چادر شب بافی ؛ هنری فراموش شده

در محلات قدیمی نشین بعضی شهرها که می روی، هنوز هم صدای دستگاه های نساجی طنین انداز است . کارگاه های مختصر و نیمه تاریک ، زحمت‌کش‌ترین کارگران را به درون خود کشیده است ، دراین کارگاه ها ، کارگران پیر و جوان با وسایل بسیار ساده و ابتدایی ، پای دستگاههای سنتی ، جهت احیاء میراث نیاکان خود به بافندگی فرآورده‌های دستی مشغولند. بافته‌های آنها اگرچه ساده به نظر می‌رسد ، اماتلاش های ستودنی آنها در نقش‌ها نمایان است.در میان این همه نقش رنگارنگ ، چادر شب با آن نقوش منحصر به فرد خود نمایی می کند . هر چند که گذر ایام گرد و غبار را بر چهره اش نشانده است اما قدیمی تر ها  از شمال تا جنوب کشور آن را به خوبی می شناسند.

در شناخت این هنر – صنعت فراموش شده با کارناوال همراه باشید.

چادر شب بافی ؛ هنری تاریخی

چادرشب بافی به عنوان یک صنعت اصیل و سنتی است که سابقه ای بس طولانی دارد . کارشناسان می گویند: چون در قدیم از آن در شب برای روانداز استفاده می شد آن را چادرشب نامیده اند.

در مناطق شمالی ایران حدود 15 قرن است که چادر شب بافته می شود. این فکر از ابتدا به صورتی بسیار ساده و با تهیه دستگاههای خیلی مختصر انجام پذیرفت دستگاههای بافندگی اولیه را اکثرا زنها به عنوان تنوع شغلی خانه داری اعمال می‌نمودند. بر اثر رونق روزافزون ، به تدریج بعد اقتصادی آن مورد توجه نه تنها زنان خانواده، بلکه مردان نیز واقع شد .

تولید در خانه موجب شده بود که تجربیات و اطلاعات  به سادگی از نسلی به نسلی دیگر انتقال یافته و اشتغال به صنایع دستی به صورت یکی از ارکان اقتصاد خانواده در آید. هر چند که امروزه در نتیجه تغییر شیوه زندگی کمتر صدای دستگاههای بافندگی در خانه ها به گوش می رسد. . 

این صنعت علاوه بر تاریخچه طولانی،‌ پیشرفت بسیار شایان توجهی نموده و یکی از علل این پیشرفت را می توان وجود راه ابریشم که یکی از رگ های اصلی اقتصادی مملکت بوده است، دانست.

نخ ؛ تار و پود چادر شب

مواد اولیه دستگاههای چادرشب بافی در سابق به علت عدم گسترش جمعیت به وسیله کشت پنبه و یا پشم گوسفند و کرک شتر در محل تهیه می شد. ولی بر اثر پیشرفت تکنیک و گسترش جمعیت و پیدایش الیاف مصنوعی که آن هم یکی از واردات است مواد اولیه مصرفی تغییر کرده است .

نوع مواد اولیه‌ای که برای چادر شب مصرف می‌گردد مختلف بوده و از لحاظ قیمت نیز متفاوت است،‌ ولی به طور کلی این مواد شامل نخ پنبه‌ای نخ و یسکوز، مواد رنگی و نشاسته می‌باشد. برای چادر شب رختخواب پیچی از نخ 30 دولا ویسکوز جهت تار و در بعضی مواقع از نخ 20 دولا ویسکوز نیز استفاده می‌شود و پود آن را نخ نمره 12 یک لا ویسکوز تشکیل می‌دهد. ولی برای چادر شب صحرائی که بیشتر در کشاورزی از آن استفاده می شود نخ مورد مصرف در تار و پود آن را به ترتیب نخ نمره یک لا پنبه‌ای و نخ 20 دولا تشکیل می دهد.

انواع چادر شب

  *چادر شب معمولی که دارای تار و پود نخ – پنبه ای است.
  *چادر شب از ابریشم و نخ پنبه ای .
  *چادر شب از ابریشم درجه 3 که به روش پودگذاری مضاعف و گاه به صورت چهار خانه و گاه به صورت ساده بافته میشود.
  *چادر شب از ابریشم خالص که در واقع مرغوبترین نوع چادر شب است.
  *چادر شب از نخ پنبه ای و کاموا که البته این نوع چادر شب از اصالت چندانی برخوردار نمی باشد.

هنری در همه نقاط ایران

در طول تاریخ ، سر و صدای کارگاه های چادر شب بافی در اکثر نقاط ایران شنیده شده است . در برخی مناطق نامش دستخوش تغییرات شده است اما  هنوز هم یکی از ارکان اقتصادی بعضی خانوارها به شمار می آید. در ادامه سفری به کارگاه های بافندگی در سراسر ایران خواهیم داشت .

مازندران

چادر شب بافی که نام آن در مازندران لاون بافی است ، هم اکنون در شهرهای رامسر ، آلاشت، لفور و هزار جریب بهشهر بافته می شود.

تولید کنندگان اصلی چادر شب زنان روستایی اند که با استفاده از نخ های ابریشمی رنگارنگ چادر شبهایی با رنگهای زنده و شاد می بافند. چادرشب معمولا در اندازه های 2 در 2 متر با زمینه قرمز و دارای طرحهای مشبک و چهارخانه با نقوش هندسی ، گیاهی و حیوانی بافته می شود.

گیلان

بافتن چادر شب در نقاط مختلف #گیلان به ویژه شرق گیلان متداول است. چادر شب بافی از صنایع دستی ویژه منطقه قاسم آباد و سیاهکلرود می باشد. دختران و زنانی که لباس قاسم آبادی می پوشند چادر شب را دور کمر می بندند (به استثنای موقع رقصیدن ). در گذشته چادرشب را فقط از ابریشم می بافتند ، اما امروزه از نخ و کاموا هم بافته می شود. از چادرشب به عنوان روتختى ، رختخواب پیچ ، بقچه ، زیرانداز ، پرده ، رومیزی ، جلیقه و لباس هم استفاده می شود و زنان محلی آن را دور کمر می بندند و هنگام کار در مزارع با استفاده از چادر شب کمر را محکم و پاها را استوار می سازند.

زمینه ی چادرشب ها معمولا سرخ یا سبز بوده و از رنگ های دیگر برای نقش و نگارهای روی آن استفاده می شود . طرح های روی چادرشب علاوه بر خطوط زیگزاگ سیاه و سفید شامل طرح هایی از اسب سوار ، درخت ، گوزن با شاخ‌هاى بلند ، انسان و زن تاج دار نیز می باشند.

اگر دوست دارید با نحوه بافت چادرشب آشنا شوید ، ویدئوی زیر را از دست ندهید .

یزد

چادر شب نوعی از دست بافته هایی است که در شهرستان #یزد ، اردکان و بخش زارچ می بافند . در محلات قدیمی شهر یزد به خصوص سمت شمال شهر و در هر گوشه صدای دستگاه بافندگی به گوش می رسد.

 دو نوع چادرشب تولید می شود : نوع اول که نازک و منقوش است و به نام چادرشب رختخواب پیچ معروف است ، و نوع دوم که ضخامت بیشتری داشته و چادرشب صحرایی نام دارد که برای حمل علوفه و محصولات کشاورزی استفاده می شود و دارای نقش های راه راه است . تولید این بافته ها در ابعاد 90×90 است که به عنوان سفره نیز از آن استفاده می شود . رنگهای مرکب از نیلی، قرمز،‌ زرد،‌ سبز و مشکی در آن به کار می رود.

در قدیم زرتشتیان ساکن یزد از چادرشب به عنوان سربند استفاده می کردند تا از دیگران متمایز شوند و جنس سربند از ابریشم بوده و آن را به صورت سفارشی از کارگاه ها خریداری می کرده اند.

لازم به ذکر است معمولا در یزد چادر شب با دو طرح بافته می شود. یکی به صورت چهارخانه یا پیچازی و نوع دیگر چادر شبی است که با اشکال مختلف و تقریبا مشابه و متقارن با هم بافته می شود که به آن اصطلاحا چادر شب یک رنگ  می گویند.

خراسان شمالی

چادرشب بافی در روئین اسفراین و جرگلان بجنورد استان خراسان شمالی رواج دارد. در خراسان از این بافت به عنوان شال و روسری استفاده می شود و جنس آن از کاموا است . رنگ هایی که در آن استفاده می شود قرمز ، سفید ، مشکی و زرد است.

تهران

پرپیشینه ترین صنعت دستی رایج در منطقه روستایی استان #تهران ، بافت چادرشب  است که به صورت حرفه ای خانگی در روستاهای کوهان و گیلان ( از توابع شهرستان دماوند ) جریان دارد و دست اندرکاران آن که عمدتاً زنان و دختران خانه دار هستند که با استفاده  از دستگاههای چوبی ساده ، محصولاتی بسیار نفیس و ظریف که دارای طرحهای راه راه و پیچازی به رنگهای زرد، قرمز ، سبز، بنفش، نارنجی، قهوه ای، نیلی و … است تولید می کنند.

سایر استان ها

دستبافته ای که در استان خوزستان و خصوصاً در شهر بهبهان با نام موج شناخته می شود  در واقع  همان دستبافتی است که در سایر نقاط ایران به رختخواب پیچ یا چادر شب نیز معروف است. کردها نیز به آن موج می گویند و لرها آن را ماشته می نامند.. این هنر در استان گلستان به ابریشم بافی شهرت دارد.

توصیه کارناوالی

به هر شهری که #سفر می کنید ، دستبافته های رنگارنگ آن شهر را فراموش نکنید . شک نکنید که بازدید از یک فروشگاه صنایع دستی شما را به وجد خواهد آورد . دیدن رنگ های رنگین کمانی در یک پارچه که دستان توانمند هنرمندی آن را خلق کرده دریچه ای را به سوی شناخت فرهنگ و هنر هر منطقه برای شما باز خواهد کرد.

سخن آخر

آیا در شهر شما هم چادرشب بافته می شود ؟ آن را به چه نامی می شناسید ؟ چه هنر نساجی فراموش شده ای در شهر شما وجود دارد ؟ تجربیات و مشاهدات خود را با کارناوال به اشتراک بگذارید.