چهار نکته در مورد دستور اخلاقی قرآن

برخی شبهه افکنان، در مورد قرآن، می‌گویند که: در قرآن هیچ دستور اخلاقی جدید و برجسته ای نسبت به آنچه قبل از اسلام مطرح بوده است ارائه نشده است. قرآن اخلاق انسانی را به اخلاق طبقاتی تبدیل کرده است یعنی اخلاق بر حسب ارزش متفاوت انسانها، متفاوت می شود و اصول اخلاقی را از کلیت و جهان شمول بودن انداخته است. مهمترین بخش این انحراف مربوط به نابود کردن اخلاق در مورد غیرمسلمانان، بردگان و زنان است.
نکته اول: باید بدانیم که قرآن، ملاک برتری را تقوای الهی بیان کرده است.[حجرات/13] بر همین اساس، اذان گوی مسلمانان یک سیاه پوست به اسم بلال حبشی می‌شود؛ فارغ از ملیت و نژاد و رنگ پوست؛ زیرا که قرآن با برادر خواندن مسلمین با هم[حجرات/10] آنها را به همگرایی دعوت می‌کند؛ این رویکرد جدید قرآنی، باعث همگرایی ساکنان حجاز و دست برداشتن از جنگهای خونین شد.[1] بنابراین دلیل کسانی که قرآن را فاقد دستور اخلاقی جدید می‌دانند، رد می‌شود.

نکته دوم: در مورد دستوراخلاقی قرآن در حق زنان، باید دانست که در قبل از اسلام و قبل از نزول اسلام، زنان در شبه جزیره عربستان از کمترین حقوق برخوردار بوده و حتی دختران را زنده بگور می‌کردند.[نحل/59] در مناطق دیگر غیر از حجاز نیز زنان از حقوق مناسبی برخوردار نبودند و حتی به عنوان کالایی، خرید و فروش می‌شدند[2] در حالی که قرآن با برابر دانستن زن و مرد[3] و تکریم آنان به عنوان همسر[4] و تکریم آنان به عنوان مادر[5] جایگاه زن را بالا برد.
نکته سوم: در مورد دستور اخلاقی قرآن نسبت به بردگان باید گفت که برده داری در پیش از اسلام نیز رواج داشت و قرآن برای ریشه کردن کردن آن، راهکارهایی مثل مصرف زکات در راه آزادی بردگان را ارائه کرد. «زکاتها مخصوص فقرا و مساکین و کارکنانى است که براى(جمع آورى) آن زحمت مى ‌کشند، و کسانى که براى جلب محبتشان اقدام مى‌ شود، و براى (آزادى) بردگان .»[توبه/60]
نکته چهارم: در مورد رفتار اسلام با غیر مسلمین، باید گفت که همه غیر مسلمین اینگونه نیستند، و قرآن رعایت انصاف و اعتدلال را نسبت به کافران غیر معاند و صلح جو، به مسلمانان یادآور می‌شود[6] اما در زمینه کافران محارب، طبعا آنها به خاطر روش خصمانه ای که با مسلمین دارند، نباید انتظار رفتاری نرم و منفعلانه از سوی مسلمانان داشته باشند. «وَ لْیَجِدُوا فیکُمْ غِلْظَةً[توبه/123] باید در شما شدت و خشونت (و قدرت) احساس کنند.» و این یک امر عقلی است. این مقابله به مثل کردن، صفت غیر اخلاقی و یا تعدی به غیر اهل ایمان نیست؛ با این وجود، رویه قرآن این است که مسلمین حتی با دشمنان معاند نیز از مسیر اعتدلال خارج نشوند. «و دشمنى گروهى که شما را از[ورود به ] مسجد الحرام بازداشتند وادارتان نکند که [به آنان ]ظلم کنید.»[مائده/2]
پی نوشت ها:
[1]. الکامل فی التاریخ ، ابن اثیر جزری، دار الصادر بیروت، 1385ق ، ج 1، 680.
[2]. سیر تمدن، لینتون، رالف، ناشر: دانش – فرانکلین، سال انتشار: 1337، . ص 295.
[3]. إِنَّ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُسْلِمَتِ وَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَتِ وَ الْقَنِتِینَ وَ الْقَنِتَتِ وَ الصَّدِقِینَ وَ الصَّدِقَتِ وَ الصَّبرِینَ وَ الصَّبرَاتِ وَ الْخَشِعِینَ وَ الْخَشِعَتِ وَ الْمُتَصَدِّقِینَ وَ الْمُتَصَدِّقَتِ وَ الصَّئمِینَ وَ الصَّئمَتِ وَ الحَفِظِینَ فُرُوجَهُمْ وَ الْحَفِظَتِ وَ الذَّاکِرِینَ اللَّهَ کَثِیرًا وَ الذَّاکِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لهَم مَّغْفِرَةً وَ أَجْرًا عَظِیمًا[احزاب/35] به یقین، مردان مسلمان و زنان مسلمان، مردان با ایمان و زنان با ایمان، مردان مطیع فرمان خدا و زنان مطیع فرمان خدا، مردان راستگو و زنان راستگو، مردان صابر و شکیبا و زنان صابر و شکیبا، مردان با خشوع و زنان با خشوع، مردان انفاق کننده و زنان انفاق کننده، مردان روزه دار و زنان روزه دار، مردان پاکدامن و زنان پاکدامن و مردانى که بسیار به یاد خدا هستند و زنانى که بسیار یاد خدا مى کنند، خداوند براى همه آنان مغفرت و پاداش عظیمى فراهم ساخته است .»
[4]. «مِنْ ءَایَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکمُ مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْکُنُواْ إِلَیْهَا[روم/21] و از نشانه هاى او اینکه همسرانى از جنس خودتان براى شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید.»
[5]. «وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ إِحْساناً حَمَلَتْهُ أُمُّهُ کُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ کُرْهاً وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً[احقاف/15] ما به انسان توصیه کردیم که به پدر و مادرش نیکی کند، مادرش او را با ناراحتی حمل می‌کند و با ناراحتی بر زمین می‌گذارد و دوران حمل و از شیر بازگرفتنش سی ماه است.»
[6]. لا یَنْهاکُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذینَ لَمْ یُقاتِلُوکُمْ فِی الدِّینِ وَ لَمْ یُخْرِجُوکُمْ مِنْ دِیارِکُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُوا إِلَیْهِمْ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطینَ[ممتحنه/8] خدا شما را از آنان که با شما در دین قتال و دشمنى نکرده و شما را از دیارتان بیرون ننمودند نهى نمى ‌کند که با آنان نیکى کنید و به عدالت و انصاف رفتار نمایید، که خدا مردم با عدل و داد را بسیار دوست مى‌ دارد.»
نوشته سیدی