به بهانه اربعین حسینی می خواهیم نگاهی به مراسم سنتی تشت گذاری برخی نقاط ایران داشته و با فلسفه و نحوه برگزاری آن آشنا شویم…
روز بیست وششم ماه ذیحجه سال 60 هجری بود. حسین بن علی (ع) و یارانش در مسیر کوفه به منطقه شراف رسیدند.
شراف ، محلی پرآب بود امام به جوانان کاروان امر کردند، مشک ها را پر و برای سفر خود آب ذخیره کنند.
فردای آن روز کاروان به منزلگاه “ذوحسم” رسید و با فرمان امام خیمه ها را در آنجا برپا کردند.
هنگام ظهر بود که سپاه حر بن ریاحی برای بستن راه امام و همراهانش به منزلگاه ذوحسم رفتند و …
راه را بستند…
حر سپاهش را به کاروان امام رساند و مانع حرکت حسین بن علی و همراهانش به سمت کوفه شد و راه را برآنان بست. اما حسین(ع) که از خاندانی مهربان و با کرامت بودند، با دیدن تشنگی سپاه حر و مرکبهای آنها، امر کردند تا آنها را با اسب هایشان سیراب کنند. اصحاب امام تشت ها و ظروف را پر آب کردند و یکی یکی همه اسبها را سیراب کردند.
بعد از آن سپاه حر، امام و یارانش را به سمت کربلا هدایت کرد و تا آنجا همراه کاروان حسینی شد…
و امروز 27ذیحجه در سوگ مولا
سالیان سال است که مردان وزنان مسلمان ایرانی در غم مصیبت خاندان رسول خدا، به برگزاری آیین و رسوم خاص خود می پردازند.
تشت گذاری یکی از سنتهای اصیل سوگواری ایرانی است که بیشتر در شهرهای ترک زبان مثل اردبیل و زنجان و… برگزار میشود و از مراسم خاص شهر اردبیل است. آنان که خود را جا مانده از غافله کربلا می دانند در آخر ماه ذیحجه یعنی در سالروز بسته شدن راه بر امام حسین(ع) و یارانش، آیین کهن تشت گذاری را به نشانه جوانمردی امام حسین (ع) در مقابل سپاه حر و همچنین ایثار و فداکاری ابوالفضل العباس (ع) برای رساندن آب به کودکان تشنه در روز عاشورا بر پا میکنند.
شیوه برگزاری آیین تشت گذاری
تشت گذاری از آیین های اصیل اردبیلی است که از آنجا به شهرهای دیگر آذربایجان رفته است.
در داخل مساجد اردبیل سکوهایی وجود دارد که برروی این سکوهها تعدادی تشت مسی یا برنجی دیده می شود که در تمام طول سال همانجا میمانند. تعداد تشتها در مسجد جامع اردبیل به احترام شش محله اردبیل، شش تاست چون اردبیل دارای شش محله اصلی است. چند روز مانده به اواخر ماه ذیحجه بانوان محل مساجد را تمیز و تشتها را می شویند و آماده مراسم کرده ودر گوشه ای از مسجد قرار میدهند.
روز 27 ذیحجه بعد از نماز مغرب و عشا تمام بزرگان محل و ریش سفیدان و جوانان برای اقامه عزا گرد هم می آیند. بعد از عزاداری ریش سفیدان تشتها را بالای سر خود گرفته و داخل مسجد می شوند. عزاداران حسینی به احترام از جا بر میخیزند. همراه تشتها تعدادی از جوانان کوزه هایی از آب را به همراه می آورند. تشتها را دور مسجد میچرخانند و مردم به نشانه بیعت با سالار شهیدان به تشت ها دست می زنند. در جلوی آنها دسته های سینه زنی با ذکر “الدخیل یا ابوالفضل” مراسم را بسیار باشکوه می کنند.
بعد از گرداندن تشتها، آنها را بر سکوههای مخصوص می گذارند و عزادارانی که کوزه آب به دوش داشتند، تشتها را پر آب می کنند.
هرکدام از تشتهای مسجد جامع اردبیل را یکی از نمایندگان شش محل بر سر می گذارد و داخل مسجد می آورد. عزاداران محله طوی، مدیریت و نظارت این مراسم را در مسجد جامع اردبیل به عهده دارند.
photo By Reza Zare
رفع تشنگی با قطره ای از فرات
عزاداران حسینی باورها و اعتقادات جالبی دارند. از آنجا که در آیین تشت گذاری، تشت نمادمشک سقای کربلا، و آب بسته شده فرات برروی حسین و یارانش است؛ عزاداران حسینی در طول ده روز اول محرم با باور بر شفابخش بودن اب درون تشتها، از آن می نوشند. همچنین از آب آن به بیماران می دهند تا شفای بیماریشان باشد. زمانی که آب داخل تشتها کم می شود، آب تازه داخل آن می ریزند تا همه مردم بتوانند از آن بنوشند.
photo By Reza Zare
photo By Abdolreza Vlaei
پیشینه برگزاری آیین تشت گذاری
با توجه به متن قدیمی دعای تشت گذاری که به سه زبان فارسی، ترکی، عربی است، قدمت برگزاری این آیین را به دوره صفویه نسبت می دهند چون در آن زمان حاکمان شیعه و ترک زبان بودند.
در دوره قاجاریه تشت گذاری در مسجد جامع اردبیل برگزار می شده و بعدها به در دیگر مساجد نیز به برگزاری این مراسم پرداختند. در عصر قاجاریه، به جای کوزه های امروزی از مشکهای آب برای پر کردن تشتها استفاد می شده است.
تشتی با نقش و نگار ماهی مربوط به دوره عباس متعلق به مسجد بازار چاقوسازان در مساجد اردبیل وجود دارد که قدیمیترین نشن موجود از این آیین سنتی است و قدمت آن به عصر “شاه عباس اول” برمیگردد.
در سال های اخیر شهرهای دیگر استان و همچنین استان های آذربایجان شرقی و غربی و ورامین و مازندران و… این آیین را در مساجد خود برپا می کنند.
Photo By Reza Zare
photo By Abdolreza Vlaei
حرف آخر
اربعین عاشورای دیگرست که شور حسینی در سر دارد
زندگیتون همیشه با حسین در جریان باشد
