رومن پولانسکی؛ نابغه‌ای برخاسته از خاکستر جنگ

وب سایت فیلم نت نیوز - یاسین محمدی: پولانسکی بزرگ در حالی امروز 85 ساله می‌شود که به زودی فیلم جدیدش را جلوی دوربین خواهد برد

رومن پولانسکی در خانواده‌ای لهستانی در سال 1933 در پاریس به‌دنیا آمد. وقتی رومن سه‌ساله بود خانواده پولانسکی به شهر کراکوف در لهستان بازگشت. خیلی زود جنگ جهانی دوم آغاز شد و شهر کراکوف به اشغال قوای آلمان نازی درآمد. فقط چند هفته از مدرسه رفتن رومن گذشته بود که او به‌همراه دیگر کودکان یهودی از مدرسه اخراج شد و تا شش سال بعد هم نتوانست به هیچ مدرسه‌ای پا بگذارد.

او در کودکی شاهد فجایع دهشتناکی بود که در کراکوف رخ داد. پدرش با هزاران یهودی دیگر به کمپی در اتریش فرستاده شد و مادرش را به‌محض ورود به آشویتس کشتند. رومن در سال 1943 با تغییر نام به رومن ویلک و کمک یک خانواده کاتولیک از کراکوف گریخت و تا پایان جنگ، مخفیانه در حومه‌ی شهرها زندگی می‌کرد. با شکست آلمان و آزادی دوباره لهستان، رومن پدرش را پیدا کرد و با هم به کراکوف بازگشتند.

پولانسکی در اواسط دهه‌ی 1950 به «مدرسه ملی فیلم» در ووچ رفت و در آنجا کارش را با بازیگری در فیلمی از آندره وایدا آغاز کرد. او در سال 1955 نخستین فیلم کوتاهش را با عنوان «دوچرخه» ساخت و بعد از ساختن چند فیلم کوتاه دیگر در سال 1959 از این مدرسه فارغ‌التحصیل شد. رومن پولانسکی نخستین فیلم بلندش را عنوان «چاقو در آب» در سال 1962 جلوی دوربین برد. این فیلم که نخستین فیلم مهم سینمای لهستان پس از جنگ جهانی دوم محسوب می‌شود که موضوع آن جنگ نیست، در جشنواره ونیز به نمایش درآمد و توانست جایزه‌ی فیپرشی را به خود اختصاص دهد. فیلم کمی بعد در غرب با فروش خوبی مواجه شد و توانست نخستین نامزدی اسکار را در بخش فیلم‌های خارجی‌زبان نصیب پولانسکی کند.

با موفقیت «چاقو در آب» پولانسکی لهستان را به مقصد فرانسه ترک گفت چراکه فضای کمونیستی حاکم بر آنجا را برای کار کردن دشوار یافت. اما پس از مدتی در فرانسه هم نتوانست کارش را پیش ببرد و به این نتیجه رسید که فضای حاکم بر صنعت سینمای فرانسه در دهه‌ی 1960 به فیلم‌ساز تازه‌کاری که مهاجر هم باشد چندان فضای رشد نخواهد داد. ازاین‌رو به انگلستان رفت و در فاصله سال‌های 1965 تا 1967در آنجا سه فیلم ساخت.

فیلم اول «انزجار» (1965) نام داشت که در جشنواره‌ی برلین به روی پرده رفت و جوایز خرس نقره‌ای (جایزه‌ی ویژه‌ی هیأت داوران) و جایزه‌ی فیپرشی را به‌دست آورد. پولانسکی فیلم بعدی‌اش «بن‌بست» (1966) را هم به برلین برد تا این بار بالاترین جایزه‌ی جشنواره یعنی خرس طلایی را شکار کند.

رومن پولانسکی، کاترین دنو و جان فریزر در پشت صحنه فیلم «انزجار»

پولانسکی در جریان ساخت سومین فیلمش در انگلستان با نام «خون‌آشام‌کشان بی‌باک» (1967) با شارون تیت آشنا شد. او که شش سال قبل از همسر لهستانی‌اش جدا شده بود، با تیت ازدواج کرد و به‌دعوت رئیس استودیو پارامونت به لس‌آنجلس رفت.

نخستین فیلم هالیوودی پولانسکی «بچه‌ی رزماری» (1968) که در گیشه بسیار موفق بود و جایگاه او را در همان آغاز کار در هالیوود مستحکم کرد. اما هنوز دو سال از ازدواجش با تیت نگذشته بود که او و چهار نفر دیگر در خانه‌ی پولانسکی در لس‌آنجلس به‌طرز فجیعی به قتل رسیدند.

عبور از این حادثه‌ی تراژیک برای پولانسکی بیش از دو سال زمان برد تا بالاخره با کارگردانی فیلم «مکبث» (1971) به عرصه‌ی سینما بازگشت.

رومن پولانسکی، جک نیکلسون و جان هیوستن در پشت صحنه فیلم «محله چینی‌ها»

پیش از این از فیلم‌های «خون‌آشام‌کشان بی‌باک» (1967) در آثار شارون تیت، «محله‌ی چینی‌ها» (1974) در آثار مهم فی داناوی، و «مرگ و دوشیزه» (1994) در آثار برتر بن کینگزلی سخن گفتیم.

رومن پولانسکی و بن کینگزلی در پشت صحنه فیلم «مرگ و دوشیزه»

حالا چهار فیلم برتر دیگر او را در میان شش دهه فیلم‌سازی‌اش مرور می‌کنیم:

4. سایه‌نویس (The Ghost Writer) (2010)

این درام رازآلود و مهیج به نویسنده‌ای می‌پردازد که برای تدوین خاطرات نخست‌وزیر سابق بریتانیا استخدام شده و اسراری را فاش می‌کند که زندگی‌اش را به خطر می‌اندازد. پولانسکی فیلم را بر اساس رمانی از رابرت هریس اقتباس کرد و ایوان مک‌گرگور در نقش نویسنده و پیرس برازنان در نقش «آدام لانگ» نخست‌وزیر سابق بازی کردند. فیلم در جشنواره‌ی برلین به‌نمایش درآمد و خرس نقره‌ای کارگردانی را نصیب پولانسکی کرد. راجر ایبرت این فیلم را جزو 10 فیلم برتر سال 2010 انتخاب کرد و نوشت: «این فیلم کار مردی است که می‌داند چطور باید یک فیلم مهیج را کارگردانی کند.»

3. مستأجر (The Tenant) (1976)

پولانسکی بعد از ساختن «محله‌ی چینی‌ها» (1974) برای کارگردانی این درام مهیج به پاریس بازگشت. فیلم از رمانی اثر رولان توپور که مثل خود پولانسکی ریشه‌های لهستانی و یهودی داشت، اقتباس شد. پولانسکی علاوه بر کارگردانی، بازی در نقش اصلی را هم خود به‌عهده گرفت که نقش یک مهاجر لهستانی در پاریس بود. «ترلکوفسکی» مردی است که آپارتمانی را اجاره می‌کند که مستأجر آن زنی بوده که خودکشی کرده و در اغماست و دچار مشکلاتی می‌شود. از این فیلم در کنار «بچه‌ی رزماری» (1968) و «انزجار» (1965) به‌عنوان «سه‌گانه‌ی آپارتمان» پولانسکی نام برده می‌شود. فیلم در بخش مسابقه‌ی جشنواره‌ی کن به‌نمایش درآمد، در دوره‌ای که نخل طلا به «راننده‌تاکسی» مارتین اسکورسیزی رسید.

2. بچه‌ی رزماری (Rosemary’s Baby) (1968)

این درام ترسناک که نخستین تجربه‌ی کار پولانسکی در امریکاست، با بودجه‌ای که کمی بیش از 3میلیون دلار بود ساخته شد و با فروشی بالغ‌بر 33میلیون دلار جای پای پولانسکی را در هالیوود محکم کرد. داستان فیلم در منهتن می‌گذرد جایی که «رزماری وودهاوس» (با بازی میا فارو) که زن خانه‌دار جوانی است، درمی‌یابد کودکی که در شکم دارد متعلق به شیطان است. پولانسکی برای نوشتن فیلمنامه‌ی این فیلم نامزد اسکار و گلدن‌گلوب شد و روث گوردون اسکار بهترین بازیگر مکمل زن را گرفت.

1. پیانیست (The Pianist) (2002)

چهلمین فیلم برتر تاریخ سینما تا به امروز این درام زندگی‌نامه‌ای به کارگردانی رومن پولانسکی است که داستان تلاش یک موزیسین یهودی را برای بقا در ویرانه‌های ورشو در جنگ جهانی دوم به‌تصویر می‌کشد و چه‌کسی می‌تواند همچون پولانسکی که این فضا را با گوشت و پوستش لمس کرده این داستان را روایت کند؟ فیلم براساس یک کتاب اتوبیوگرافی ووادیسلاف اشپیلمان اقتباس شد. شهر ورشو برای نخستین اکران فیلم انتخاب شد و نمایش آن در جشنواره‌ی کن جایزه‌ی نخل طلا را برای پولانسکی به همراه داشت. اسکار که فیلم را در هفت رشته نامزد کرده بود، در غیاب پولانسکی سه جایزه‌ی بهترین کارگردانی، فیلمنامه‌ی اقتباسی و بازیگر نقش اول مرد (آدرین برودی) را به این فیلم اهدا کرد.