هفت گام برای ساخت جنگنده بومی/پیشرفت صنایع هوایی ازآذرخش تا کوثر

خبرگزاری مهر، گروه سیاست- هادی رضایی: صبح امروز و با حضور رئیس جمهور جنگنده کاملا ایرانی کوثر به پرواز درآمد و به طور رسمی وارد سازمان رزم نیروهای مسلح شد. این جنگنده که توسط شرکت هواپیماسازی ایران وابسته به سازمان صنایع هوایی نیروهای مسلح ساخته شده است، کلیه مراحل طراح، تولید و تست خود را توسط متخصصان و دانشمندان کشورمان پشت سر گذاشته است.

برخورداری از سیستم کنترل آتش جدید، نمایشگرهای دیجیتالی چندمنظوره (MFD) و سامانه پیشرفته نشانه روی مقابل خلبان از جمله ویژگی های جنگنده کوثر است که برای نخستین بار در یک جنگنده ایرانی به کار برده شده اند.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نخستین بخشی که شامل تحریم های آمریکا علیه ملت ایران شد، صنعت هوانوردی نظامی و غیرنظامی بود و از آنجایی که این صنعت پیش از انقلاب وابستگی شدیدی به خارج از کشور و حضور مستشاران در ایران داشت، تمام برآوردها به این سمت بود که هواپیماها و جنگنده های نیروی هوایی ارتش به زودی از چرخه عملیاتی خارج خواهند شد.

به دنبال شدت گرفتن تحریم های ظالمانه ایالات متحده علیه جمهوری اسلامی ایران، نیروی هوایی ارتش بعنوان اولین سازمان در ایران اقدام به تاسیس تشکیلاتی بنام جهاد خودکفایی برای تولید قطعات هواپیما کرد و پس از آن حضرت آیت الله خامنه ای در زمان ریاست جمهوری خود، ضمن تأیید این ابتکار دستور تشکیل سازمان های مشابه را در سایر نیروها صادر کردند.

اولین فعالیت های جهاد خودکفایی نهاجا، عملیاتی نگه داشتن هواپیماهای خود در طول جنگ تحمیلی بود که با توجه به آسیب های ناشی از عملیات رزمی شامل تعمیرات و بازسازی می شد. همچنین شکل گرفتن نهضت قطعه سازی باعث شد تا جنگنده های نیروی هوایی ارتش در طول دوران دفاع مقدس هیچگاه به خاطر نبود ریز قطعات زمینگیر نباشند.

با دستور سرلشگر شهید منصور ستاری فرمانده وقت نیروی هوایی ارتش در سال 1365، مجتمع صنعتی اوج نهاجا برای بازسازی هواپیماهای آسیب دیده ایجاد شد تا ضمن عملیاتی کردن مجدد این پرنده ها در آینده بتوان از طریق بازسازی هواپیماها به بستری برای ساخت هواپیماهای جنگنده و آموزشی به منظور شکستن سد تحریم هم دست پیدا کرد. یک سال بعد این مرکز توسط تعدادی از متخصصین دلسوز و تحت نظر فرماندهی نهاجا تشکیل شد.

پس از دوران دفاع مقدس برنامه های مجتمع اوج نهاجا با همکاری شرکت صنایع هواپیمایی ایران(صها) و شرکت هواپیماسازی ایران(هسا) تقویت شد و در نهایت منجر به تولید جنگنده های آذرخش و صاعقه در دهه 70 و 80 شمسی و همچنین جنگنده های آموزشی شد.

حساسیت صنعت هوایی و سطح بالای تکنولوژی آن موجب شده تا روند دستیابی به فناوری های مختلف در آن شامل بال و بدنه، موتور، اویونیک و سامانه های ارتباطی و کنترل آتش در طی 4 دهه گذشته توسط متخصصان و دانشمندان صنایع دفاعی کشورمان آن هم در اوج تحریم ها رقم بخورد.

در ادامه به بررسی جزئیات جنگندها و هواپیماهایی که در سال‌های گذشته وارد چرخه نظامی کشور شده اند، می پردازیم:

1- جنگنده کوثر

جنگنده بومی کوثر که صبح امروز همزمان با روز صنعت دفاعی و با دستور رئیس جمهور به پرواز درآمد، دارای ویژگی هایی از جمله بومی سازی سامانه های اویونیک وکنترل آتش پیشرفته نسل4، سامانه های مکانیکی و هیدرولیکی، موتور  با به کارگیری شبکه گسترده شرکت های دانش بنیان و سازمان های صنعتی وزارت دفاع، مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی، بهره گیری از معماری یکپارچه پیشرفته اویونیک وکنترل آتش بااستفاده ازشبکه داده دیجیتال نظامی منطبق با نسل 4، بهره گیری از فناوری نمایشگرهای چندمنظوره تمام دیجیتال، بهره گیری ازکامپیوتر محاسبات بالستیک سلاح و سامانه پیشرفته نشانه روی مقابل خلبانان( HUD ) به منظور افزایش دقت اصابت سلاح و مهمات، بهره گیری از رادار پیشرفته چندمنظوره کنترل آتش جهت بالا بردن کشف اهداف و تهدیدات و بهره گیری از ناوبری دقیق به صورت رادیویی و مستقل واستفاده از سامانه نقشه متحرک هوشمند است.

هواپیمای کوثر یک هواپیمای جنگنده پیشرفته با مأموریت پشتیبانی نزدیک هوایی است که به صورت کاملا بومی ساخته شده است و ایران را در زمره معدود کشورهای دارای فناوری طراحی و ساخت هواپیمای جنگنده با سامانه های اویونیک و کنترل آتش نسل 4 قرار داده است.

این هواپیما در دو نوع تک کابین و دو کابین قابل تولید خواهد بودکه نوع دوکابینه علاوه بر قابلیت رزمی، برای آموزش خلبانان در مرحله پیشرفته کاربرد دارد.

2- جنگنده قاهر 313

جدیدترین جنگنده ایرانی، «قاهر 313» نام دارد که در بهمن سال 91 با حضور رییس جمهور وقت رونمایی شد. کلیه مراحل طراحی و ساخت این جنگنده توسط دانشمندان و متخصصان سازمان صنایع هوایی وزارت دفاع انجام شده است. این جنگنده پیشرفته با مشخصات ظاهری منحصر به فرد، دارای سطح مقطع راداری بسیار کم و همچنین قابلیت انجام عملیات پروازی در ارتفاع پست است. بهره‌برداری از مواد پیشرفته در ساخت هواپیما و سیستم‌های الکترواویونیک پیشرفته از دیگر ویژگی‌های جنگنده قاهر 313 است.

این جنگنده توانایی حمل تسلیحات پیشرفته بومی را دارد و از قدرت تهاجمی بالا برخوردار است. قابلیت نشست و برخاست با طول باند کوتاه و تعمیر و نگهداری آسان و سریع از دیگر ویژگی هواپیمای قاهر 313 می‌باشد. همچنین گفته شده است که این جنگنده ایرانی قادر است، 6 موشک هوا به هوا را در خود جای دهد.

در سال 94، جانشین وقت وزیر دفاع از تکامل جنگنده بومی قاهر خبر داد و در فروردین ماه سال 96 با حضور رییس جمهور فرمان آغاز آزمایشات حرکت به روی زمین (تاکسی) و آماده‌سازی پروازهای آزمایشی جنگنده قاهر 313 صادر شد و توسط وزیر وقت دفاع اعلام شد که پس از اتمام آزمایش‌های لازم، این جنگنده تحویل نیروی هوایی ارتش داده خواهد شد.

وی چندی پیش نیز در گفت‌وگویی بیان کرده بود: «جنگنده قاهر یک هواپیمای آموزشی با قابلیت پشتیبانی نزدیک از نیروی زمینی است. این جنگنده وارد تست‌های پروازی شده است. یکی از این تست‌ها این است که هواپیما بتواند روی باند حرکت کند و اصطلاحاً تاکسی کند بعد از این مرحله باید با سرعت روی باند حرکت کند و آماده پرواز شود که به آن فست تاکسی می‌گویند. در هرکدام از این مراحل هواپیما نقاط قوت و ضعف خود را نشان می‌دهد، بعد پرواز می‌کند و پس از آنکه همه سامانه‌ها در تست‌ها پاسخ مثبت دادند، جنگنده تولید می‌شود. برای جنگنده قاهر ما تا مرحله فست تاکسی پیش رفته‌ایم.»

سال گذشته یک خبرگزاری روسی در گزارشی، جنگنده در حال ساخت قاهر 313 را به عنوان یکی از 10 جنگنده برتر قرن 21 معرفی کرد و ایران با ساخت و پرواز این جنگنده در آسمان جزو چند کشور معدود دارای توانمندی فرآیند طراحی و ساخت هواپیمای در این کلاس قرار داده است.

3- جنگنده بمب افکن صاعقه

این جنگنده برای نخستین بار، در سفر رهبر معظم انقلاب به همدان پرواز آزمایشی خود را با موفقیت به انجام رساند که در پی آن، فرمانده معظم کل قوا خطاب به خلبانان نیروی هوایی ارتش فرمودند که این موفقیت، نتیجه تلاش بی وقفه و ایمان پایدار جوانان دانشمند این کشور است.

جنگنده بمب افکن صاعقه در شهریور ماه سال 1385 با پرواز موفق در رزمایش ضربت ذوالفقار رسما به ناوگان هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران پیوست و در رژه هفته دفاع مقدس سال 1386 از آن رونمایی شد.

شکل ظاهری جنگنده صاعقه و برخورداری از سکان عمودی V شکل و تغییر ماهیت آیرودینامیکی آن، صاعقه را از جنگنده پیش از خود یعنی آذرخش متمایز ساخت و رونمایی از آن بازتاب زیادی در رسانه های جهان داشت.

تحویل اولین فروند صاعقه با حضور فرمانده معظم کل قوا

اصلی ترین ماموریت صاعقه پشتیبانی نزدیک هوایی از نیروهای سطحی مستقر در میدان رزم است و قابلیت حمل انواع بمب های سقوط آزاد و راکت آن را در اجرای این ماموریت توانمند می سازد. همچنین صاعقه برای درگیری های هوایی احتمالی قابلیت حمل دو فروند موشک AIM-9 سایندوایندر را دارد. بوده و توانمندیهای حمل و شلیک انواع راکت، پرتاب انواع بمب و موشک با سیستم رادار پیشرفته قابلیت مناسبی به آن داده است.

قدرت پیشرانه صاعقه توسط دو دستگاه موتور J-85 تامین می شود که سرعتی معادل 1.8 برابر سرعت صوت را برای آن رقم می زند.

بیشترین وزن محموله این هواپیما 4,400 کیلوگرم و وزن خالی این هواپیما 8,000 کیلوگرم و بیشترین وزن برخاست این هواپیما 15,000 تا 18,000 کیلوگرم بوده و بردی در حدود 600 تا 800 کیلومتر را دارد.

4- جنگنده آموزشی سیمرغ

بخش مهمی از عمر خدمتی یک خلبان صرف آموزش می شود و در واقع خلبان از بدو استخدام تا زمان بازنشستگی به صورت مداوم تحت آموزش های مختلف و متنوع قرار داد و به همین منظور برای آموزش خلبانان نیز جنگنده ها و سامانه های آموزشی فراوانی وجود دارد.

اعمال تحریم های شدید علیه صنعت هوانوردی کشورمان باعث شده بود که نیروی هوایی از این نظر در مضیقه قرار بگیرد و پرنده های مناسب برای آموزش خلبانان جنگنده وجود نداشته باشد. کمبود جنگنده های آموزشی باعث شد که تیم طراحی و توسعه محصول شرکت هواپیماسازی ایران در دهه 80 دست به کار ساخت یک جنگنده آموزشی شود. حاصل تلاش فرزندان ایران اسلامی در صنایع دفاعی اولین بار در نمایشگاه هوایی کیش سال 84 رونمایی شد.

در طرح ساخت جنگنده آموزشی پیشرفته سیمرغ، بجای طراحی و ساخت یک جنگنده آموزشی، با ایجاد تغییراتی در جنگنده های F-5A تک سرنشین، به جنگنده های دوسرنشینه تبدیل شدند که توانمندی بهره بردای آموزشی از این جنگنده ها را فراهم ساخت. اصلی ترین تغییرات ایجاد شده در این جنگنده شامل ساخت یک کابین مجزا، تغییر در ورودی موتور هواپیما، کاناپی(شیشه کابین هواپیما) و صندلی های پران نسل جدید K-36D بود.

5- جنگنده آذرخش ​

آذرخش نخستین تلاش ایران برای تولید یک جنگنده بود که در طی این پروژه با بازیابی جنگنده های F-5 آسیب دیده در دوران دفاع مقدس و ارتقاء آنها تحت عنوان پروژه SR-2 جنگنده آذرخش با توانایی هایی ارتقاء یافته نسبت به F-5 تولید شد.

نخستین نشان از آذرخش در مانور مشترک ذوالفقار در مهرماه 1376 بود که با حضور رهبر انقلاب در منطقه عمومی رزمایش (کوشک نصرت) جنگنده آذرخش برای اولین بار و در حضور فرمانده معظم کل قوا اقدام به بمباران اهداف خود کرد. پس از آن نیز در زمستان 1377 سرتیپ حبیب‌ الله بقایی فرمانده وقت نیروی هوایی ارتش در گزارشی در مورد توانایی‌های نظامی ایران، ساخت جنگنده آذرخش و هواپیمای آموزشی تندر را از دستاوردهای نیروی هوایی ایران برشمرد.

ماموریت آذرخش نیز مانند صاعقه، پشتیبانی نزدیک هوایی از نیروهای سطحی مستقر در میدان رزم است که با استفاده از انواع بمب ها و راکت ها اقدام به اجرای این ماموریت می کند.

از جمله ارتقاء های صورت گرفته بر روی آذرخش طی پروژه SR-2 را می توان قابلیت پرواز در شب، نصب سیستم شراره و آتش (Chaff& Flare) برای گمراه کردن موشک های حرارتی، نمایشگر سربالا در کابین (HUD) و بهبود سیستم راداری و الکترو اویونیکی برشمرد.

6- جت آموزشی شفق

جت آموزشی «شفق» برای رفع نیاز نیرو های مسلح کشورمان به هواپیمای آموزشی طراحی شد. این پروژه از سال 1377 توسط مجموعه هایی از وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح شامل دانشگاه صنعتی مالک اشتر و شرکت هواپیما سازی ایران(هسا) آغاز شد و در آن زمان برنامه ای 5 ساله برای رسیدن به نمونه پروازی مد نظر بود.

شفق هواپیمایی تک موتوره با قابلیت پرواز در تمامی شرایط آب و هوایی، با دو سکان عمودی V شکل و ابعاد به نسبت کوچک است. دو ورودی هوای موتور آن در طرفین بدنه و نزدیک کابین خلبان قرار گرفته و کانآپی (شیشه یا طلق کابین) دیدی بسیار عالی برای مربی پرواز و خلبان آموزش گیرنده فراهم می آورد.

این کانوپی دید خوب و تقریباً 360 درجه  هر دو سرنشین به بیرون را ایجاد نموده است. همچنین دید رو به رو و رو به پائین برای خلبان جلویی به افزایش کارایی در عملیات تهاجم زمینی کمک می نماید. محل قرارگیری مناسب استاد خلبان در هواپیمای شفق منجر به افزایش تسلط او بر عملکرد خلبان آموزش گیرنده می شود.

با استناد به تصاویر منتشر شده از این هواپیما می توان ابعاد آن را به طور تقریبی اینگونه بیان نمود: طول کلی حدود 11 تا 14 متر، دهانه بال 10.5 تا 13 و ارتفاع 4.2 تا 4.7 متر. بنابراین شفق در زمره جت های نظامی کوچک قرار می گیرد.

در منابع خارجی برای جرم خالی این هواپیما اعدادی بین 4300 تا 5000 کیلوگرم و نوع موتور آن RD-33 عنوان شده است. در صورت صحت این موضوع با توجه به اینکه این موتور توربوفن بر روی جنگنده رهگیر «میگ-29» نیروی هوایی ارتش کشورمان هم به کار می رود، انتخاب مناسبی برای بهبود شرایط پشتیبانی و تعمیر و نگهداری شفق محسوب می شود.

گرچه شفق هیچگاه به تولید انبوه نرسید و در همان نمونه تحقیقاتی خلاصه شد، اما تجربه طراحی و ساخت آن در گام های بعدی جمهوری اسلامی ایران برای تولید جنگنده بومی به مدد متخصصان و طراحان آمد و از آن استفاده شد.

7- جت آموزشی کوثر-88

در فروردین سال پیش بود که سردار حسین دهقان وزیر وقت وزارت دفاع  و پشتیبانی نیروهای مسلح در مراسم رونمایی از دستاوردهای جدید این وزارتخانه که با حضور حسن روحانی رئیس جمهور صورت گرفت، خبر تولید جت آموزشی بومی «کوثر-88» را اعلام کرد.

جت آموزشی-رزمی کوثر که به منظور آموزش های پیشرفته خلبانی (UPT و CCT) طراحی و ساخته شده، با سطح بال ١٢ متر، ارتفاع ٤.٧ مترو بیشینه وزن برخاست ٦١٨٠ کیلوگرم، از توانایی اجرای ماموریت های آموزشی و رزمی سبک را با دو خلبان برخوردار است.

طول باند کم برای نشست و برخواست و برد ١٥٠٠ کیلومتری از دیگر ویژگی های جت آموزشی-رزمی کوثر است.

پیش تر امیر سرتیپ عبدالکریم بنی طرفی مدیرعامل سازمان صنایع هوایی نیروهای مسلح در حاشیه نمایشگاه ماکس، در گفتگو با خبرنگار مهر، با اشاره به ارائه نمونه جت آموزشی-رزمی «کوثر-88» در این نمایشگاه اعلام کرده بود: طراحی این هواپیما مختص جمهوری اسلامی ایران است و کپی هیچ هواپیمای دیگری نیست و امیدواریم در دوره های بعدی این هواپیما را برای صادرات و نمایش هوایی به این نمایشگاه بیاوریم.

وی گفت: نمایش جت «کوثر-88» در این نمایشگاه نمایانگر قدرت و توانمندی جوانان و متخصصین صنایع هوایی کشور است.

سردار دهقان وزیر اسبق دفاع نیز سال گذشته در جریان بازدید حجت الاسلام حسن روحانی از نمایشگاه دستاوردهای دفاعی، گفت: «متخصصان و دانشمندان متعهد و انقلابی پژوهشکده سازمان صنایع هوایی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح با وجود تحریم ها، اولین نمونه هواپیمای جت آموزشی بومی(کوثر) را که با استفاده از توانایی ها و پتانسیل شرکت های دانش بنیان طراحی و ساخته شده است آماده انجام آزمایش های زمینی کردند.»

وی افزود: «این هواپیما که به سفارش و مشارکت نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران و به صورت کاملاً بومی طراحی و ساخته شده و علاوه بر آموزش دانشجویان خلبانی، قابلیت اجرای مأموریت هایِ پشتیبانیِ نزدیک هوایی و حمل انواع تسلیحات خواهد داشت و ان‌شاءالله پس از اتمام آزمایش های لازم، تحویل نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران می‌شود.»

وزیر سابق دفاع تصریح کرد: «ایده پردازی، طراحی، ساخت، آزمایش و استانداردسازی این هواپیما که از ابتدا تا انتها در داخل کشور صورت گرفته است، جمهوری اسلامی ایران را در شمار معدود کشورهای دارای توانمندی فرآیند طراحی و ساخت  هواپیمای در این کلاس قرار می‌دهد. این دستاورد مهم در راستای اقتدار و خوداتکایی در حوزه هوایی که مورد تأکید مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) است حرکتی اساسی در جهت قطع وابستگی به خارج و التزام عملی به اصول بنیادی اقتصاد مقاومتی و ایجاد اشتغال در کشور و تولید ملی است.»