فرستادن صلوات و سلام بر پیامبر (صلی الله علیه و اله) و آل پیامبر (علیهم السلام) از طرف مومنان در حقیقت طلب کردن رحمت بر خودشان نیز است؛ زیرا در واقع پیامبر و ائمّه (علیهم السلام) واسطه فیض الهی هستند. اگر بر آنها صلوات نفرستیم، در واقع خود را از رحمت الهی محروم کرده ایم. بنابراین درود بر پیامبر (صلی الله علیه و اله) سبب پاکی اعمال و نیز قبولی آنها می شود، همچنین باعث اجابت دعاها، کفّاره گناهان، نورانی شدن در قیامت و راه پیدا کردن به بهشت نیز می شود.
در اهمیت صلوات همین بس که خداوند در قرآن کریم آن را ذکر خود و ملائکه دانسته و اهل ایمان را به آن دعوت کرده و فرموده است: «إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیمًا(احزاب/56) همانا خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود و رحمت می فرستند. ای اهل ایمان! بر او درود فرستید و آن گونه که شایسته است، تسلیم او باشید.» این ذکر پر اهمیت مطمئناً دارای آثاری شگفت انگیز در دنیا و آخرت است. در این یادداشت به اثر صلوات در حسابرسی روز قیامت پرداخته می شود. اثری که امام رضا(علیه السلام) درباره آن فرمودند: : «مَنْ لَمْ یَقْدِرْ عَلى مایُکَفِّرُ بِهِ ذُنُوبَهُ، فَلْیَکْثُرْ مِنْ الصَّلوهِ عَلى مُحَمَّد وَآلِهِ، فَإنَّها تَهْدِمُ الذُّنُوبَ هَدْماً؛ کسی که نمی تواند کاری کند که با آن گناهانش زدوده شود پس زیاد بر محمد و خاندانش صلوات بفرستد که آن گناهان را به خوبی از بین می برد.»(شیخ صدوق، امالی، ص 131)
اعمال انسان در آخرت
حقوقی که انسان در دنیا با آن روبروست؛ دو نوع است. حقوقی الهی یا حق الله و حقوق اجتماعی یا حق الناس. حقوق الهی آن دسته از احکامی است که خداوند از انسان، انجام یا ترک آن را خواسته است و حق الناس، آن بایدها و نبایدهایی است که فرد باید نسبت به دارایی های مادی یا معنوی دیگران مراعات کند. برداشتن بدون اجازه ، یا خسارت زدن به اموال دیگران از حقوق مادی و بردن آبرو یا تهمت و غیبت دیگران، از حقوق معنوی است که بر عهده افراد می آید. کم کاری در رعایت حقوق خدا یا حقوق مردم سبب گناه می شود.
افراد باید تا می توانند، توشه ی اعمال صالح خود را سنگین تر کرده و بار گناهان خود را سبک کنند. به علاوه آنکه بخشیدن اعمال صالح به دیگران در روز قیامت سبب حسرتی جبران ناپذیر می شود. پس فرد باید تا می تواند، حق الناسی در آخرت بر عهده نداشته باشد ولی به علت احتیاج به پاداش اخروی، نیازمندی به شفاعت و رفع مشکلات احتمالی ناشی از کم کاری در حق الله و حق الناس، صلوات بهترین توشه و عمل مستحبی برای قیامت است
امام علی(علیه السلام) در حدیثی گناهان را سه دسته برشمرده و فرموده اند: «أَلَا وَ إِنَ الظُّلْمَ ثَلَاثَةٌ فَظُلْمٌ لَا یُغْفَرُ وَ ظُلْمٌ لَا یُتْرَکُ و ظُلْمٌ مَغْفُور؛ ظلم سه گونه است: نخست ظلمى که بخشیده نمی شود، ظلمى که رها نمی شود و ظلمى که بخشیده می شود.» در ادامه حضرت فرمودند: «ستمى که بخشیده نمی شود شرک به خداست و ستمى که بخشیده مى شود ظلم شخص به خود و خدا است اما ستمى که رها نخواهد شد، حقوق مردم است که مجازات در آن شدیدتر از شلاق زدن و زخم شمشیر است.» (غررالحکم، حدیث2398) البته باید توجه داشت که حق الله که خدا می بخشد، نیازمند سببی برای بخشش الهی است و همانطور که از حدیث فهمیده می شود، حق الناس نیز قابل چاره جویی هرچند بسیار سخت است.
صلوات و حق الله
هر انسانی باید تمام تلاش خود را بکند که حقوق الهی را در دنیا کاملاً ادا کند و اگر حقی از حقوق الهی را ضایع کرده، باید آن را جبران کند. مثلاً نماز و روزه را بخواند و انجام دهد و اگر قضا شد، قضایش را به جا آورد. واجبات مالی خود را (خمس، زکات، کفارات، نذر و ...) را بپردازد و کاملاً خود را برای حسابرسی در آخرت آماده کرده باشد. در این بین اگر کسی ناخواسته حقوقی از حقوق الهی بر عهده اش ماند، با شفاعت و رحمت الهی، خداوند آن حقوق را می بخشد. صلوات نیز ذکری است که سبب جلب رحمت الهی در آخرت شده و موجب بخشیده شدن این نوع کم کاری ها می شود. در حدیثی پیامبراکرم(صلی الله علیه وآله) فرمودند: « أَوْلَى النَّاسِ بِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَکْثَرُهُمْ عَلَیَّ صَلَاة» (طبرسی، مکارم الاخلاق،ص312) در این حدیث، صلوات سبب نزدیک شدن فرد به پیامبر در قیامت دانسته شده و از آنجا که ایشان، رحمةً للعالمین است؛ این تقرب موجب جلب رحمت خدا و شفاعت نبوی می شود.
پیامبر اکرم صلوات الله علیه فرمودند: در قیامت نزدیک ترین مردم به من کسی است که بیشتر بر من صلوات بفرستد. (کنز العمال، ج 1، ص 489) و نیز فرمودند: بر من بسیار صلوات بفرستید که صلوات بر من نوری در قبر، نوری در پل صراط و نوری در بهشت خواهد بود. (بحار الانوار، ج 79، ص 64)
صلوات و حق الناس
از عدالت خداوند دور است که بی سبب افرادی را که به دیگران ظلم کرده اند، آبروی آنان را برده اند و خسارتی به آنان وارد کرده اند را ببخشد. بنابراین انسان باید تا جایی که می توانند در دنیا حقوق دیگران را رعایت کند و اگر از کسی حقی را ضایع کرده، از او حلالیت بطلبد. اگر این خسارت مادی است و فرد مقابل را نمی شناسد باید به اندازه آن، با اجازه مجتهد، صدقه دهد. به هر حال در مقابل حقوق مردم انسان نباید سهل انگاری کند ولی به هر حال ممکن است در این بین حقوقی باشد که فرد ناخواسته دچار آن شده باشد یا حلالیت خواهی بابت آن خطرهای جانی یا آبرویی جبران ناپذیری دارد. در اینگونه موارد به ناچار، حساب و کتاب و جبران آن حقوق به آن دنیا منتقل می شود. یعنی از کارهای خیر و نیک فرد بدهکار کاسته می شود و به حساب فرد طلبکار و مظلوم افزوده شده و به این صورت رضایت وی حاصل می شود. چه بسا هم فرد بدهکار جهنمی شود.
در حدیث پیامبر اکرم(صلی الله علیه َوآله) به این موضوع اشاره شده و فرمودند: «انَّه لَیَأتی العَبدُ یَومَ القیامَه و قَد سَرَّته حَسَناتُهُ فَیَجییٌ الرَّجُلُ فیقولُ: یا رَبِّ ظَلَمَنی هذا فَیُوخَذُ مِن حَسَناتِهِ فَیُجعَلُ فی حَسَناتِ الّذی سَألَهُ، فما یَزالُ کذلکَ حتّى ما یَبقى لَهُ حَسَنةٌ، فإذا جاءَ مَن یَسألُهُ نَظَرَ إلى سَیِّئاتِهِ فَجُعِلَت مَع سیّئاتِ الرَّجُلِ، فلا یَزالُ یُستَوفى مِنهُ حتّى یَدخُلَ النارَ؛ در قیامت بنده به سبب کارهای خوبش، در حالی که خوشحال است وارد محشر می شود. ناگهان شخصی از راه می رسد و می گوید: خداوندا! این شخص[در دنیا] به من ظلم کرده است. پس از کارهای نیک او گرفته می شود و به آن مظلوم داده می شود تا جایی که کار خوب و حسنه ای برای بدهکار باقی نمی ماند، ولی هنوز طلبکار راضی نشده و حقش را طلب می کند، آنگاه از گناهان طلبکار برداشته به بدهکار می دهند تا جایی که آن بنده، جهنمی می شود.»(ری شهری، میزان الحکمه، ج6، ص535)
بزرگترین اجرها و بیشترین حسنات در ازای صلوات بر پیامبر به اشخاص اختصاص می یابد. زیرا در حدیثی از امام باقر یا امام صادق(علیهماالسلام) روایت شده: «أَثْقَلُ مَا یُوضَعُ فِی الْمِیزَانِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ الصَّلَاةُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عَلَى أَهْلِ بَیْتِه ؛ سنگین ترین عملی که در روز قیامت در ترازوی عمل بندگان قرار می گیرد، صلوات بر محمد و اهل بیت اوست.» (حمیری، قرب الإسناد، ص14)
بنابراین اگر فردی در قیامت ناچار باشد از ثواب ها و حسناتش برای جبران حقوق مردم، خرج کند؛ بهترین توشه صلوات بر محمد و آل محمد است.
کلام پایانی
قیامت روز حسرت است؛ زیرا بهشتیان حسرت کم بودن اعمال نیک خود را می خورند و جهنمیان نیز دچار حسرت بهشت اند. بنابراین افراد باید تا می توانند، توشه ی اعمال صالح خود را سنگین تر کرده و بار گناهان خود را سبک کنند. به علاوه آنکه بخشیدن اعمال صالح به دیگران در روز قیامت سبب حسرتی جبران ناپذیر می شود. پس فرد باید تا می تواند، حق الناسی در آخرت بر عهده نداشته باشد ولی به علت احتیاج به پاداش اخروی، نیازمندی به شفاعت و رفع مشکلات احتمالی ناشی از کم کاری در حق الله و حق الناس، صلوات بهترین توشه و عمل مستحبی برای قیامت است. همانطور که پیامبر اکرم صلوات الله علیه فرمودند: در قیامت نزدیک ترین مردم به من کسی است که بیشتر بر من صلوات بفرستد. (کنز العمال، ج 1، ص 489) و نیز فرمودند: بر من بسیار صلوات بفرستید که صلوات بر من نوری در قبر، نوری در پل صراط و نوری در بهشت خواهد بود. (بحار الانوار، ج 79، ص 64)
معین شرافتی- کارشناس حوزه
منبع : تبیان
