فرادید؛ آلبانی کمونیستی منزوی‌ترین کشور اروپا بود. رژیم این کشور در هراس از حمله ناگهانی دشمن، یک پناهگاه هسته‌ای فوق سری ساخت. امروزه این پناهگاه به یک جاذبه توریستی تبدیل‌شده است.
از جاده قابل‌دیدن نبود. تونلی دراز که در دل تپه ایجادشده بود و تنها یک ورودی داشت. هرکسی نمی‌توانست در این محدوده قدم بزند، زیرا ورودیِ یک پایگاه نظامی بود.
طول این تونل دو برابر زمین فوتبال و هوایش از هوای بیرون خنک‌تر است. در برخی جاهای تونل آب جمع می‌شود. صدا وقتی به مرکز تونل می‌رسد بلند و بلندتر می‌شود. نگهبانانی که جلوی درب ورودی تونل می‌ایستند، در برابر نور روشن همانند شبح‌های کوچک به‌اندازه یک سرباز اسباب‌بازی هستند.
درمجموع، برای رسیدن به پارکینگ وصف‌ناشدنی در انتهای تونل، باید 198 متر راه بروید. در آنجا به یک ساختمان‌سازمانی خاکستری‌رنگ به نام “Bunk`Art1” می‌رسیم. پس از چند دقیقه پیاده‌روی در مسیر، به یکی از پنهان‌ترین مخفیگاه‌های جنگ سرد می‌رسیم.
"آرتیمیزا موکو" می‌گوید در تابستان شهر تیرانا با گرمای 40 درجه، بهترین و خنک‌ترین جا همین مخفیگاه است. موکو به‌عنوان راهنما آنجا کار می‌کند. او بیست‌وچهار سال دارد و فارغ‌التحصیل رشته تاریخ فرهنگ می‌باشد. او روزها را در مکانی محرمانه که به "تأسیسات 0774" معروف بود سپری می‌کند؛ نامی عاری از احساس برای ساختاری که به هدف سپری کردن واپسین روزهای زندگی ساخته شد.
"انور خوجه" به مدت چهار دهه حاکم آلبانی بود. او از پایان جنگ جهانی دوم تا اواسط دهه 1980، کشور را با ایدئولوژی استالینیستی خودرأی اداره کرد که برای تبدیل آلبانی به کشوری مستقل و مدرن طراحی‌شده بود. او مسیری واحد و مطلق را پیش گرفته بود و ارادت متعصبانه‌اش به مارکسیست- لنینیسم اجازه حتی اندک انحرافی از این مسیر را نمی‌داد. آلبانی در سال 1948 روابطش با یوگوسلاوی، در سال 1961 با شوروی و در سال 1979 با چین را قطع کرد؛ همه به دلیل توهم رهاسازی وظایف سوسیالیستی.
گفته می‌شود بیش از 300 اتاق در این مجموعه قرار دارد که زمانی کسی از وجودش اطلاعی نداشت
این اشتیاق استالینیستی با خود پارانویا به همراه داشت. هوخا که خود درگذشته پارتیزانی بود و در جنگ جهانی دوم با آلمان مبارزه کرده بود، عقیده داشت دشمنان از شرق و غرب قصد دارند به کشور کوچک و کوهستانی‌اش حمله کنند. بنابراین دستور ساخت پناهگاه‌های بزرگی را داد تا به شهروندان آلبانی امکان مبارزه با جنگ‌های چریکی را دهد. و خودش به همراه دیگر سران کشور بتواند از پناهگاهی مقاوم این جنگ را رهبری و مدیریت کند.
تأسیسات 0774 زاده پارانویای هوخا است. این پناهگاه که بین سال‌های 1972 و 1978 ساخته شد، دارای بیش از سیصد اتاق در پنج طبقه زیرزمینی است. این بنای محرمانه، حاصل تفکر آلوده جنگ سرد دریکی از نادیده گرفته‌شده‌ترین گوشه‌های دنیا است.
اگر غرب و یا شرق به این کشور حمله می‌کردند، تأسیسات 0774 به مکان شلوغی تبدیل می‌شد. کل سیستم دفاعی کشور از این مخفیگاه هدایت می‌شد. علاوه بر کارمندان عمومی، حداقل سیصد نفر دیگر در این مکان حاضر می‌شدند.
موکو می‌گوید: "غذا، آب و سوخت کافی برای یک سال زندگی تمام این افراد در این مخفیگاه وجود داشت." پناهگاه به‌صورت کاملاً محرمانه ساخته شد. تصویری از هوخا در روز افتتاحیه بر روی دیوار دیده می‌شود؛ این یکی از معدود شب‌هایی بود که قبل از مرگش در سال 1985 در این مخفیگاه سپری کرد. بااین‌حال، بخشی مخصوص به خود به همراه تخت لوکس، حمام مجهز و دفتر کار داشت.
موکو توضیح داد: "این اتاق خصوصی با نوعی چوب تیره تزئین شده است. دیگر اتاق‌ها، حتی اتاق نخست‌وزیر، با چوب ساده ساخته‌شده‌اند. این تنها تاقی است که به این شکل ساخته و تزئین شده است."
آلبانی در سال 1991 از نظام حاکمیت تک‌حزبی به انتخابات پارلمانی تغییر کرد، اما در ادامه این دهه شاهد ناآرامی و هرج‌ومرج بود. در سال 1997، پس از شکست طرح‌های مالی "پونزی" که قسمت عمده سرمایه و ثروت کشور را بلعیده بود، دولت آلبانی سقوط کرد. نزدیک به دو هزار نفر کشته و بسیاری از پایگاه‌های نظامی غارت شدند. تأسیسات 0774 نیز یکی از آن‌ها بود.
کل مجموعه در خفا ساخته شد
این مجموعه آخرین بار در سال 1999 توسط ارتش آلبانی و برای انجام تمرین و مانور نظامی استفاده شد. سپس رها شد و رو به خرابی نهاد. درنهایت در سال 2014 و به لطف تلاش‌های خبرنگار ایتالیایی "کارجو بولینو" بازگشایی شد. بولینو می‌خواست گذشته منزوی آلبانی را به جهان نشان دهد. او در مصاحبه با بی‌بی‌سی گفت: "در سال 2014 وزارت فرهنگ خواستار ایده‌هایی برای جشن گرفتن هفتادمین سالگرد استقلال آلبانی شد و من تصمیم گرفتم Bunk`Art را بازگشایی کنم. تا آن زمان مکانی وجود نداشت که توریست‌ها و یا حتی خود آلبانی‌ها بتوانند در آن از اسرار دوره کمونیستی مطلع شوند."
او می‌گوید در اولین بازدید خود واکنش شدیدی داشته است: "هیجان اکتشاف مکانی تاریک و مرموز که نمایانگر جنبه‌ای از تاریخ بود را در خود حس می‌کردم." زمانی که تأسیسات در سال 2014 به مدت یک ماه باز شد، سروصدای زیادی به راه انداخت و حدود هفتاد هزار آلبانیایی از آن دیدن کردند.
موکو می‌گوید: "مردم آلبانی فقط می‌دانستند پناهگاهی زیرزمینی در پایتخت کشور وجود دارد که مردم مدت‌ها از آن بی‌خبر بوده‌اند. همان‌طور که می‌بینید در اطراف این منطقه خانه‌های مسکونی وجود دارد. اما حتی ساکنان این منطقه نیز با تعجب و شگفتی از این تأسیسات دیدار کردند. وجود چنین ساختمانی در دل کوه برایشان بسیار شگفت‌انگیز است."
بولینو سعی داشت تنها دستاوردش ساخت یک موزه نباشد و چیز دیگری نیز به آن بیفزاید. بسیاری از اتاق‌ها به کارگاه‌های هنری تبدیل‌شده‌اند که هرکدام جنبه متفاوتی از گذشته‌های کمونیستی کشور را نشان می‌دهند.
اتاق‌های بازسازی‌شده با وسایل متناسب با همان دوره زمانی چیده شده‌اند. تیم بولینو تاکنون بازسازی بیش از صد اتاق را به پایان رسانده‌اند. اما بخش عمده‌ای از این مجموعه دست‌نخورده و درنتیجه غیرقابل‌دسترس عموم باقی‌مانده است. این مجموعه در نزدیکی یک پایگاه نظامی فعال قرار دارد و رسماً بخشی از وزارت دفاع آلبانی محسوب می‌شود.
موزه‌داران با دقت اتاق‌ها را پر از تجهیزاتی کرده‌اند که آن زمان استفاده می‌شد
بولینو اذعان می‌کند که این کار چالش بزرگی بود: "از جنبه لجستیکی دشوار بود، زیرا اینجا مرطوب است و هر شی‌ء ای که چند روز اینجا باشد ممکن است قارچ و کپک بزند. اما بزرگ‌ترین چالش‌ها مسائل فرهنگی بودند: بازیابی اسناد و اشیاء متعلق به گذشته کمونیست بسیار سخت و وقت‌گیر بود، اما سخت‌تر از آن، غلبه بر تعصب بر سر مکانی بود که می‌خواستم تاریخ تیره‌وتار آن را برای جامعه آشکار کنم. تلاش زیادی کردم تا مردم بدانند که به یادآوردن واقعیت‌های دوره کمونیست به معنای نوستالژی و همدردی با کمونیسم نیست."
ریزه‌کاری‌های سورئال نیز وجود دارد. سطل آشغال‌های مزین به ستاره‌های قرمز درواقع تصفیه‌کننده‌های هوا هستند تا دی‌اکسید کربن در هوا غالب نشود. ماسک‌های خاص شوروی (که آلبانی در دوران دوستی با مسکو آن‌ها را دریافت کرده بود) در راهروها آویزان شده‌اند و بازدیدکنندگان را به یاد درگیری‌های احتمالی می‌اندازد که ممکن بود این مکان را به خانه سیصد نفر تبدیل کند.
یکی از اتاق‌ها اقداماتی را نشان می‌دهند که در صورت وقوع حمله اتخاذ می‌شد
این مجتمع محدود است، اما کوچک نیست. در قلب آن یک سالن گرد هم‌آیی به ظرفیت صدها نفر وجود دارد. این سالن برای سخنرانی‌های هوخا و دیگر سران کشور برای افرادی حاضر در پناهگاه ایجادشده بود. این مکان اکنون به سالن تئاتر و کنسرت تبدیل‌شده و تاکنون چندین کنسرت راک و جاز در آن برگزارشده است. تناقض لطیفی در این مسئله وجود دارد، زیرا این دو نوع سبک موسیقی تحت حاکمیت هوخا ممنوع بود.
در راهروها دستگاه‌های تصفیه هوا وجود دارد
Bunk`Art به دلیلی برای سفر به تیرانا تبدیل‌شده است. "سنادا موراتی" یکی از اعضای تیم اداره مجموعه می‌گوید توجه زیادی از توریست‌های انگلیسی، آمریکایی و حتی مناطق دور مانند نیوزلند به این مجموعه جلب شده است.
موکو می‌گوید مجموعه Bunk`Art سعی کرده تا حد ممکن درزمینهٔ سیاست بی‌طرف بماند، بدون اینکه حقایق انزوای کمونیستی آلبانی مخفی بمانند. تخمین زده می‌شود در حکومت چهل‌ساله هوخا نزدیک به نفر 5500 اعدام و بیش از 25 هزار نفر زندانی شدند.
موکو گفت: "فکر می‌کنم موزه باید در این موضوع بسیار حساس و دقیق باشد. ما در اینجا جنبه‌های روشن و تاریک کمونیسم را نمایش می‌دهد تا مردم خودشان تصمیم بگیرند. برخی از بازدیدکنندگان با تصویری از هوخا به اینجا می‌آیند."
منبع: BBC
ترجمه: وب‌سایت فرادید
