عواقب و عوارض مصرف استروئیدها

امید صالحیان؛ کارشناس ارشد فیزیولوژی ورزش

بسیاری از مصرف‌کنندگان جوان به عوارض خطرناک این داروها بر روی سلامت فکر نمی‌کنند. آنها به تنها چیزی که می‌اندیشند سود و نفع این کار است. با این حال حتی اگر با مصرف استروئید بتوان به نتیجه دلخواه رسید، حداقل یکی از عوارض منفی این داروها در هر ورزشکار مصرف کننده بالاخره بروز خواهد کرد.

اگر خوش شانس باشید این عوارض ممکن است نسبتا جزئی و خفیف باشد؛ مانند آکنه (جوش)، ریزش موی سر یا عقیمی موقت. عواقب وخیم‌تر شامل بیماری‌ قلب یا حملات جنون است. مشکل اینجاست که برخی از عوارض این داروها بر روی سلامتی جسمی و روانی هنوز مشخص نشده است.

زنان و نوجوانانی که استروئید مصرف می‌کنند دچار برخی عوارض درازمدت می‌شوند و متاسفانه بعضی از آنها به طور دائم باقی می‌مانند.

عوارض جانبی کوتاه مدت استروئیدها در ورزشکاران مرد در اکثر موارد قابل بازگشت بوده و به محض قطع مصرف دارو، برطرف می‌شوند. اگرچه در نگاه اول این موضوع تا حدودی جای خوش‌بینی دارد، ولی اکثر صاحبنظران عقیده دارند که بیشتر مصرف‌کنندگان استروئید اعتیاد روانی پیدا می‌کنند.

عوارض جسمی

عوارض و عواقبی که معمولا به دنبال مصرف نابجای استروئیدهای آنابولیک گریبانگیر افراد مصرف‌کننده می‌شوند، عبارتند از:

1- شکل ظاهری و فیزیک بدنی ورزشکار

2- شایع‌ترین عارضه جانبی مصرف استروئیدهای آنابولیک در میان ورزشکاران، ایجاد پوستی چرب و دارای آکنه (جوش روی پوست) می‌باشد که ممکن است اثر این جوش‌ها پس از بهبودی بر روی پوست باقی بماند. عارضه‌ی دیگر، تغییرات رشد موها بوده که به صورت افزایش موهای تنه و طاسی زودرس مردانه ظاهر می شود.

بزرگی پستان‌ها در مردان یا کوچک شدن بافت پستان در زنان نیز از اثرات جانبی ناخواسته می‌باشد. خطرناک‌ترین عارضه‌ی مصرف استروئیدها در درازمدت (بخصوص در دوران قبل از بلوغ و یا اول نوجوانی)، بسته‌شدن زودرس صفحات رشد استخوان‌های دراز است، به طوری که قد شخص در بزرگسالی کوتاه‌تر از حد مورد انتظار خواهد بود.

2- آسیب‌های وارده به عضله و استخوان

آسیب‌هایی که در اثر مصرف استروئید به عضلات و استخوان‌ها وارد می‌شود، دقیقا به همان صورتی است که در ورزشکاران قدرتی به دنبال فعالیت جسمی شدید و تمرینات سنگین ایجاد می‌شود، مثلا در مصرف‌کنندگان استروئید آنابولیک احتمال پارگی تاندون‌ها افزایش می‌یابد. گزارشات موجود حاکی از آن است که با مصرف استروئیدهای آنابولیک، توده‌ی عضلانی افزایش یافته و در نتیجه در محل اتصال عضله به استخوان آسیب‌هایی رخ می‌دهد.

3- عقیمی و نازایی

مصرف استروئید در مردان همانند قرص ضد حاملگی در زنان عمل می‌کند. مصرف هورمون‌های جنسی صناعی، روند هورمون‌های طبیعی بدن را برهم می‌زند. بسیاری از مصرف‌کنندگان استروئیدهای آنابولیک می‌گویند که میل جنسی آنها در ابتدا زیاد شده، ولی به دنبال مصرف طولانی مدت، کاهش یافته است.

اکثر ورزشکاران که مقدار زیادی استروئید آنابولیک مصرف می‌کنند، در طی مصرف و گاهی پس از قطع آن شاید برای شش ماه یا بیشتر قدرت تولید مثل خود را از دست داده و عقیم شوند. برخی مطالعات بیان می‌کنند که مصرف درازمدت استروئیدها باعث نازایی دائمی می‌شود. یک علت شایع و معمول عقیمی ورزشکاران، کوچک شدن بیضه‌ها در اثر مصرف استروئید است.

4- ریزش موی سر و طاسی

مصرف استروئیدها به علت تشکیل ماده‌ای به نام «دی هیدروکسی تستوسترون» سبب ایجاد طاسی و ریزش موی سر می‌شود. این امر به خصوص در افرادی که مستعد طاسی هستند، مشاهده می‌شود.

5- بیماری‌های قلبی

مصرف نابجای استروئیدها برای مدت طولانی، احتمال بروز بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد. تغییرات ایجاد شده در بدن ورزشکار که او را مستعد بیماری‌های قلبی می‌کند، عبارتند از:

تغییر سطح چربی خون: مصرف استروئیدها موجب کاهش یکی از انواع چربی‌های خون به نام HDL (کلسترول خوب) می‌شود که این عمل باعث تحریک کبد برای تغییر در سطح چربی‌های خون می‌گردد. این حالت سبب افزایش LDL جهت جبران HDL و افزایش کلسترول تام خون می‌گردد که عامل مهمی در سکته قلبی است.

عدم تحمل گلوکز: مصرف استروئیدها، تنظیم مقدار انسولین را برهم زده، مقدار تولید آن را بالا می‌برد. این داروها از طریق تاثیر بر روی انسولین، خطر بروز بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهند.

افزایش فشارخون: مصرف استروئیدها سبب بالا رفتن فشارخون بیش از حد نرمال می‌شود.

تغییرات بافت قلب: ورزش سبب افزایش اندازه‌ی قلب می‌شود که این امر به نوبه خود نه تنها خطرناک نیست، بلکه سبب خون‌رسانی بیشتر به عضلات می‌شود، اما وقتی قلب به علت بیماری و یا مصرف دارو بزرگ می‌شود کارایی آن پایین می‌آید.

6- سکته مغزی

یکی دیگر از عوارض خطرناک مصرف استروئیدها، تشکیل لخته خون در مغز است که سبب بروز سکته مغزی در ورزشکاران می‌شود. این مورد نیز بسیار شایع است.

7- سرطان

مصرف استروئیدها در زنان سبب ایجاد سرطان رحم، تخمدان و سینه و در مردان سبب ایجاد سرطان پروستات می‌شود.

همچنین استروئیدها بر روی کار کبد تاثیر منفی شدید می‌گذارند، زیرا کبد محل اصلی سوخت و ساز در بدن است و وظیفه دارد استروئیدها را از بدن برداشته و آنها را تخریب نماید. این عمل به مرور زمان سبب انسداد مجاری و اختلال عملکرد کبد شده و به بروز بیماری‌های یرقان (زردی)، سرطان کبد و هپاتیت می‌انجامد.

سرطان کبد شایع‌ترین عارضه مصرف استروئیدها است.

عوارض روانی

مصرف استروئیدها سبب افزایش حالت‌های تهاجمی، رفتارهای خشن، خشم‌ و رفتارهای ناهنجار اجتماعی می‌شود. این خشم و عصبانیت غیرطبیعی موجب برهم خوردن روابط دوستی، بروز خرابکاری و رفتارهای غیرقابل کنترل در فرد می‌شود.

قطع دارو که باعث افت شدید شرایط بدنی می‌شود، به ایجاد احساس سرخوردگی و افسردگی شدید می‌انجامد.