دحوالارض در کلام خدا
به گفته مفسّرین، آیه شریفه «وَالْاَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحیها؛ و زمین را بعد از آن با غلتانیدن گسترش داد» 1 اشاره به دحوالارض دارد و منظور از آن نیز این است که در آغاز، تمام سطح زمین را آب های حاصل از باران های سیلابی نخستین فراگرفته بود. این آب ها به تدریج در گودال های زمین جای گرفتند و خشکی ها از زیر آب سر برآوردند و روز به روز گسترده تر شدند تا به وضع فعلی درآمدند، و نخستین برآمدگی که آشکار شد، کعبه بوده است.
در این باره در آیه دیگری به بیانی دیگر می خوانیم: «وَ هُوَ الَّذی مَدَّ الْاَرْضَ؛ و اوست کسی که زمین را گسترش داد.»2
در تفسیر این آیه نیز آمده است:
خداوند زمین را به گونه ای گسترد که برای زندگی انسان و پرورش گیاهان و جانداران آماده باشد؛ گودال ها و سراشیبی های تند و خطرناک را به وسیله فرسایش کوه ها و تبدیل سنگ ها به خاک پر کرد و آنها را مسطح و قابل زندگی ساخت؛ درحالی که چین خوردگی های نخستین آن، به گونه ای بودند که اجازه زندگی به انسان را نمی دادند.»3
از حضرت علی (علیه السلام) روایت است که فرمود: «نخستین رحمتی که از آسمان به زمین نازل شد، در روز بیست و پنجم ماه ذی القعده، روز دحوالارض بوده است. و هرکس این روز را روزه بدارد و شب آن را به عبادت بپردازد، به پاداش عبادت صد ساله رسیده است؛ عبادت صد ساله ای که روزهای آن را به روزه و شب های آن را به عبادت گذرانیده است. و هر جماعتی که در این روز گِرد هم آیند و به ذکر پروردگار بپردازند، پراکنده نخواهند شد مگر آنکه خواسته های آنان برآورده خواهد شد و در این روز هزاران رحمت از سوی پروردگار نازل می شود که نودونه درصد آن از آنِ کسانی است که روزش را به روزه و ذکر مشغول باشند و شبش را به احیا و عبادت بپردازند.»4
چراغ راه
سخنی از آیت الله ملکی تبریزی در پاسداشت روز دحوالارض
خداوند بزرگ در چنین روزی زمین را برای سکنای فرزندان آدم و زندگی بر روی آن آماده فرمود، و روزی های ما و نعمت های پروردگار در چنین روزی گسترش یافته است؛ روزی ها و نعمت هایی که از شماره بیرون است و کسی را یارای شکر آن نیست. و اگر تو در بزرگی شأن دحوالارض اندیشه نمایی حیرت زده خواهی شد. و از این جاست که انسان عارف و مراقب روز دحوالارض، در برابر همه این نعمت های گوناگون، شکری بر خویشتن واجب می بیند، و چون به قلب خویش مراجعه می کند، می بیند که حتی بر ادای حق ناچیزی از آن همه نعمت ها توانا نیست و چون بنده ای نسبت به آن همه نعمت ها شناخت حاصل کند، به عجز و کوتاهی خویش در ادای حق آن نعمت های انبوه اقرار خواهد کرد و تلاش خود را در انجام شکر آنها ناچیز خواهد شمرد و همواره خود را در برابر آفریننده آن همه نعمت ها سرافکنده خواهد دید.5
پس از آنکه تمام سطح کره زمین به مدت طولانی در زیر آب فرو رفته و خداوند خواست تا آن را از زیر آب بیرون آورد که صحنه زندگی موجودات مهیا گردد، اولین نقطه ای که از زیر آب سر بیرون آورد همان مکان مقدس کعبه و بیت الحرام بود. این واقعه نشان دهنده اهمیت این نقطه و مرکزیت آن برای همه عالمیان است.
در واقع دحوالارض روز شروع حیات بخشی خداوند به جهان خاکی است که توجه به آن در روایات و تعیین اعمال خاص همچون روزه، عبادت، دعا و غسل واهتمام به آن از سوی معصومین (علیهم السلام) نشانگر عنایت حضرت حق به این روز با برکت است.
روایت است که «امام رضا» علیه السلام فرموده اند: درشب بیست و پنجم ماه ذی القعده حضرت ابراهیم (علیه السلام) و حضرت عیسی (علیه السلام) متولد شده اند. و نیز در این روز رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، به قصد حجة الوداع از مدینه به همراه یکصد و چهار هزار یا یکصد و بیست و چهار هزار نفر از راه شجره به مکه عزیمت نمودند که حضرت فاطمه (علیها السلام) و تمامی زوجات آن حضرت نیز، ایشان را همراهی می کردند.
از حضرت علی (ع) روایت است که فرمود: «نخستین رحمتی که از آسمان به زمین نازل شد، در روز بیست و پنجم ماه ذی القعده، روز دحوالارض بوده است. و هرکس این روز را روزه بدارد و شب آن را به عبادت بپردازد، به پاداش عبادت صد ساله رسیده است؛ عبادت صد ساله ای که روزهای آن را به روزه و شب های آن را به عبادت گذرانیده است. و هر جماعتی که در این روز گِرد هم آیند و به ذکر پروردگار بپردازند، پراکنده نخواهند شد مگر آنکه خواسته های آنان برآورده خواهد شد و در این روز هزاران رحمت از سوی پروردگار نازل می شود که نودونه درصد آن از آنِ کسانی است که روزش را به روزه و ذکر مشغول باشند و شبش را به احیا و عبادت بپردازند»
آداب و اعمال روز دحوالارض
برخی از اعمال و آداب روز بیست و پنجم ذی القعده عبارتند از:
1- روزه گرفتن
روز دحو الارض
2- ذکر فراوان خدا
3- خواندن دو رکعت نماز، نزدیک ظهر به این کیفیت:
در هر رکعت بعد از حمد پنج مرتبه سوره الشّمس بخواند و آنگاه بعد از سلام نماز بگوید:
" لا حَوْلَ و لا قوَّهَ اِلّا بِالله العلی العظیم " و سپس این دعا را بخواند:
«یا مُقیلَ الْعَثَراتِ اَقِلْنی عَثْرَتی یا مُجیبَ الدَّعَواتِ اَجِبْ دَعْوَتی یا سامِعَ الْاَصْواتِ اِسْمَعْ صَوْتی وَ ارْحَمْنی و تَجاوَزْ عَنْ سَیئاتی وَ ما عِنْدی یا ذَالْجَلالِ وَ الْاِکْرام 6
ای درگذرنده لغزش ها، از لغزشم درگذر! ای اجابت کننده دعاها، دعایم را مستجاب کن! ای شنوای آوازها، صدایم را بشنو و به من رحم کن و از بدی هایم و آنچه نزد من است درگذر! ای صاحب جلالت و بزرگواری. »
4- خواندن دعایی که با این عبارت شروع می شود:" اللّهمّ یا داحِی الْکعبهَ وَ فالِقَ الْحَبَّه 7
5- میرداماد (ره) در رسالهٔ اربعه ایام خود افضل اعمال مستحب را در این روز زیارت حضرت رضا (ع) بیان می دارد.
فرصت های معنوی زندگی، نسیم هایی الهی هستند که دل و جانهایی که خود را در معرض آن قرار داده اند را می نوازد و به آنها شادمانی و آرامشی ژرف می بخشد. «دحوالارض» نیز از آن دسته از نسیم هایی است که سالی تنها یک بار می وزد. تکرار دوباره این نسیم روح بخش برای آنان که جان خویش را از عطر آن آکنده نسازند، نامعلوم است. پس این فرصت طلایی را دریابیم؛ که رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمود:
" اِنَّ لِرَبِّکُمْ فی ایامِ دَهْرِکُمْ نَفَحاتٌ فَتَعَرَّضُوا لَها لَعَلَّهُ اَن یصیبَکُمْ نَفْحَةٌ مِنْها فَلا تَشْقَوْنَ بَعْدَها اَبداً؛ همانا در طول زندگی شما نسیم هایی از سوی پروردگارتان می وزد. خود را در معرض آنها قرار دهید، باشد که چنین نسیمی سبب شود که برای همیشه بدبختی از شما دور ماند."8
مولوی نیز با اشاره به این حدیث شریف چنین سروده است:
گفت پیغمبر کـه نَفْحتــهای حق
انــــدر ایــــن ایــــــام مـــــی آرد سَــبــــق
گوش و هُش دارید این اوقات را
در ربـــاییـــد ایــــن چنیـــــن نـــفــحـــات را
نفحه آمد مر شما را دید و رفت
هر که را می خواست، جان بخشید و رفت
نفحــه دیگــر رسیـد آگـاه باش
تــا از ایـــن هــم وا نمـــانی خواجــه باش
سلام بر دحوالارض، روزی که آسمان و زمین، برای آدمی آغوش می گشایند و نعمت هایشان را سوی او روانه می کنند.
سلام بر دحوالارض، روزی که برای نخستین بار، خدا نعمت هایش را نازل کرد تا آدمی به مهرش پی ببرند.
سلام بر دحوالارض، روزی که عشق پیدا شد و آتش به همه عالم زد تا ما گم گشتگان کوی دوست، عشق را بجوییم و ببوییم، بلکه در سرای فانی آرام گیریم و آرامش دیگران را بر هم نزنیم، و آرام گاه خلایق باشیم.
آیا تا به حال اندیشیده ایم که ما با این نعمت بزرگ خداوند چه کرده ایم؟!
آیا تا به حال فکر کرده ایم که در روز محشر در برابرسۆالات و افشاگری های این نعمت وسیع از اعمال و کردار ما دربرابر عدل الهی، چه پاسخی داریم؟!
پی نوشت ها:
1- نازعات / 30
2- رعد / 3
3- تفسیر نمونه / ج 26 / ص 100 – 101
4- مراقبات / ص 186 - 187
5- همان / ص 193 – 194
6- شیخ عباس قمی / مفاتیح الجنان / ص 451
7- مفاتیح الجنان / ص 451 بخش اعمال مربوط به دحوالارض
8- سیوطی / جامع الصغیر / ج 1 / ص 95
زهرا اجلال
