نهاد وکالت در زمان ائمه علیهم السلام و به طور خاص در زمان حیات شریف حضرت امام حسن عسکری علیه السلام رنگ و بوی جدی و سازمان یافته به خود گرفته بود که مردم می توانستند از این طریق با امام زمان خویش ارتباط داشته باشند.
از زمان حیات امام صادق علیه السلام و همزمان با فشارهای حکومت وقت یعنی طاغوت بنی عباس، امام صادق علیه السلام تلاش کردند تا با نظام وکالت و نهادینه سازی آن در میان مردم،فصلی نو در نوع ارتباط بین مردم و معصوم برقرار سازد. در این میان اما تا زمان سازمان یافتگی آن تا دوران امام حسن عسکری،مدت زمانی به طول انجامید و تعداد وکلای امام صادق را به شش نفر شمارش و معرفی کرده اند.
علل تشکیل سازمان وکالت
از جمله عوامل تشکیل نهاد وکالت می توان به موارد زیر اشاره کرد:
بسط و گسترش مکتب اهل بیت، گستردگی سرزمینهای اسلامی و پراکندگی جمعیت شیعه و دشواری رفت و آمد و مواصلات از یک سو و نیاز مبرم شیعیان به راهنمایان مورد اعتماد جهت رفع شبهات و نیازهای عقیدتی و فقهی در دنیای آن روز که مملوّ از خطوط و جریانهای رنگارنگ سیاسی و مذهبی بود.
پیدایش سازمان وکالت همزمان با روی کار آمدن بنی عباس می‌تواند گویای این نکته باشد که سیاست سرکوب و خفقان بنی عباس و برخورد خشن آنان با علویان، به ویژه ائمه معصوم علیهم السلام و پیروانشان، نیز نقش زیادی در پیدایش این تشکیلات به ویژه در کم و کیف این شبکه داشته است؛ چرا که ائمه علیهم السلام در چنین شرایطی نمی‌توانستند به راحتی با شیعیان رابطه برقرار کنند و ایشان را به حضور بپذیرند. پذیرش شیعیان از سوی ائمه و حتی صرف اطلاع حکومت از اعتقاد افراد به تشیع، در بسیاری موارد برای شیعیان خطر جانی و حداقل ضرر مالی در پی داشت؛ همچنان که این امر برای ائمه علیهم السلام نیز بدون دردسر نبود. در این جو خفقان و سرکوب، شبکه وکالت که در بین ایشان شخصیتهای برجسته علمی و مورد اعتماد نیز حضور داشتند، می‌توانست درصد زیادی از ضایعه عدم امکان دسترسی مستقیم و سهل به محضر ائمه را جبران کند.
نهاد وکالت در زمان ائمه علیهم السلام و به طور خاص در زمان حیات شریف حضرت امام حسن عسکری علیه السلام رنگ و بوی جدی و سازمان یافته به خود گرفته بود که مردم می توانستند از این طریق با امام زمان خویش ارتباط داشته باشند.
جمع آوری سهم امام و سادات خمس و هدایا و نذورات و رساندن آن به دست امام و یا صرف آن در موارد تعیین شده از سوی امام و نیز اداره مستغلات موقوفه ائمه.
در پیش بودن عصر غیبت و لزوم ایجاد آمادگی ذهنی و عملی در میان جامعه شیعه و انس و الفت دادن آنان با دوران غیبت تامه.
نقش وکلای ایرانی ائمه
در این میان اما مطابق همه نقش های پر رنگ ایرانی ها در تاریخ،افرادی مورد اعتماد کامل از جانب ائمه در شهرهای مختلف ایران به رفع امور شرعی و وظایف محوله از جانب امامان می پرداختند. برخی از نقاط ایران همچون قم، آوه، خراسان، منطقه جبال، سیستان و مناطقی از آسیای میانه (در آن روزگار جزو قلمرو ایران بودند) که در سابقه تشیع پیشگام بودند، محل فعالیت وکلا و نمایندگان ائمه بوده‌اند و شیعیان این مناطق بر اساس سازمان وکالت اداره می‌شدند. احمد بن اسحاق قمی اشعریبراهیم بن عبده نیشابوری؛ احمد بن اسحاق رازی، احمد بن اسحاق اشعری قمی، قاسم بن علاء آذربایجانى ؛ حسین بن نصر قمى ؛ محمد بن صالح همدانى و محمد بن احمد بن جعفر قمى از جمله وکلای ایرانی ائمه به حساب می آمدند.
با توجه به آنچه گفته شد می‌توان به میزان گستردگی نهاد وکالت در این دوران پی برد. نهادی که در زمینه سازی و رهبری و هدایت شیعیان در عصر غیبت صغری کمک زیادی کرد .
منابع: دانشنامه اهل بیت
فرآوری: محمد باعزم
منبع : پایگاه اندیشه فرهنگ نیوز
