موزه مشروطه تبریز؛ به جا مانده از عصر قاجار

کارناوال - رویا افشاری : امروز همراه دوستان علاقه مند به تاریخ و هنر ایران به خانه ای قاجاری در شهر تبریز برویم که نقش بسیار پررنگی در انقلاب مشروطه داشت. خانه ای که با معماری و تزیینات زیبایش در کنار وقایع رخ داده در آن، حس وطن دوستی و میهن پرستی بازدیدکنندگان را برمی انگیزد.

امروز همراه دوستان علاقه مند به تاریخ و هنر ایران به خانه ای قاجاری در شهر تبریز برویم که نقش بسیار پررنگی در انقلاب مشروطه داشت. خانه ای که با معماری و تزیینات زیبایش در کنار وقایع رخ داده در آن، حس وطن دوستی و میهن پرستی بازدیدکنندگان را برمی انگیزد.

خانه مشروطه تبریز…

خانه مشروطه تبریز

وارد محله قدیمی راسته کوچه در ضلع غربی بازار بزرگ تبریز که می شوی خانه ای که امروز به موزه مشروطه معروف است را با تابلوی که بر سر در آن زده اند، میبینی. قدم به داخل خانه که می گذاری حیاطی با درختان و حوضخانه ای زیبا را خواهی دید که فضایی دل انگیز را به وجود آورده در پس این حیاط در کناره های درب ورودی خانه دو مجسمه با صلابت و استوار از بزرگ مردان تاریخ، ستارخان و باقرخان را می بینی که با نگاهی نافذ شما را به داخل مجموعه هدایت می کنند. معماری زیبا، نورگیرها،ستون ها و سرستون های گچبری شده و ارسی ها و درهای منبت کاری شده آن، متحیر و مبهوتت خواهند کرد.

زیرزمین این مجموعه به کتابخانه و پژوهشکده اختصاص داده شده و شامل 500 کتاب که حدود 300 جلد آن در زمینه مشروطه خواهان و مابقی کتابهای تاریخی و هنری است.

Photo By Zahra Farmani

جاذبه های دیدنی خانه مشروطه تبریز

خانه مشروطه را اتفاقات رخ داده و تصمیمات مهم اتخاذ شده در آن به علاوه تزیینات چشمگیرش از قبیل پنجره‌های ارسی، درب‌ های منبت کاری‌ شده، غلام‌ گردش، کلاه‌ فرهنگی و نورگیر و… منحصر به فرد و نامدار کرده است.

خانه مشروطه دو طبقه دارد که طبقه اول آن از شش اتاق و سرسرا تشکیل شده و در طبقه دوم یک سالن بزرگ (طنبی) به ابعاد 6×9 متر و شش اتاق در سرسرا دیده می شود.

تزیینات داخلی بنا که با آیینه و شیشه های رنگی جلوه اتاق ها را دوچندان می کند، به ویژه هنگام تابش آفتاب که نور از شیشه های رنگی با طیف رنگی زیبایی بر اتاق ها نقش آفرینی می کند. اتاق های طبقه دوم که به حیاط مشرف اند با در و پنجره های مشبک و شیشه های رنگین زیباترین قسمت این ساختمان هستند. اتاق های جانبی آن که به گوشواره معروفند دارای سقفی چوبی و با با تزئینات برجسته‌ هشت ضلعی و درهای چوبی مزین به طرح های برجسته اسلیمی و گل و برگ بسیار تماشایی است.

در دهه هفتاد سازمان میراث فرهنگی اقدامانی برای مرمت و بازسازی خانه مشروطه انجام داد و در سال 1375شمسی موزه مشروطه را به منظور آشنایی به وقایع تاریخ مشروطیت و نمایش اسناد مربوط به آن و سران مشروطه برای بازدید عموم بازگشایی کردند.

Photo By Mahdi Kavehei

موزه مشروطه و آثار به نمایش گذاشته شده درآن

در حیاط خانه(موزه) مجسمه های باقرخان و ستارخان و در گوشه آن دستگاه پرتاپ توپ دیده می شود. داخل ساختمان به نمایش اسناد، عکس ها، تندیس هایی از نقش آفرینان مشروطه و… اختصاص داده شده است.

مهم‌ ترین این آثار، سلاح کمری ستارخان، فرش مشروطه، وسایل شخصی سران مشروطه و دیگر مدارک مرتبط با انقلاب مشروطه می باشد.

پلکان مجللی طبقه اول را به طبقه دوم مرتبط می سازد و عکس هایی که مربوط به مشروطه است در اطراف پلکان بازدید کننده را به اتاق های بزرگ و زیبا در طبقه دوم هدایت می کند. در طبقه دوم موزه وسایل شخصی حاج مهدی کوزه کنانی و آقا میرزاعلی ثقه الاسلام مجتهد، عینک و قلمدان ثقه الاسلام و همین‌طور دست خط حاج مهدی، دفترچه دخل و خرج مشروطه و وصیت‌نامه او در مورد خانه دیده می شود.

اتاق گوشواره را به نمایش تندیس و عکس های زنانی که در جنبش مشروطه نقش داشتند اختصاص داده اند. در این اتاق سرگذشت زینب پاشا و تلدی ززی، دختر که لباس رزم مردانه به تن کرد و درکنار تقنگ داران ستارخان به جنگ رفته بود به نمایش گذاشته شده است.

جالب توجه است که ستارخان پس از زخمی شدن تلدی ززی، به زن بودنش پی برده بود.

تندیس هایی از افراد موثر و برجسته جنبش مشروطه، مانند ستارخان، باقرخان، میرزا مهدی کوزه کنانی، حسن خان باغبان، علی مسیو، شهید ثقه الاسلام، جهانگیرخان صور اسرافیل، میرزا ابراهیم آقا صبا، میرزا اسماعیل نوبری و… را تماشا خواهید کرد.

از دیگر موارد تماشایی و مهم این موزه می توان به عکس‌ هایی از مظفر الدین شاه، محمد علی شاه و دسته‌ های مخالف مشروطه، دستگاه چاپ ژلاتینی (پلی کپی دستی) جهت تکثیر شب نامه‌ های دوره مشروطه، تصویر اسناد تاریخی مربوط به انقلاب مشروطیت و فرمان مشروطیت اشاره کرد.

All Photos By Masoud Sepehri Nia

Photos By Roya Afshar

نگاهی گذرا به وقایع در خانه مشروطه

حاج مهدی کوزه کنانی فردی آزاده و وطن دوست، از تجار معروف تبریز و یکی از مهم‌ترین حامیان و پشتیبانان جنبش مشروطه در آذربایجان و اولین رئیس انجمن ایالتی آذربایجان و نگهدارنده مُهر انجمن، خانه خود را در سال 1287شمسی بعد از به توپ بسته شدن مجلس در اختیار مشروطه خواهان قرار داد تا تصمیم گیری های سرنوشت ساز و مهم را در این محل اتخاذ کنند. خانه ای که امروز یکی از معروف ترین و پرافتخارترین بناهای تاریخی شهر تبریز است و دارای 1300متر مربع مساحت و در دو طبقه از سنگ و آجر و خشت به دست حاج ولی معماری خوش ذوق و چیره دست ساخته شد. حاج ولی که ساکن روسیه بود، پس از بازگشت از روسیه در سال 1247هجری شمسی به ساخت این بنا همت گمارد.

خانه حاج مهدی محل تشکیل جلسات اعضای مشروطه در دوران جنگ های یازده ماهه تبریز بود. تصمیم مهم پایین آوردن پرچم سفید تسلیم در برابر نیروهای دولتی در این خانه اتخاذ شد.

حاج مهدی کوزه کنانی که از تجار سرشناس و مورد اعتماد تبریز بود برای جمع آوری هزینه های لازم جنبش مشروطه کلاه خود را در بازار به زمین می اندازد و بازاریان به احترام و اعتبار حاج مهدی کمک مالی خود را در کلاهش می انداختند.