر زنده شده است. حوض خالی وسط حیاط خانه فرخزاد با کاشی های سفید و فیروزه ای هنوز هم خودنمایی می کند. دو باغچه باریک که با نرده های کوتاه حصاربندی شده اند، حوض را در میان گرفته اند. از همه درخت های این حیاط حالا فقط یک درخت خرمالو و چند نهال کوچک به، پرتقال و درخت انگوری که شاخه هایش را روی طاق فلزی مشبک بالای حوض رها کرده، مانده است. از پایه طاق فلزی، چراغ مکعبی شکل رنگارنگی آویزان است و صاحب خانه می گوید: "این چراغ ها روشن می شدند و با رنگ های سبز، قرمز، قهوه ای و آبی می درخشیدند اما حالا دیگر سوخته اند، ما هم همه را قطع کرده ایم. این خانه عیدها قشنگ می شود. عیدها حوض را هم پر از آب و ماهی می کردیم. الان حیاط به خاطر ساختمان سازی همسایه بغلی کثیف شده است. کارشان که تمام شود، سنگ ساب می آوریم، همه سنگ های کف خانه را می سابد و برق می اندازد. چند سال یک بار این کار را می کنیم. می گویند قبلا در این خانه قنات آب هم بوده که الان پر شده است."وارد خانه که می شوید، اگر سراغ اتاق شاعر را بگیرید، بانوی خانه آشپزخانه را نشان می دهد: «من اتاق فروغ را آشپزخانه کرده ام.». وسایلی مثل کابینت، اجاق و میز ناهارخوری و البته پنجره ای رو به کوچه تمام آن چیزی است که از اتاق شخصی فروغ باقی ماند البته اگر صاحب خانه اتاق را اشتباه نگرفته باشد. در سالن پذیرایی معماری خانه فروغ فرخزاد فقط چراغ های روی دیوار از گذشته باقی مانده است. درهای کشویی هم که سالن پذیرایی را به ایوان بزرگ خانه وصل می کنند از گذشته تا امروز راه تماشای حیاط سبز خانه بوده اند. اگرچه این خانه معماری قاجاری، اندرونی و بیرونی ندارد اما روح شعر در آن شکل گرفته است. این خانه با قدمتی حدود 80 تا 90 ساله یکی از خانه های قدیمی شهر تهران بوده است. با گذشت چند سال مالک دوم خانه قصد کرده که این ساختمان را تخریب کرده و به جای آن آپارتمان بسازد آن طور که حتی وسایل داخل اتاق فروغ در طبقه سوم خانه را هم جمع آوری کرده و قصد دارد اتاق های دیگر را نیز خالی کند. برخی از فعالان میراث فرهنگی دست روی این خانه گذاشته اند که چون فروغ چند سالی در آن زندگی کرده نباید تخریب شود بلکه باید از آن نگهداری کنیم.

کلام آخر

خانه انتهای کوی خادم آزاد، نرسیده به چهارراه امیریه صرفا خانه فروغ نیست و برخی از تاریخ و میراث کشور ما را از پهلوی اول در خود دارد. نامه های لازم برای جلوگیری از نابودی خانه فروغ فرخزاد به اداره کل میراث فرهنگی تهران زده شده است. نباید اجازه داد که آخرین یادگار به جا مانده از شاعر بزرگ معاصر زن تبدیل به آپارتمان های چند طبقه شود. چندی پیش نیز موسسه مردم نهاد سرزمین سبز برای جلوگیری از نابودی خانه فروغ فرخزاد طی نامه ای به مدیرکل میراث فرهنگی تهران خواستار ثبت خانه فروغ فرخزاد شده بود. در بخشی از این نامه برای جلوگیری از نابودی خانه فروغ فرخزاد قید شده که خانه فروغ فرخزاد طبق تصمیم مالکین فعلی ظرف چند روز آینده تخریب خواهد شد و پروانه ساخت آن نیز توسط شهرداری منطقه 11 ناحیه 4 صادر گردیده است. به رغم پیگیری های فراوان دوستداران ادب و فرهنگ ایران در سال های گذشته متاسفانه تاکنون این خانه ثبت ملی نشده است. خواهشمندیم با توجه به فرصت بسیار کوتاه چند روزه ای که در پیش است، به صورت اضطراری دستور ثبت این خانه را جهت جلوگیری از تخریب و اقدامات لازم آتی صادر فرمایید. تجربه نشان داده که حفظ خانه های مشاهیری از قبیل مهدی اخوان ثالث، سیمین و جلال اثرات بسیار مثبت در حفظ هویت شهری، فرهنگی، رونق گردشگری و روحی- روانی در جامعه داشته است. امید است با پیگیری مسئولان از نابودی خانه فروغ فرخزاد جلوگیری شود تا روزی که آیندگان این کشور بدان می نگرند از روحیات و زندگی این شاعر نامی ایران زمین آگاهی یابند و آن را به خاطر بسپارند.

شعری از فروغ نامی ایران

همه شب با دلم کسی می گفت
سخت آشفته ای ز دیدارش
صبحدم با ستارگان سپید
می رود می رود نگهدارش
من به بوی تو رفته از دنیا
بی خبر از فریب فرداها
روی مژگان نازکم می ریخت
چشم های تو چون غبار طلا
تنم از حس دست های تو داغ
گیسویم در تنفس تورها
می شکفتم ز عشق و می گفتم
هر که دلداده شد به دلدارش
ننشیند به قصد آزارش
برود چشم من به دنبالش
برود عشق من نگهدارش
آه اکنون تو رفته ای و غروب
سایه می گسترد به سینه راه
نرم نرمک خدای تیره غم
می نهد پا به معبد نگهم
می نویسد به روی هر دیوار
آیه هایی همه سیاه سیاه