جلوه هاى صدق اهل بیت علیهم السلام در صادق این خاندان به صورت ویژه بروز یافته است. این جلوه ها را در رفتار آن حضرت بهترمى توان درک کرد. آنچه بیشتر رواج یافته، ذکر« قال الصادق »هاست که به حق زیرساخت فکرى، فقهى و کلامى شیعه را تشکیل داده است اما در کنار توجه به گفته هاى آن حضرت، فصلى براى تامل و توجه در رفتارهاى آن امام علیه السلام و بهره گیرى عملى از این رفتارها فصل دیگرى را هم باید گشود .
آنچه در این نوشتار مى آید، بخشى از کردارهاى امام صادق علیه السلام را منعکس مى سازد.
1- رسیدگی به محرومان
هشام بن سالم مى گوید: امام صادق علیه السلام هنگامى که تاریکى شب فرا مى رسید، کیسه ای از نان و گوشت و پول را بر مى داشت و بردوش مى نهاد و به سوى نیازمندان شهر مدینه مى شتافت و آنها را میانشان تقسیم مى کرد. آنها او را نمى شناختند. زمانى که امام صادق علیه السلام رحلت کرد و آن انفاق هاى شبانه ادامه پیدا نکرد، نیازمندان فهمیدند که چه کسى هر شب به آنها غذا و پول مى داد. (1)
معلى بن خنیس مى گوید: امام صادق علیه السلام با انبانى (کیسه) از نان بیرون آمد و من همراه او بودم. به اقامتگاه بنى ساعده رسیدیم. در آن جا گروهى خوابیده بودند. آن حضرت یک یا دو نان بر بالین هر کدام نهاد. به آخرین فرد که رسید، برگشتیم. پرسیدم: من به فدایت! آیا اینها حق را مى شناسند ( یعنى شیعه هستند)؟ از پاسخ امام برمی آید که آنان شیعه نبودند ولی نسبت به آنها نیز رافت داشتند. (2)
در روایتى آمده است:
«کان الصادق علیه السلام یطعم حتى لایبقى لعیاله شى ء»(3) ؛ امام صادق علیه السلام به فقیران اطعام مى کرد تا آن جا که براى خانواده اش چیزى باقى نمى ماند.
2 - میانه روى
امام صادق علیه السلام - در ایام قحطى - دستورمى داد براى تهیه آرد، گندم را با جو مخلوط کنند و مى فرمود: من مى توانم براى خانواده ام آرد گندم خالص تهیه کنم ولى دوست دارم در زندگى اندازه و حساب و کتاب را خوب رعایت کنم. (4)
3 - دورى از بخل
فضل بن ابى قره مى گوید:
" رایت اباعبدالله علیه السلام یطوف من اول اللیل الى الصباح و هو یقول: اللهم قنى شح نفسى فقلت: جعلت فداک ما سمعتک تدعو بغیر هذا الدعاء؟ قال: واى شى ء اشد من شح النفس، ان الله یقول: «و من یوق شح نفسه فاولئک هم المفلحون .» (5)
امام صادق علیه السلام را دیدم که از اول شب تا صبح، خانه خدا را طواف کرد و این دعا را خواند: خدایا! مرا از شر بخل نفسم برهان! گفتم: به فدایت شوم! از شما غیر از این دعا را نشنیدم؟ فرمود: چه چیزى بدتر از بخل نفس! بعد آیه « و من یوق شح نفسه...» را خواند.
4 - ادب بیمارى
امام صادق علیه السلام هنگام بیمار شدن عرض مى کرد: «الله اجعله علة ادب لاعلة غضب.» (6)
بارخدایا! آن را بیمارى ادب (و تنبه) قرار بده، نه بیمارى غضب ( و خشمت).
5 - دعا هنگام پیش آمد ناگوار
«کان الصادق علیه السلام: اذا حز به امر جمع النساء والصبیان ثم دعا و امنوا.» (7)
امام صادق علیه السلام هر گاه به پیش آمد ناگوارى برمى خورد، زنان و اطفال را جمع مى کرد و دعا مى کرد و آنها آمین مى گفتند.
6 - سجده بر تربت حسینى
«کان الصادق علیه السلام لایسجد الا على تربة الحسین علیه السلام تذللا لله و استکانة الیه.» (8)
امام صادق علیه السلام جز بر تربت حسینى سجده نمى کرد، تا در درگاه خداوند.
7 - دعا
«کان الصادق علیه السلام یدعو بهذاالدعاء: الهى کیف ادعوک و قد عصیتک و کیف لاادعوک و قد عرفت حبک فى قلبى...» (9)
امام صادق علیه السلام این دعا را مى خواند: خدایا! چگونه تو را بخوانم، در حالى که تو را معصیت کرده ام و چگونه تو را نخوانم، در حالى که محبت تو را در قلبم احساس مى کنم ...
8 - روزه
« کان الصادق علیه السلام اذا صام لایشم الریحان فسئل عن ذلک فقال: انى اکره ان اخلط صومى بلذة.» (10)
امام صادق علیه السلام هنگامى که روزه مى گرفت، ریحان را بو نمى کرد. از او علت این امر را پرسیدند. فرمود: من دوست ندارم که روزه ام را با لذت درهم آمیزم.
9 - زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام
از صفوان جمال روایت شده است: با امام صادق علیه السلام وارد کوفه شدیم. امام فرمود: اى صفوان! شتر را بخوابان، که این جا نزدیک قبر جدم، امیرالمؤمنین علیه السلام است. امام فرود آمد، غسل کرد، جامه را تغییر داد، پا را برهنه نمود و فرمود: تو نیز چنین کن. به جانب نجف رفتیم. فرمود: گام ها را کوتاه بردار و سر را به زیر انداز. خداوند متعال براى هر گام که بردارى، صد هزار حسنه مى نویسد، صدهزار گناه را محو مى کند، صدهزار درجه مى بخشد، صد هزار حاجت را بر مى آورد و ثواب هرصدیق و شهید را براى تو مى نویسد. آن حضرت با دل آرام، تن آرام، تسبیح، تهلیل وتنزیه به جلو مى رفت، تا رسیدیم به تل ها... بر سر قبر رسید و اشک بر گونه هایش جارى شد و گفت: « انالله و انا الیه راجعون »؛ آن گاه بر امیرالمؤمنین علیه السلام سلام کرد و... (11)
10 - زیارت حسینى
امام صادق علیه السلام در مسجد حنانه - که از مساجد شریفه، نجف اشرف است. - امام حسین علیه السلام را به گونه اى خاص - که در مفاتیح الجنان ذکر شده است.- زیارت کرد و سپس چهار رکعت نماز خواند.
11 - دعا هنگام سفر
امام صادق علیه السلام هنگام سفر این دعا رامى خواند:
«اللهم خل سبیلنا و احسن تسییرنا واعظم عافیتنا» (12)؛ خدایا! راه را بر ما بگشاى و نامه ما را نیکو گردان و عافیت ما را کامل ساز.
امام صادق علیه السلام هر گاه پاى در رکاب مى نهاد، مى گفت: «سبحان الذى سخرلنا هذا و ما کنا له مقرنین ». نیز هنگام سفر هفت بار تسبیح مى کرد، هفت بار حمد خدا مى نمود و هفت بار لااله الا الله مى گفت. (13)
12 – شروع صبح
در روایت آمده که امام صادق علیه السلام صبح که مى شد، مى گفت:
«بسم الله و بالله و من الله و الى الله و فى سبیل الله و على ملة رسول الله صلى الله علیه و آله اللهم الیک اسلمت نفسى و الیک فوضت امرى و الیک توجهت وجهى و علیک توکلت یارب العالمین...» (14)
13- کیفیت صدقه
در روایت آمده است:
«انه کان یتصدق بالسکر فقیل له: اتتصدق بالسکر؟ قال نعم انه لیس شى ء احب الى منه و انا احب ان یتصدق با حب الاشیاء الى.» (15)
امام صادق علیه السلام شکر را صدقه مى داد. از آن حضرت سؤال شد: آیا شما شکر را صدقه مى دهید؟ فرمود: بلى. هیچ چیز نزد من دوست داشتنى تر از شکر نیست. من دوست دارم که محبوب ترین چیز را صدقه دهم.
14 - عزادارى براى امام حسین علیه السلام
طفلى شیرخوار را در مجلس عزادارى امام حسین علیه السلام نزد امام صادق علیه السلام آوردند. امام صادق علیه السلام طفل را بغل کرد و گریه اش شدت یافت. (16)
امام صادق علیه السلام به ابوهارون شاعر فرمود: شعرى درباره حسین علیه السلام بخوان. او شعرى درباره آن حضرت خواند. امام فرمود: آن گونه که در جمع خود مى خوانى، بخوان. ابوهارون قصیده اى را با سوز خاصى خواند. امام با صداى بلند گریست. صداى زنان نیز از پس پرده برخاست. (17)
15 - حضور قلب در نماز
ابوایوب مى گوید: «کان ابوجعفرعلیه السلام و ابوعبدالله علیه السلام اذا قاما الى الصلاة تغیرت الوانهما حمرة و مرة صفرة کانما یناجیان شیئا یریانه.» (18)
امام باقر و امام صادق علیهماالسلام آن گاه که به نمازمى ایستادند، رنگ چهره آنان تغییر مى کرد؛ گاه سرخ مى شد و گاه زرد. گویا با کسى که او را مى بینند، سخن مى گویند.
امام صادق علیه السلام در نماز، قرآن تلاوت کرد و بیهوش شد. بعد از به هوش آمدن، از امام سؤال شد: چرا بى هوش شدى؟ امام فرمود: معناى آیات مرا بى هوش کرد. من آیات را تکرار کردم و در حالتى قرار گرفتم که گویا آیات را از کسى که آن را نازل کرده است، مى شنیدم. (19)
امام صادق علیه السلام هنگامى که براى نماز خارج مى شد، مى فرمود:
«اللهم انى اسالک بحق السائلین لک و بحق مخرجى هذا فانى لم اخرج اشرا ولابطرا ولا رئاء ولا سمعة ولکن خرجت ابتغاء رضوانک و اجتناب سخطک فعافنى بعافیتک من النار.» (20)
پى نوشت ها:
1- میزان الحکمة، ج 5، ص 332.
2- وسایل الشیعه، ج 9، ص 408.
3- کشف الغمه، ج 2، ص 430.
4- فهرست روایات فقهیه، ج 1، ص 841 .
5- میزان الحکمة، ج 5، ص 33.
6- مستدرک، ج 2، ص 162.
7- بحارالانوار، ج 90، ص 394.
8 - وسایل الشیعه، ج 5، ص 366.
9- امالى، شیخ صدوق، ص 438.
10- وسایل الشیعه، ج 7، ص 67.
11- مفاتیح الجنان .
12 و13- من لایحضره الفقیه، ج 2، ص 271.
14- مکارم الاخلاق، ص 279.
15- وسایل الشیعه، ج 9، ص 471.
16- مجله کوثر، شماره 26، ص 26.
17- همان، به نقل از وسایل الشیعه، ج 14، ص 593.
18 و19- میزان الحکمة، ج 5، ص 385.
20- بحارالانوار، ج 81، ص 19.