رکسانا خوشابی؛ کارشناس ارشد مشاوره
بسیاری از اعضای خانواده و نزدیکان افراد معتاد می‌خواهند نشانه‌ها و علائم اعتیاد را بشناسند تا بتوانند در زمان لازم و تا دیرتر نشده به کمک آنها بشتابند.
برخی از نشانه‌های اعتیاد مشخص‌تر و شناخته شده ترند و برخی نیز چندان آشکار نیستند.
ای‌کاش روزی فرا برسد که به جای شناختن نشانه‌های ظاهری اعتیاد، افراد خانواده و اطرافیان خود را بشناسیم، کمبودها و نیازهای آنها را محترم بشماریم و به آنها کمک کنیم.
بیماری اعتیاد
طبق تعریفی که انجمن روانشناسان آمریکا ارائه داده شخصی که استفاده‌اش از مواد مخدر یا مشروبات الکلی در یک دوره دوازده ماهه به بروز حداقل سه مورد از علائم زیر منجر شده باشد به بیماری اعتیاد مبتلا شده است:
مقاوم شدن بدن در برابر ماده مورد نظر
مقاوم شدن بدن، اصولاً به دو شکل ظاهر می‌شود. اول نیاز به استفاده هر چه بیشتر از مواد مخدر برای حفظ تأثیر و نشئگی روزهای اول و سپس کاهش تأثیر مواد مخدر به علت استفاده طولانی مدت از آنها.
وسوسه برای استفاده از ماده مورد نظر
دغدغه اصلی افراد معتاد این است که بتوانند تجربه نشئگی را که در بار اول مصرف این گونه مواد به دست آورده‌اند مجدداً تکرار کنند و به همین دلیل متاسفانه زمان زیادی از عمر خود را صرف تهیه و مصرف مواد می‌کنند.
افزایش مصرف ماده مورد نظر
یکی دیگر از علائم اعتیاد به مواد مخدر، افزایش مصرف یا همان استفاده از مقادیر بیشتر یا مصرف طولانی‌تر از این گونه مواد برای رسیدن به نشئگی روزهای اولیه مصرف مواد مخدر است.
از دست دادن کنترل
افراد معتاد معمولاً برای کاهش میزان استفاده از مواد مخدر یا ترک و کنترل میزان مصرف مواد کوشش‌هایی بعمل می‌آورند اما در این راه موفق نمی‌شوند.
آنها بارها و بارها واقعاً قول می‌دهند و عزم خود را جزم می‌کنند که اعتیاد خود را ترک کنند اما نمی‌توانند.
برای بسیاری از آنها بیماری، حالت مزمن و کهنه پیدا کرده است و آنها اراده و قدرت تصمیم گیری و کنترل استفاده از مواد مخدر را ندارند.
مصرف ماده مورد نظر، با وجود تبعات منفی آن
فرد معتاد با آنکه از عواقب استفاده از مواد مخدر آگاهی دارد، باز هم بیشتر وقت خود را صرف تهیه و مصرف آن می‌کند.
داشتن نشانه‌های خماری
چون مغز فرد معتاد نمی‌تواند مواد شیمیایی لازم، جهت انتقال پیام‌های عصبی (که موجب بوجود آمدت احساس رضایت و کنترل می‌شوند ) را تولید کند، معتادان از عوارض خماری رنج می‌برند.
نشانه‌های خماری تغییرات جسمی یا روانی درد آوری هستند که در صورت نرسیدن موادی که بدن فرد معتاد به آنها عادت کرده است، رخ می‌دهند.
با توجه به نوع ماده مخدری که فرد معتاد مصرف می‌کند نشانه‌های خماری می‌تواند ظرف چند ساعت از زمان نرسیدن مواد به بدن شروع شود و تا چندین روز و در مواقعی چند هفته یا حتی چند ماه ادامه پیدا کند.
نوع خماری از بسته به نوع ماده مخدر متفاوت است. تریاک، الکل، و آرام بخش‌ها خماری شدیدی در بدن ایجاد می‌کنند که می‌تواند خطرناک و حتی کشنده باشد.
مواد دیگری همچون کوکائین، ماری جوانا و قرص‌های روان گردان یا اکستزی (قرص اکس) نیز در فرد معتاد نوعی خماری آزار دهنده ایجاد می‌کند که شاید خطرات جانی برای فرد معتاد ایجاد نکند.
شکل و حالت خماری افراد نیز با یکدیگر تفاوت دارد و در بسیاری مواقع کمک گرفتن از فرد معتاد ضرورت دارد.
تبعات اعتیاد
برخی از تبعات عمومی اعتیاد که در بیشتر افراد معتاد مشاهده می‌شود
- کم شدن یا زیاد شدن اشتها
- تغییر در عادات غذایی که فرد داشته
- کاهش بی دلیل وزن
- نیاز به پول یا دست زدن به دزدی خصوصاً اگر در گذشته چنین رفتارهایی در فرد سابقه نداشته است
- فریب کاری یا حقه بازی و سعی در گول زدن اطرافیان
- علاقه شدید به خلوت و تنهایی و منزوی شدن
- فعالیت زیاد و غیر متعارف یا پرحرفی
- تلاش برای مخفی کردن رفتار خود از دیگران
- افسردگی، بدگمانی و سوء ظن
- رفتارهای مرموز، و عصبانیت، خشونت، دمدمی مزاجی
- نداشتن انگیزه یا انضباط
- عوض کردن دوستان برای راحت‌تر شدن مصرف مواد
- بی علاقگی به خانواده، مدرسه و کار
- بی توجهی به وضع و حال خود
هر چند که باید توجه داشته باشید که برخی از اختلالات روانی نیز ممکن است مشابه چنین نشانه‌هایی را داشته باشند و نظر قطعی را متخصص و آزمایشات پزشکی مشخص می‌کنند، مگر آن که خود فرد در اعلام اعتیاد خود همکاری کند.
اگر بخواهیم تبعات روانی و جسمانی اعتیاد را مجزا کنیم می‌توانیم بگوییم:
برخی تبعات روانی خماری
- اضطراب، تشویش و نگرانی
- بی قراری شدید
- بد خلقی یا کج خلقی
- بیخوابی
- سردرد
- نداشتن تمرکز کامل
- افسردگی
- انزوای اجتماعی
- ...
برخی تبعات جسمی خماری
- عرق کردن
- افزایش ضربان قلب
- گرفتگی عضلات
- احساس فشار در قفسه سینه
- تنگی نفس
- رعشه، لرزش بدن
- دل آشوبی یا تهوع
- استفراغ، اسهال
- ...
عوارض خطرناک خماری
مشروبات الکلی و آرام بخش‌ها بیش از استفاده از دیگر مواد باعث خماری خطرناک می‌شوند.
متوقف کردن ناگهانی و یکباره الکل و آرام بخش‌ها می‌تواند به سکته مغزی یا حملات قلبی منجر شود.
دستورات پزشکی برای سم زدایی می‌تواند عوارض خطرناک خماری را به حداقل برساند. برخی از عوارض خطرناک خماری عبارتند از:
- صرع شدید
- حمله قلبی
- سکتۀ مغزی
- انواع توهم
- هذیان گویی
برخی علائم و نشانه‌هایی که اغلب در رفتارها یا لوازم یا وضعیت زندگی افراد معتاد رخ می‌دهد
- سرخ شدن چشمها
- نگاه‌های مات به مدت طولانی
- نامفهوم و جویده شدن طرز صحبت
- عدم تعادل در حرکات
- کم شدن توجه به نظافت
- محل‌های متعدد تزریق سرنگ در بدن
- غیبت‌های مکرر از کلاس درس و کاهش علاقه به تحصیل
- بی قراری شدید
- تغییرات ناگهانی خلق
- به مشام رسیدن بوهای غیر عادی از دهان یا لباس
- وجود سوزن‌ها و سنجاق‌های سیاه شده، قاشق خمیده و دود گرفته و ورق آلومینیومی
- لوله‌های خالی خودکار، کبریت نیم سوخته در محل‌های غیر معمول
- طولانی شدن زمان ماندن در دستشویی و حمام
- ناپدید شدن بعضی اشیاء در منزل
- خواب آلودگی
- تغییر دوستان و آشنایان
- تأخیر در حرکات و کند شدن رفتارها
اگر با دیدن بیشتر این نشانه‌ها اطمینان حاصل کردید که یکی از اطرافیانتان اعتیاد دارند، سعی کنید با مدارا و صبر در جهت رفع اعتیاد زیر نظر متخصص به او کمک کنید.
هر چند که تصمیم نهایی و اصلی را خود فرد معتاد باید اتخاذ کند اما تا می‌توانید از پشتیبانی خانواده نیز بهره ببرید و ضمناً این نکته را هم از یاد نبرید که صرفاً، کنار گذاشتن مواد مورد استفاده فرد معتاد، کافی نیست و حتماً باید ریشه اعتیاد و زمینه‌های روانشناختی آن با شرکت در دوره‌های تخصصی و داشتن راهنما در دراز مدت رفع گردد و این کار نیازمند پشتیبانی و کمک در سالیان بعد هم هست.
