آیه‌ای برتر از هزار آیه

بنا بر روایت نبوی، در هر سوره‌ای از سور مسبحات، آیه‌ای وجود دارد که برتر از هزار آیه است.

در قرآن مجید، سوره‌های که با ماده «سبح» یا «یسبح» شروع می‌شود را مسبحات می‌نامند. این نام توسط خود پیامبر(ص) بر این سوره ها نهاده شده است. پیامبر اسلام(صلی‌الله علیه و آله وسلم) و حضرات معصومین(علیهم‌السلام) نسبت به قرائت این سوره‌ها همواره تاکید می‌ورزیده اند. اما این سوره ها کدامند و علت این همه تاکید و سفارش برای چیست؟
در نوشتار حاضر نخست، به اختلاف مفسران در تعداد و اسامی این سوره ها،‌ اشاره می کنیم و آنگاه به یکی دو فضیلت قرائت این سور خواهیم پرداخت که گویا حکمت نهفته در تاکیدهای مکرر اولیای دین نسبت به قرائت این سوره‌ها بوده است.
در روایتی از امام باقر (علیه‌السلام) می خوانیم: مـَنْ قَرَأَ الْمُسَبِّحَاتِ کُلَّهَا قَبْلَ أَنْ یَنَامَ لَمْ یَمُتْ حَتَّى یُدْرِکَ الْقَائِمَ وَ إِنْ مَاتَ کَانَ فِی جِوَارِ مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ (ص) (ترجمه: «کسی که مسبحات را پیش از خواب قرائت کند نمی‌میرد تا آنکه امام قائم(ع) را درک کند و اگر بمیرد در کنار رسول خدا (ص) خواهد بود.(صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ترجمه علی اکبر غفاری، 1373ش، ص138.)
اختلاف در تعداد مسبحات
در روایاتی که به فضیلت مسبحات پرداخته شده است، به اسامی این سوره‌ها اشاره نشده است از این رو درباره تعداد این سوره‌ها میان فقها، مفسران و پژوهشگران علوم قرآنی دیدگاه متعددی وجود دارد. این دیدگاه را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:
نظریه مشهور، هفت سوره:
بر اساس دیدگاه مشهور سوره‌های مفصلات شامل هفت سوره اسراء، حَدید، حَشْر، صَفْ، جمعه، تَغابُن و اعلی است.[1]
دیدگاه علامه مجلسی و طباطبایی، پنج سوره:
علامه مجلسی و علامه طباطبایی معتقدند سوره‌هایی که ابتدای آنها با فعل گذشته (ماضی) سَبَّحَ و فعل حال (مضارع) یُسَبِّحُ آغار می‌‌شوند مسبحات هستند از این رو تنها به پنج سوره حدید، حشر، صف، جمعه و تغابن گفته می‌شود.[2] مکارم شیرازی نیز همین دیدگاه را پذیرفته است.[3]
دیدگاه مرحوم سید علی قاضی و آیت الله جوادی آملی، شش سوره:
مرحوم آیت الله سید علی قاضی رحمه الله طبق نقل شاگردشان علامه طباطبائى ره به شاگردان توصیه می نمودند مسبحات ‌سته‌ را هر شب تلاوت کنند. و علامه طباطبائی می‌فرمایند ما به ایشان عرضه داشتیم که در خبر مسبحات خمس است که سوره اعلى را ندارد ولی ایشان با وجود این، سخت مصر بودند که مسبحات ‌سته‌ قرائت شود زیرا خودش هم چیزهایى می‌دانست که از اساتید سینه به سینه اخذ کرده بود.[4]
آیة الله جوادی آملی نیز از مسبحات ششگانه نام می‌برد.[5]
دیدگاه آیت‌الله معرفت، نه سوره:
محمد هادی معرفت از پژوهشگران معاصر علوم قرآن تعداد مسبحات را نه سوره دانسته است. او علاوه بر هفت سوره مشهور دو سوره فرقان و ملک را نیز ضمیمه کرده است.[6] این دو سوره با تسبیح خداوند آغاز نمی‌شوند.
فضیلت قرائت مسبحات
آیه‌ای بهتر از هزار آیه:
در منابع معتبر روایت شده است که پیامبر هر شب پیش از خواب سوره‌های مسبحات را قرائت می‌کرد و می‌فرمود: «در مسبحات آیه‌ای است بهتر از هزار آیه».[7]
درک کردن امام زمان و محشور شدن در کنار پیامبر:
در روایتی از امام محمدباقر(ع) نقل شده است: «کسی که مسبحات را پیش از خواب قرائت کند نمی‌میرد تا آنکه امام قائم (ع) را درک کند و اگر بمیرد در کنار رسول خدا (ص) خواهد بود.[8]
پی‌نوشت‌ها:
1. سیوطی، الإتقان فی علوم‌القرآن، 1363ش، ج3، ص361؛ زرکشی، البرهان فی العلوم‌ القرآن، 1415ق، ج1، ص254؛رامیار، تاریخ قرآن، 1363ش، ص596.
2. مجلسی، محمد باقر، مرآةالعقول فی شرح أخبار آل‌الرسول، 1363ش، ج12، ص508؛ طباطبایی، المیزان فی تفسیرالقرآن، 1403ق، ج19، ص123.
3. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، 1371ش، ج23، ص292.
4. حسن زاده، حسن، هزار و یک نکته، رجاء، تهران‌، 1365، چاپ: پنجم‌، ص 605 (نکته 754).
5. مجله پاسدار اسلام، 1376،شماره183 و 184
6. معرفت، التمهید فی علوم‌القرآن، 1416ق، ج5، ص293.
7. سیوطی، الدرالمنثور فی تفسیر بالمأثور، دارالفکر، ج6، ص170؛ قرطبی، الجامع الحکام القرآن، 1364ش، ص235.
8. صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ترجمه علی اکبر غفاری، 1373ش، ص138.

شکوری