قلعه کرشاهی اصفهان ؛ نگین خشتی کویر

در گوشه ای از این سرزمین ، در میان سکوت کویر ، بنایی خشتی که با قامتی خمیده ، سردی و گرمی روزگار را تاب آورده ، شکوه تاریخ معماری ایران را به نمایش گذاشته است . بنایی منحصر به فرد که امروز در سکوت کویر فراموش شده و شواهدش را همچون رازی در دل خود نگاه داشته است. قلعه کرشاهی که روزگاری محافظ سپاه ایران در برابر هجوم مغولان و دشمنان این خاک بوده و بعد ها دست روزگار آن را به جولانگاه راهزنان و یاغیان تبدیل کرده است. دژی مستحکم که هر گوشه اش نشانی از زیرکی سازندگان آن در طول تاریخ دارد.

کارناوال شما را به خواندن تاریخ پر رمز و راز قلعه کرشاهی مهمان می کند.

چرا قلعه کرشاهی؟

_  امروزه به دلیل تخریب ارگ بم توسط زلزله، این قلعه، به عنوان بزرگترین بنای خشتی ایران شناخته می شود.

_ شالوده ی قلعه ی کرشاهی مربوط به دوران پیش از اسلام می باشد و در دوره های تاریخی مختلف با کاربردهای متفاوت خود شاهد وقایع مهمی بوده است.

کرشاهی ؛ نگین خشتی کویر

در فاصله ی 23 کیلومتری از آبادی  #متین آباد، در شمالی ترین نقطه ی شهرستان بادرود و در آغاز حریم بخش ابوزیدآباد کاشان ، بنایی خشتی در میان کویر پشت ریگ ( بند ریگ )  و در کنار ارتفاعات یخ آب استان #اصفهان ،قد بر افراشته که امروزه با نام قلعه  کرشاهی یا دژ کرشاهی شناخته می شود. قلعه ای که شالوده اش مربوط به دوران پیش از اسلام است و امروزه به دلیل تخریب ارگ بم توسط زلزله به عنوان بزرگترین بنای خشتی ایران به شمار می رود.

کرشاهی در دوره های پیشین با عنوان گهر شاهی یا قلعه دزد ها نیز خوانده شده است و امروزه مردم محلی آن را به نام قلعه کر می شناسند.بر اساس شواهد بصری و گفته های مردم بومی ، روزگاری در کنار این قلعه روستایی به همین نام وجود داشته است که در طول تاریخ چندین بار خالی از سکنه شده و امروزه به طور کامل متروک گشته است.

این بنای منحصر به فرد آخرین بار توسط یکی از یاغی های اواخر دوره ی قاجار به نام ” نائب حسین کاشی ” مرمت شده و به عنوان دژ دفاعی برای راهزنان مورد استفاده قرار گرفته است. این قلعه در سال 1381 با شماره 5819 در لیست آثار تاریخی و فرهنگی کشور ثبت شده است.

دژی مستحکم در برابر مغولان

کرشاهی  را می توان یکی از بناهای بازمانده از عهد مغول به حساب آورد که شاهد رشادت کویرنشینان در برابر هجوم لشگریان #مغول بوده است.  سربازانی که در زمان یورش مغولان با آن ها می جنگیدند پس از جنگ طولانی و رشادت های فراوان به داخل قلعه می روند تا جنگ را از آنجا ادامه دهند .

مغول ها با این فکر که جنگجویان ایرانی پس از چند روز مقاومت و اتمام آب و غذا تسلیم می شوند ، دست به محاصره قلعه می زنند . اما دژ دفاعی کرشاهی با هوش و ذکاوت معماران ایرانی دقیقا در جایی از کویر بنا شده است که از سطح زمین کمترین فاصله را با سفره های آب زیر زمینی دارد . گفته می شود در آن زمان جنگجویان پس از حفر کمتر از 5 متر به آب رسیده اند . سپس پس از گذشت چندین روز از طریق تونل هایی که به خارج از قلعه حفر شده بود به دشمن شبیخون زده و مغولان را از پای در می آورند.

این قلعه پس از حمله مغولان بازسازی شده تا به عنوان دژی مستحکم برای مقابله با نفوذ دشمن از راه کویر استفاده شود . به خاطر استحکامات ، این قلعه در طول تاریخ بارها از سوی حاکمان و راهزنان مورد استفاده قرار گرفته است.

نائب حسین کاشی ؛ یاغی عاشق

بر اساس کتب تاریخی و خاطرات مردم بومی ، نائب حسین مردی عاشق پیشه بوده که در سی سالگی ازدواج می کند  اما همسرش تاج  و فرزندش را در هنگام زایمان از دست می دهد . تراژدی مرگ همسر محبوبش باعث می شود سر به بیابان گذارده و با درویشی به نام مهدی قلی قوچانی آشنا شود و به سفر بپردازد. مدتی بعد مهدی قلی را در یک سفر از دست می دهد که این واقعه اثر عمیقی بر وی می گذارد .

او دوبار دیگر تن به ازدواج داد و پس از برومند شدن 9 پسرش به یاغی گری روی آورد و به ظلم و ستم پرداخت. او در 130 سال پیش، قلعه کرشاهی را مرمت و به عنوان پایگاه خود در زمان حمله دشمنانش از آن استفاده نمود.

حسین خان آن زمان بر کل منطقه کاشان از نطنز تا ساوه تسلط داشت و یاغی گری می کرد. نائب حسین پس از سه بار حمله ی نیروهای دولتی با توپ که اثر شلیک آن ها هنوز هم بر دیواره های قلعه قابل مشاهده است ، پا به فرار گذاشت. وی در نشلج کاشان دستگیر و به دستور رضا شاه در تهران اعدام شد.

اثر شلیک توپ نیروهای دولتی هنوز هم بر دیواره های قلعه مشاهده می شود

معماری منحصر به فرد

قلعه کرشاهی دارای معماری کاملا تدافعی و به همراه دیوارهای دفاعی دارای مساحتی بالغ بر 8000 متر مربع است . در ساخت آن از خاک شن دار دامنه کوه های اطراف استفاده شده است و هیچ نوع تزئینی به جز رج چینی خشتی برج و باروها در آن یافت نمی شود. بنای آن به شکل مربع  و طول هر ضلع آن حدود 210 متر است. ورودی و خروجی قلعه در قسمت جنوب آن است اما گریزگاهی نیز در قسمت شمالی آن وجود دارد. در قسمت ورودی یک هشتی با 4 اتاق زمستانی قرار دارد. همچنین 10 اتاق تابستانی نیز در بنا مشاهده می شود. مساحت هر یک از اتاق ها 10 متر مربع است و مجموعا با اتاق های غلامان 17 اتاق در قلعه کرشاهی وجود دارد.

دورتا دور قلعه ، دو دیوار محکم با فاصله ی 5 متر از یکدیگر قرار دارد که حد فاصل آن ها  خندقی نسبتا عمیق حفر شده است تا در هنگام هجوم دشمن و عبور از دیوار اول ،خندق پر از آب شده و مانعی برای پیشروی آنها به داخل قلعه شود. در دور تا دور خندق در فاصله ی هر 10  متر یک برجک وجود دارد که محل استقرار تیراندازها بوده است.

پس از دو دیوار دفاعی به دیوار اصلی قلعه می رسیم که پنج برج  دور تا دور آن را فراگرفته است .ارتفاع آنها به جز یکی 9 متر و برج اصلی حدود 12 متر است  .

مجموعه ای از اصطبلها به مساحت 1360 متر مربع در دور تا دور قلعه وجود دارد. قلعه کرشاهی دارای دو حیاط  یکی به عنوان حیاط مرکزی و دیگری به عنوان حیاط غلامان است که در وسط هر کدام حوض آبی قرار دارد.  در حیاط غلامان گودال دایره ای شکلی وجود دارد که محل گردش شتر برای آسیاب کردن بوده است.

در حیاط وسط قلعه حوض بزرگی وجود دارد که ترکیب فضایی آن  با اتاق های اطراف و برج های بلند و مستحکم ، طراحی خاصی به کرشاهی بخشیده است.

بطور کلی ساختار خشتی و منحصر به فرد معماری تدافعی قلعه سبب حفظ امنیت درون قلعه در برابر هجوم دشمنان می شده و از نظر سازماندهی و انسجام فضایی جزء کامل ترین قلعه های محدوده کاشان و شهر های اطراف محسوب می شود که امروزه با گذشت چندین سال هنوز هم سخت کوشی و درایت سازندگانش از نظر رعایت استحکامات  و ملاحظات امنیتی و دفاعی بر کسی پوشیده نیست.

آب ؛ غنیمت کرشاهی در دل کویر

محل قرارگیری این قلعه و دسترسی آسان به آب در میان کویر ویژگی منحصر به فردی را برای آن ایجاد کرده است که حکایت از هوش و ذکاوت سازندگان شالوده  آن دارد.

در بیرون قلعه آبگیری وجود دارد که با ذخیره  آب ناشی از قنات کره شاهی ، آن را از  قلعه عبور می دهد. آب مورد نیاز ساکنان کرشاهی نیز از طریق همین آبگیر تامین می شده است . به دلیل نوع خاک ، ضخامت کم پوسته زمین و نزدیکی به سفره های آب زیرزمینی حوض بزرگ میانی قلعه همیشه مرطوب است.

راه های دسترسی به منطقه کرشاهی

برای بازدید از این بنای منحصر به فرد می توانید از مسیر های زیر استفاده کنید:

در اولین مسیر پس از گذشتن از شهر ابوزیدآباد از مسیر کاشان و گذر از روستای قاسم آباد و طی کردن مسافت 30 کیلومتری به قلعه می رسید .

در مسیر دوم با گذشتن از مسیر شهرستان آران و بیدگل به دژ مرنجاب به سمت سفیدآب  به تپه هایی می رسید که پس از گذر از آنها و ورود به رودخانه و پشت سر گذاشتن حاشیه غربی کوه های یخ آب می توانید قلعه را مشاهده نمایید . در این مسیر خودرو های 4WD توصیه می شود.

سومین مسیر  که مناسبترین مسیر به حساب می آید حرکت  از نزدیکترین آبادی ( متین آباد ) به سمت قلعه است  . این مسیر تقریبا یک روز پیاده روی دارد اما می توان با وسیله  نقلیه ،جاده ی خاکی آن را در 45 دقیقه طی نمود .

موقعیت جغرافیایی قلعه کرشاهی روی نقشه

توصیه های کارناوالی

در مسیر تهران – اصفهان ، در صورت وجود وقت ، بازدید از کرشاهی را در برنامه ی سفر خود بگنجانید . می توانید از مردم مهمان نواز ابوزید آباد کاشان و یا اهالی بادرود کمک بگیرید .

برای بازدید از قلعه کرشاهی ، حضور یک راهنمای محلی را فراموش نکنید.

در صورت وجود راهنمای محلی و تجهیزات لازم می توانید شب مانی در کنار این قلعه منحصر به فرد را تجربه کنید و به تماشای ستارگان بنشینید.

سخن آخر

هنوز هم ناشناخته های زیادی درباره این قلعه پر رمز و راز وجود دارد . در صورت سفر به این مکان و اطلاع از آنها ، تجربیات خود را با کارناوال در میان بگذارید.