غیرت یا بددلی؟

حس غیرت مانند یک نگهبان از ارتباط و اختلاط با نامحرم جلوگیری کرده و از طهارت و پاکی نوامیس مراقبت می کند و نمی گذارد نسل ها با یکدیگر درهم شده و نظام خانواده تهدید گردد.

علمای اخلاق در تعریف غیرت چنین آورده اند: غیرت و حمیّت، یعنی تلاش در نگهداری آنچه حفظش ضروری است. این صفت در قالب مطلوبش، از شجاعت، بزرگ منشی و قوت نفس انسان سرچشمه می گیرد.
غیرت را می توان در دو قسم بررسی کرد:
الف. غیرت انسانی: نفس انسانی به سبب امیال و خود خواهی ها، تلاش می کند از اموری دفاع کند و آنها را از گزند دیگران و گاه رقیبانش حفظ نماید؛ این حفظ و دفاع، معنای غیرت است. این غیرت به حسب نوع تربیت، آموزش، سلیقه، محیط و ... در انسان ها متفاوت است، گاه به صورت مثبت و گاه به صورت منفی بروز پیدا می کند. از مصادیق بارز این غیرت، غیرت ملی و غیرت نژادی است.
ب. غیرت دینی: غیرت دینی، به این معنا است که انسان مسلمان نسبت به کیان اسلام و آنچه بدان مربوط می شود حسّاس باشد، با تمام توان در اثبات و اجرای آن بکوشد و از کوچک ترین خدشه و تعرّضی نسبت به آن جلوگیری کند. بر این اساس، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، سفارش به حق و صبر، تعلیم و تعلّم و... می تواند در راستای غیرت دینی قرار گیرد. نماد و اسوه این غیرت، پیامبر (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت (علیهم السلام) هستند که تمام دغدغه شان برپایی و استواری دین الاهی بوده است
فرق بین بددلی و غیرت چیست؟
در مقابل غیرت، بی غیرتی است که مرد تعصبی نسبت به اختلاط همسر خویش با دیگر مردان نامحرم ندارد. امروزه بعضی از زنان با آرایش و پوشش های نامناسب و بعضاً با رضایت شوهرانشان به محیط های اجتماعی که مردان نامحرم در آن حضور دارند، می روند و چنین حرکتی نه تنها خیلی از مردان را برانگیخته نمی کند، بلکه به نوعی مورد حمایت صریح و یا ضمنی شوهران خویش نیز قرار می گیرند. از چنین مردانی در لسان روایات به افراد بی غیرت یاد می گردد
«غیرت» صفتی است که در انسان موجب برانگیخته شدن فرد برای حفظ و حراست نسبت به چیزی می شود که آن فرد اهانت و بی حرمتی دیگران به آن را قبیح و ناشایست می داند؛ مانند غیرت دینی، غیرت ناموسی، غیرت وطن دوستی و... به عبارت دیگر، غیرت حالت عاطفی ای است که هنگام درک لزوم پاس داری و دفاع از کسی یا چیزی که موجب دلبستگی است، برانگیخته می شود.[1] آنچه که در این جا مورد بحث قرار خواهد گرفت غیرت ناموس و خانواده است. و آن به معنای این است که انسان از اهل خود غافل نشود و اهمال در امری که عاقبت آن به فساد منجر می شود نکند و زنان خود را از دیدن مردان نامحرم حفظ کند.[2] حس غیرت مانند یک نگهبان از ارتباط و اختلاط با نامحرم جلوگیری کرده و از طهارت و پاکی نوامیس مراقبت می کند و نمی گذارد نسل ها با یکدیگر درهم شده و نظام خانواده تهدید گردد. اگر نظام خانواده در یک جامعه از بین برود هرج و مرج ایجاد شده و تمام فضایل جامعه، از جمله هویت مشخص هر فرد، از بین می رفت.
امام علی (علیه السلام) نیز غیرت مرد را از ایمان شمرده است و مردی را با ایمان می داند که دارای ایمان باشد. آقا جمال خوانساری (ره) در ذیل این حدیث می نویسد: غیرت داشتن مرد ایمان است. مراد به «غیرت » ننگ داشتن است از چیزى چند که سبب عیب و نقص باشد، در خود یا در اهل و متعلقان خود، و ظاهر است که این معناى ایمان است؛ یعنى ناشى از ایمان مى شود، یا از جمله اجزاى ایمان یا شرایط آن است، یا سبب کمال ایمان و قوّت آن است.[3] همچنین در روایت دیگری حضرت علی (علیه السلام) هر مردی را که عفت داشته باشد نشانه ای از غیرت او دانسته و می فرماید: «دلیل غیرة الرّجل عفّته»؛ دلیل غیرت مرد عفت او است. «غیرت » به معناى ننگ داشتن از نقص ها و عیب ها است، و «عفت» به معناى ترک حرام ها است، و مراد این است که هر کس عفت داشته باشد این نشان غیرت او است، و هر کس عفت نداشته باشد، آن نشان بى غیرتى او است؛ زیرا که بى غیرتى زیاده از این نباشد که مرتکب حرام شود و از آن نقص و عیب ننگ نداشته باشد.[4]
در مقابل غیرت، بی غیرتی است که مرد تعصبی نسبت به اختلاط همسر خویش با دیگر مردان نامحرم ندارد. امروزه بعضی از زنان با آرایش و پوشش های نامناسب و بعضاً با رضایت شوهرانشان به محیط های اجتماعی که مردان نامحرم در آن حضور دارند، می روند و چنین حرکتی نه تنها خیلی از مردان را برانگیخته نمی کند، بلکه به نوعی مورد حمایت صریح و یا ضمنی شوهران خویش نیز قرار می گیرند. از چنین مردانی در لسان روایات به افراد بی غیرت یاد می گردد. این افراد مورد خشم خداوند قرار دارند و از سوی ائمه (علیهم السلام) سخت نکوهش شده اند. در همین رابطه امام علی (علیه السلام) مردم آن زمان عراق را به واسطه بی توجهی برخی از زنان نکوهش می کند و می فرماید: «یَا أَهْلَ الْعِرَاقِ نُبِّئْتُ أَنَّ نِسَاءَکُمْ یُدَافِعْنَ الرِّجَالَ فِی الطَّرِیقِ أَ مَا تَسْتَحْیُونَ »؛[5] ای مردم عراق، با خبر شدم که زنان شما در خیابان ها به مردان تنه می زنند، آیا حیا نمی کنید»؟!
مرزهای غیرت و بددلی
اسلام دین بسیار واقع نگری است و تمام دستورات آن بر اساس اعتدال و حفظ تعادل فرد، خانواده و اجتماع صادر گردیده است. اسلام در عین این که غیرت را جزو ایمان می داند و بی غیرتی را نکوهش می نماید، بدگمانی و بددلی را نیز مذموم دانسته و پیروانش را به دوری از این عمل وا می دارد. پژوهش های گسترده و عمیقی برای مرزبندی دقیق میان غیرت و بددلی باید صورت گیرد تا به عنوان فرمولی لازم الاجرا اعمال کرد، حتی این موضوع تا حد زیادی به شرایط فردی، مکانی و زمانی دارد با این وجود، با استفاده از بعضی روایات می توان نوعی مرزبندی به دست آورد:
1. یکی از مهم ترین مرزهای غیرت و بددلی، بدگمانی و قضاوت بر اساس سوء ظن ها است. غیرت بی جا که بر اساس بددلی است یک واکنش نامتعادل به رفتار همسر است که ریشه در بدگمانی دارد و در نهایت منجر به تهمت زدن می شود؛ چرا که دلیلی بر این که ناموس فرد واقعاً این کار را کرده باشد وجود ندارد و فرد بر اساس گمان خود به او تهمت کاری را می زند. این عمل در نزد خداوند بزرگ، عملی بسیار زشت و گناهی بزرگ است. در قرآن کریم، کیفر افرادی که بر زنان پاکدامن تهمت جنسی می زنند، بسیار سنگین است. خداوند می فرماید: «و کسانی که به زنان پاکدامن تهمت [زنا] می زنند، سپس چهار شاهد نمی آورند، ایشان را هشتاد تازیانه بزنید و دیگر هرگز شهادت آنان را قبول نکنید و ایشان همان فاسق اند».
غیرت بی جا که بر اساس بددلی است یک واکنش نامتعادل به رفتار همسر است که ریشه در بدگمانی دارد و در نهایت منجر به تهمت زدن می شود
2. تعصب جاهلی نیز از دیگر مرزهای غیرت و بددلی است. از نظر اسلام هر گاه دستورات الهی به فردی اجازه کاری را داد؛ یعنی خداوند به انجام آن راضی است و نباید تعصبات قومی و بعضاً جاهلی دیگِ غیرت را به جوش آورده و مشکلاتی را برای افراد به وجود آورد. به عنوان مثال هنگامی که عقد نکاح بین دختر و پسری خوانده می شود طبیعی است که آنها با یکدیگر محرم اند و شایسته نیست برخی از موانع را برای ارتباط با ایشان فراهم کنند مانند برخی از افراد که تعصب جاهلی دارند و گاه شنیده می شود که امثال این دو جوان یاد شده که اکنون زن و شوهر هستند را دچار مشکل می نمودند.
3. از دیگر شاخص هایی که به عنوان مرز بددلی و غیرت قرار می گیرد بزرگ نمایی تخلفات کوچک است، در این مواقع فرد آستانه تحمل کمتری دارد و با دیدن و یا شنیدن یک موضوع کوچک آن را بسیار بزرگ تر از آن چیزی که هست تصور نموده و شدتی بسیار بزرگ تر از نوع تخلف را برای ناموس خویش در پی می گیرد. این عمل نیز شایسته نیست و غیرت نابجا و حساسیت بیش از حد است. این شیوه نیز مورد نکوهش واقع شده است. امام علی (علیه السلام) در نامه ای به فرزندش امام حسن (علیه السلام) می فرماید: مبادا از خود غیرت نابجا نشان دهى؛ زیرا از این رهگذر، زن درست کار به نادرستى افتد، ولى در باره آنان محکم کارى کن، آن گاه اگر عیبى دیدى در مجازات کوچک و بزرگ درنگ مکن. مبادا زود مجازات کنى که در این صورت گناه را بزرگ تر جلوه داده اى و براى پوزش خواهى ارزشى قایل نشده اى.[6]
4. اختلالات روانی نیز یکی از مرزهای مهم بین بددلی و غیرت ورزی است. این نوع بددلی منشاء درونی و روانی دارد و فرد به جهت عدم تعادل روانی نسبت به رفتار همسر خویش واکنشی سخت گیرانه و به ظاهر غیرت ورزانه نشان می دهد. چنین رفتارهای می تواند ناشی از حسادت شدید، بدبینی حاد، توهم های بیمارگونه؛ مانند این که فرد تصور می کند همه به او خیانت می کنند، باشد. این رفتارها نیز غیرت ورزی نیست، بلکه سخت گیری های بی موردی است که اطرافیان را دچار مشکل می کند و زندگی را برای آنان تلخ می کند. پس چنین رفتارهایی هر چند به ظاهر غیرت مندانه به نظر می رسد، اما غیرت ورزی نابجا بوده و از نظر مبانی دینی مطرود است.

پی نوشتها:
[1]. انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، ج 6، ص 5229
[2]. نراقی، احمد، معراج السعاده، ص 221
[3]. آقا جمال خوانسارى، محمد بن حسین، شرح آقا جمال الدین خوانسارى بر غرر الحکم و درر الکلم، 7جلد، ج 4 ؛ ص377
[4]. آقا جمال خوانسارى، محمد بن حسین، شرح آقا جمال الدین خوانسارى بر غرر الحکم و درر الکلم، ج 4، ص 8
[5]. کلینى، محمد بن یعقوب، کافی، ج 5، ص 537
[6]. ابن شعبه، حسن بن على، تحف العقول، ترجمه، حسن زاده، ص 141

منابع:
کافی ج 5

فرآوری: آمنه اسفندیاری