مقدمه
دین مبین اسلام بر روی سه پایه استوار است («اعتقادات»، «احکام»، «اخلاق») و جالب اینجاست که اخلاق نقش زیربنایی و تعادل بخشی را در این عرصه ایفا می نماید و پیامبر عالیقدر اسلام «ص» نیز رسالت سترگ و جاودانه خویش را تکمیل مکارم اخلاقی می داند: «انی بعثت لاتمم مکارم الخلاق». در فرهنگ ملی ما نیز گِل نبشته های بدست آمده از شهر سوخته و الواح قرائت شده از روزگار هخامنشیان، اخلاق حرفه ای را در مشاغل مختلف و بویژه بین المللی ترسیم می نماید.
اساساً مهارت آموزی در رشته ها و فنون گوناگون دارای ابعاد سه گانه: «نظری»، «عملی» و «اخلاق حرفه ای» می باشد و در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، ضمن ارتقای جایگاه اخلاق حرفه ای، در صورت عدم کسب امتیاز لازم در آن، گواهی نامه اشتغال به کار صادر نمی شود.
در فرهنگ جهانی نیز بر اساس برخی پژوهش های انجام شده «96» درصد موفقیت موسسات و بنگاه های اقتصادی را مربوط به مهارت های غیر فنی و بویژه اخلاق حرفه ای می دانند و قانون را کنترل «بیرونی» و «اخلاق» را کنترل «درونی» قلمداد می نمایند.
یکی از صاحب نظران و اندیشمندان عرصه اخلاق حرفه ای در کشورمان بر این اعتقاد و باور است که اخلاق حرفه ای دارای «7» نقش کلیدی است:
در صورت داشتن توانمندی لازم پذیرای مسئولیت است.
وجدان کاری، تعهد و بهره وری قابل توجه دارد.
برای دیگران و بویژه ارباب رجوع احترام و تکریم شخصیت قائل است.
رازدار و امانتدار تشکیلات و مجموعه های کاری است
دقت ویژه در مصرف بهینه و مطلوب دارد.
در استفاده مناسب از امکانات و تجهیزات مراقبت و دلسوزی خاصی دارد.
نهایتاً با حفظ اموال عمومی و حقوق اجتماعی مردم «امنیت ملی» را به ارمغان می آورد.
اقوام روزگار به اخلاق زنده اند قومی که گشت فاقد اخلاق مردنی است
با توجه به نکات یاد شده به نظر می رسد که اخلاق حرفه ای یک پروژه نیست، بلکه یک پروسه است و فرآیندسازی را طلب می نماید، نقطه آغازین آن باید از دوران کودکی شروع و در دوران مدرسه و دانشگاه تکمیل و مرحله پیشرفته آن با آموزش مدیران، مربیان و بویژه کارآموزان سپری شود و به منظور پایداری و استمرار مثبت، پویا و سازنده آن مولفه های زیر دقیقاً رعایت شود:
- نظارت
- پایش
- تغذیه مستمر فکری
- روزآمدی و کارآمدی
و در پایان نهادینه شدن آن که فرهنگ رفتاری مبتنی بر «بینش»، «گرایش»، و «کنش» را پدید می آورد و سامان بخشی می نماید.
و اینک به منظور تبیین موضوع درباره: «موانع و راهکارهای اخلاق حرفه ای» در قالب محورهای اساسی زیر: تقدیم می گردد:
الف: شناخت و بررسی محیطی (محیط شناسی) در زمینه های عوامل داخلی (قوت ها و ضعف ها) و عوامل خارجی (فرصت ها و تهدیدها) همان موانع مورد نظر می باشد.
ب: راهبردها
ج: راهکارها
با توجه به اینکه شرایط و تغییرات محیطی اعم از داخل و خارج، بر اتخاذ سیاست ها و راهبردها و حتی بر اهداف موثر می باشد، از این رو ضرورت دارد که نسبت به محیط داخل و خارج، متغیرها و عوامل تاثیرگذار در آن، شناخت راهبردی حاصل شود، به طور متعارف در شناخت عوامل داخلی به نقاط قوت و ضعف پرداخته می شود و در بررسی محیط خارجی، فرصت ها و تهدیدها شناخته می شود، محیط داخلی شامل قوای سه گانه، نهادها، مراکز و دستگاه های حاکمیتی مسئول و مرتبط می باشند و محیط خارجی شامل جامعه ایرانی (به عنوان محیط پیرامونی – نزدیک) و سایر کشورها (به عنوان محیط پیرامونی دور) محسوب می شوند.
الف/1) قوت ها
ابعاد شخصیتی حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری (مدظله العالی) و عنایت ویژه آنان به اخلاق حرفه ای.
توجه به اسناد بالادستی به ویژه رویکرد جدی و مبنایی قانون اساسی به موضوع اخلاق.
فراهم بودن زمینه های همکاری دستگاه های مرتبط با اخلاق حرفه ای.
وجود مراکز پژوهشی و عناصر اندیشمند و فعال در حوزه اخلاق حرفه ای.
رویکرد مشارکت طلبانه و اجتماع محور در اخلاق حرفه ای.
بهبود نگرش و باور متولیان درباره اخلاق حرفه ای.
وجود نهادها و سازمان های فرهنگی دینی فراوان در جامعه.
توجه به اهمیت اخلاق حرفه ای در مدارس، دانشگاه ها و رسانه های جمعی.
وجود زمینه ها و بستر مناسب پشتیبانی و مدیریت منابع مالی در اخلاق حرفه ای.
وجود سامانه های ارتباطی با مردم و سامانه های اطلاع رسانی نوین.
الف/2) ضعف ها
نبود طرح جامع و مصوب در سطح ملی درباره اخلاق حرفه ای.
ناکارآمدی نظام آموزشی و فرهنگی در نهادینه سازی اخلاق حرفه ای.
فقدان ضمانت اجرایی لازم در برخی قوانین و شیوه های اجرایی.
ضعف در آگاه سازی مردم نسبت به حقوق و تکالیف قانونی.
بخشی نگری، ناهماهنگی و ناهمسویی بین ارکان مدیریتی.
ضعف نظارت و بازرسی موثر از دستگاه ها و مسئولان.
عدم توجه کافی به توسعه و پیشرفت متوازن در تمامی ابعاد اجتماعی و فرهنگی.
ضعف مدیریت در برخی دستگاه های متولی و مسئول.
ضعف آموزش و تربیت نیروی انسانی برای اخلاق حرفه ای.
انفعال و نبود باور لازم در برخی از مسئولین نسبت به کارآمدی مبانی اسلامی در اخلاق حرفه ای.
عدم توجه به بهره مندی از نقش هنر در اخلاق حرفه ای.
کمبود کتب تخصصی مناسب و نشریات پاسخگو درباره اخلاق حرفه ای.
الف/3) فرصت ها
فرهنگ غنی اسلامی و آموزه های قرآن و ائمه معصومین (ع) در زمینه ی اخلاق حرفه ای.
برخورداری جامعه از آرمان های مذهبی، اخلاقی و فرهنگ اسلام ناب محمدی (ص).
وجود ظرفیت های دینی اثرگذار زمانی و مکانی مانند ماه های رمضان، محرم و صفر و اماکن متبرکه (زیارتگاه ها)، مساجد، حسینیه ها و هیئت های مذهبی.
روحیه خیرخواهی و عدالت طلبی مردم ایران و ریشه دار بودن آن در تاریخ و تمدن ایرانی.
حوزه های علمیه و روحانیان بیدار و انقلابی و به ویژه علمای ربانی.
اهتمام بسیاری از مردم نسبت به فرائض و دستورات دینی.
علاقه و پایبندی عموم مردم مسلمان به اصل ولایت فقیه و فصل الخطاب بودن فرامین ولی فقیه.
ظرفیت علمی و استعدادهای بالای نخبگان و اندیشمندان جامعه.
ظرفیت بالای مخاطب رسانه ملی جهت نمایش برنامه های اخلاق حرفه ای.
وجود برخی سازمان های مردم نهاد فعال در زمینه اخلاق حرفه ای.
آمادگی نسبی افکار عمومی برای پذیرش دیدگاه های عالمانه در عرصه اخلاق حرفه ای.
امکان افزایش سرمایه گذاری کشور در توسعه منابع انسانی و امور اجتماعی.
الف/4) تهدیدها
شیوع تهاجم فرهنگی بیگانگان با سوء استفاده از ابزارهایی مانند شبکه های ماهواره ای، فیلم ها و بازی های رایانه ای.
تبلیغ و ترویج الگوهای غربی مانند الگوی توسعه در بسیاری از مراکز علمی، اجرایی و در بین مردم.
افزایش آمار جرم و جنایت نسبی در کشور ایران.
بیکاری، برخی تبعیض های ناروا، بی عدالتی رفتاری، نارضایتی اجتماعی و سیاسی.
مهاجرت های بی رویه و معضل حضور غیرقانونی برخی از مهاجرین به خصوص افاغنه.
پایین بودن میزان آشنایی مردم با قوانین و مقررات حقوقی.
تغییر ساختار خانواده و کاهش نقش تربیتی و نظارتی والدین.
کم رنگ شدن ارزش ها و سنت های دینی و ملی، ضعیف شدن پایبندی عملی به آموزه های اعتقادی و دینی در بین برخی از مردم بویژه جوانان.
کمرنگ شدن فرهنگ کار و تلاش و ضعیف بودن فرهنگ کارآفرینی.
ضعیف شدن روحیه امر به معروف و نهی از منکر.
بستر مناسب رواج شایعه در جامعه در جهت بی اعتماد کردن مردم نسبت به نظام و مسئولین.
افزایش سطح توقعات عمومی از حکومت توسط دشمنان و معاندین انقلاب اسلامی.
ضعف در آموزش آداب و مهارت های زندگی در برخی از اقشار جامعه.
ضعف در درونی شدن ارزش ها و هنجارهای دینی و اجتماعی.
راهبردها
در هر حوزه ای بدون نگاه راهبردی و بدون رصد کردن عوامل محیطی، روندها و رویدادهایی که منتهی به تاثیرگذاری در آن حوزه می شود، میزان اشتباه ها، غافلگیری، هزینه های مادی و معنوی افزایش می یابد در حوزه اخلاق حرفه ای، این نگاه کلان و راهبردی اهمیت بیشتری می یابد زیرا که موضوع آن سرمایه های بزرگ انسانی و اجتماعی است.
اقتضای طرح ریزی راهبردی در حوزه پیشگیری، نگاه واقع بینانه و معطوف به آرمان های انقلاب و نظام اسلامی است که با شناخت دقیق از گذشته، شناسایی وضع موجود و برآورد صحیح از آینده به دست می آید و تحلیل محیطی راهبردی (گذشته شناسی، ترسیم وضع موجود، آینده پژوهی و آینده نگاری)، بخش مهمی از فرآیند منتهی به طرح ریزی راهبردی است که زمینه حرکت از وضع موجود به وضع مطلوب را فراهم می سازد.
1/ب) ارتقاء و گسترش آموزش های همگانی موثر در اخلاق حرفه ای
2/ب) گسترش و نهادینه سازی آموزش اخلاق حرفه ای در نظام آموزش رسمی کشور
3/ب) استخراج و تدوین مطالب پیرامون رفتارهای اخلاق حرفه ای مبتنی بر مبانی و آموزه های دینی (قرآن مجید، احادیث، روایات و سیره معصومین).
4/ب) جهت دهی و هماهنگ سازی مراکز و نهادهای فرهنگی و هنری کشور در جهت تعالی جامعه و جلوگیری از سست شدن ارزشهای اخلاق حرفه ای.
5/ب) ترویج فرهنگ قناعت و ساده زیستی و پرهیز دادن از مصرف زدگی، اسراف و اشرافیت
6/ب) الگوسازی و بزرگداشت نیکوکاران، افراد برجسته و نخبه
7/ب) تقویت نظارت مستمر بر مجموعه ها و موسسات فرهنگی، هنری، آموزشی، تجاری، خدماتی، اداری و. .. در چارچوب قانون و مقررات کشور
8/ب) تقویت خداباوری و یقین به آخرت در جامعه
9/ب) تقویت آداب و مهارتهای زندگی در اقشار جامعه
10/ب) ترویج سبک زندگی متعالی اسلامی ایرانی
ج) راهکارها
به منظور تحقق و پیاده سازی راهبردها و برای ورود به برنامه ریزی لازم است که تعدادی از راهکارها را تعیین نمود تا به طور محسوس و مشخص کارهایی که باید در برنامه گنجانیده شود معین گردد البته ذکر راهکارها به معنی نوشتن همه اقدامات ممکن نیست، بلکه به آن دسته ای اشاره می شود که جنبه اصلی و اساسی دارد و برخی از آنها می تواند در طی چند سال مثلاً «3» یا «5» سال انجام شود، آنچه مهم است این است که با ذکر راهکارها – به عنوان واسطه بین طرح و برنامه – می توان این دو مرحله را متصل و مرتبط به هم ترسیم کرد و از ایجاد گسست بین مراحل طراحی تا اجرا جلوگیری نمود.
1/ج) راهکارهای راهبرد: «ارتقاء و گسترش آموزش ها همگانی موثر در اخلاق حرفه ای»
تهیه فیلم های داستانی، سینمایی، سریال، پویانمایی (انیمیشن) با محتوای آموزش اخلاق حرفه ای
برگزاری کارگاه ها و نشست های آموزشی حقوق و تکالیف فردی و اجتماعی برای اقشار مختلف.
تهیه و توزیع بسته های اطلاع رسانی در خانواده ها.
تهیه بسته های آموزشی اخلاق حرفه ای.
برگزاری نمایشگاه های فرهنگی با محوریت آموزش اخلاق حرفه ای.
تهیه، تولید و تقویت برنامه های آموزشی همگانی اخلاق حرفه ای در صدا و سیما و دیگر رسانه های گروهی.
بهره برداری از دانش و تجربه صاحب نظران حوزه اخلاق حرفه ای.
تولید آثار هنری مروج اخلاق حرفه ای.
ایجاد پایگاه های مجازی اطلاع رسانی درباره اخلاق حرفه ای.
درج آموزش اخلاق حرفه ای در کتب درسی و آموزشی کشور در همه دوره های تحصیلی.
2/ج) راهکارهای راهبرد: «گسترش و نهادینه سازی آموزش اخلاق حرفه ای در نظام آموزش رسمی کشور»
برنامه ریزی جهت ارتقاء و توسعه آموزش اخلاق حرفه ای در کتب درسی و بویژه در هنرستان های دانش آموزی.
تعریف و پیش بینی واحد درسی آشنایی با قوانین و مقررات اخلاق حرفه ای برای رشته های دانشگاهی.
درج آموزش های اخلاق حرفه ای در کتاب های درسی و آموزشی کشور.
طراحی رشته های تحصیلات تکمیلی میان رشته ای در راستای اخلاق حرفه ای.
آسیب شناسی ساختارهای مرتبط با حوزه اخلاق حرفه ای در جهت بهبود عملکرد سازمان ها و نهادهای مرتبط.
برگزاری دوره های آموزش اخلاق حرفه ای برای مدیران، معلمان و مربیان مدارس کشود.
تهیه کتابچه و بروشورهای آموزش اخلاق حرفه ای.
3/ج) راهکارهای راهبرد: «استخراج و تدوین مطالب پیرامون تقویت رفتارهای اخلاق حرفه ای مبتنی بر مبانی و آموزه های دینی (قرآن، احادیث، روایات و سیره معصومین «ع» ».
بهره گیری از سیره و رفتار پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع) در آموزش ارتباط با دیگران و برخورد با ناملایمات و فشارهای روانی.
تبلیغ و گسترش و ترویج پیام های اخلاق حرفه ای از طریق تیزر تلویزیونی، زیرنویس تلویزیونی، آنونس رادیویی و تابلوهای تبلیغات محیطی.
تهیه، تولید و نشر آیات، روایات و احادیث مذهبی و آموزه های دینی در حوزه اخلاق حرفه ای.
استخراج آموزه های دینی ناظر بر اخلاق حرفه ای و تالیف کتب و نوشته جات مناسب و جذاب.
تقویت و توسعه فریضه امر به معروف و نهی از منکر و حمایت و پشتیبانی از آمران به معروف و ناهیان از منکر.
4/ج) راهکارهای، راهبرد: «جهت دهی و هماهنگ سازی مراکز و نهادهای فرهنگی و هنری کشور در جهت تعالی جامعه و جلوگیری از سست شدن ارزشهای اخلاق حرفه ای.»
تعیین متولی و سیاست های واحد برای هماهنگی نهادهای فرهنگی و هنری کشور.
حمایت از سازمان های مردم نهاد فرهنگی فعال در حوزه اخلاق حرفه ای.
تشویق های مادی و معنوی مراکز فرهنگی که در عرصه اخلاق حرفه ای فعالیت می نمایند.
برگزاری جشنواره های هنری با محوریت اخلاق حرفه ای.
برگزاری کارگاه های آموزشی اخلاق حرفه ای برای مراکز و نهادهای فرهنگی و هنری.
ایجاد همسویی و هم افزایی بین مراکز و نهادهای فرهنگی و هنری.
5/ج) راهکارهای، راهبرد: «ترویج فرهنگ قناعت و ساده زیستی و پرهیز دادن از مصرف ردگی، اسراف و اشرافیت.
تهیه و تدوین الگوی مصرف بهینه و احصاء شاخص های آن در کلیه سطوح و حوزه های اجتماعی.
تقدیر از سازمان ها و دستگاه های برتر در زمینه رعایت الگوی مصرف.
ارائه بسته های آموزشی برای ارتقای سطح دانش عمومی با موضوع فرهنگ مصرف.
گنجانیدن مباحث و مطالب مرتبط با الگوی مصرف در کتب درسی.
توجیه مبلغین مذهبی برای ترویج فرهنگ قناعت.
تولید برنامه های صدا و سیما در راستای ترویج الگوی صحیح مصرف.
تدوین ضوابط و شیوه نامه های اجرایی صرفه جویی در ادارات دولتی و نهادهای عمومی.
6/ج) راهکارهای، راهبرد: «الگوسازی و بزرگداشت نیکوکاران، افراد برجسته و نخبه».
اعطای نشان ملی به دست اندرکاران شاخص حوزه اخلاق حرفه ای.
تقدیر از افراد مبتکر و خلاق در حوزه اخلاق حرفه ای.
شناسایی چهره های شاخص در حوزه اخلاق حرفه ای.
برگزاری همایش ها و نشست های تجلیل از افراد برجسته در عرصه اخلاق حرفه ای.
تدوین نظامنامه تشویق دست اندرکاران برتر حوزه اخلاق حرفه ای.
تقویت برنامه چهره های ماندگار و تسری آن در حوزه ی اخلاق حرفه ای در سطوح مختلف محل، منطقه ای و کشوری.
تولید مجموعه های تلویزیونی از زندگی افراد برجسته و ممتاز در عرصه اخلاق حرفه ای.
تهیه فیلم های مستند از زندگی افراد برگزیده در حوزه اخلاق حرفه ای.
ارائه خدمات اجتماعی ویژه به چهره های برتر در اخلاق حرفه ای.
نشر و بیان احوالات زندگی نمونه های اخلاق حرفه ای از طریق روزنامه ها و مجلات و. ...
7/ج) راهکارهای: راهبرد: «تقویت نظارت مستمر بر مجموعه ها و موسسه های فرهنگی هنری، آموزشی، تجاری، خدماتی، اداری و. .. در چارچوب قانون و مقررات کشور».
تدوین نظامنامه نظارت و ارزشیابی مجموعه ها و موسسات فرهنگی و هنری در حوزه اخلاق حرفه ای.
رتبه بندی مجموعه ها و موسسات فرهنگی کشور بر اساس امتیازات کسب شده با ارزشیابی های بعمل آمده سالانه.
رتبه بندی محصولات فرهنگی – هنری بر اساس امتیازات کسب شده در ارزشیابی های سالانه.
8/ج) راهکارهای: راهبرد: «تقویت خداباوری و یقین به آخرت در جامعه».
تشویق اساتید حوزه و دانشگاه فعال جهت تحکیم مبانی اعتقادی و معرفتی جامعه.
اصلاح رفتارهای مسئولان و کارگزاران مبتنی بر اعتقاد به مبدا و معاد.
تهیه و تولید فیلم ها و مجموعه های تلویزیونی در راستای ارتقای مبانی اعتقادی، معرفتی و ارزشی.
حمایت از تولیدکنندگان آثار ادبی، فرهنگی و هنری ناظر به موضوعات خداباوری و یقین به آخرت.
9/ج) راهکارهای: راهبرد: «تقویت آداب و مهارت های زندگی در اقشار مختلف جامعه».
تربیت مربیان جهت آموزش آداب و مهارتهای زندگی در مدارس.
پیش بینی و ایجاد واحد درسی آداب و مهارتهای زندگی در سرفصل های درسی مقاطع تحصیلی.
برگزاری کارگاه های آموزشی آداب و مهارتهای زندگی در اماکن فرهنگی و مذهبی.
تهیه بسته های فرهنگی حاوی مسائل مربوط به آداب و مهارتهای زندگی در خانواده.
درج آموزش آداب و مهارتهای زندگی در آموزش های الزامی سربازان نظام وظیفه.
حمایت از موسسات فرهنگی آموزشی غیردولتی فعال در امر آموزش آداب و مهارتهای زندگی.
حمایت از تولیدات رسانه های تصویری و نوشتاری در خصوص آداب و مهارتهای زندگی.
10/ج) راهکارهای: راهبرد: «ترویج سبک زندگی متعالی اسلامی، ایرانی».
برگزاری هم اندیشی های نقد و بررسی سبک های زندگی غربی و مقایسه با سبک زندگی اسلامی ایرانی.
تدوین سبک زندگی اسلامی ایرانی جامع و انعطاف پذیر و هدفمند با مقتضیات زمان.
طراحی و تبیین الگوی خانواده سالم و مطلوب اسلامی ایرانی.
برگزاری دوره های آموزشی فرزندپروری به پدران و مادران.
پرهیز دادن رسانه از ترویج فرهنگ زندگی غربی ها.
ساماندهی نظام تبلیغی کشور در ترویج سبک زندگی اسلامی – ایرانی.
الزام تولید کنندگان محصولات و کالاهای تبلیغی در سینما و رسانه ملی به رعایت سبک زندگی اسلامی و ایرانی در عرضه نمایشی خود.
حمایت از تولیدکنندگان کالاها و محصولات مناسب سبک زندگی اسلامی ایرانی.
حمایت از تولیدکنندگان و طراحان داخلی مد و لباس.
تهیه، تولید و توزیع بازی های رایانه ای بر اساس سبک زندگی اسلامی، ایرانی.
