آسم یکی از بیماری‌های شایع در دوران کودکی است و آمارها نشان می‌دهند که به‌طور پیوسته نیز در حال افزایش است. این بیماری علائمی ایجاد می‌کند که درصورت عدم توجه والدین و کنترل نکردن به‌موقع آن، می‌توانند موجب کاهش کیفیت زندگی کودک شوند. در این مقاله در مورد علائم آسم، علل ابتلا، شیوه‌های تشخیص و کنترل بیماری آسم و نحوه مصرف دارو توسط کودکان و هر آنچه والدین نیاز است در مورد آسم کودکان بدانند صحبت خواهیم کرد.
علائم آسم کودکان چیست؟
علائم آسم در همه‌ی کودکان یکسان نیستند؛ حتی ممکن است که کودک در هر مرحله از بیماری علائم متفاوتی داشته باشد. برخی از علائم احتمالی عبارتند از:
- حملات مکرر سرفه در شب یا حین بازی، خندیدن و گریه کردن.
- سرفه مزمن (این علامت شاید در برخی کودکان تنها علامت بیماری باشد)
- کم‌انرژی‌بودن در زمان بازی
- تنفس سریع (به‌طور متناوب)
- شکایت از احساس ناراحتی و گرفتگی در قفسه سینه.
- صدای سوت هنگام دم یا بازدم (یا همان خس خس سینه)
- حرکات الاکلنگی در قفسه‌ی سینه ناشی از تنفس سخت (این حرکات را درون‌کشیدگی می‌گویند)
- تنگی نفس
- احساس ضعف یا خستگی
پزشک معالج علاوه‌بر بررسی این علائم، باید احتمال وجود سایر بیماری‌هایی را که تنفس بیمار را دچار مشکل می‌کنند، بررسی نماید. متخصصان اطفال در توضیح علت علائمی مانند خس خس سینه همراه با تنگی نفس یا سرفه در نوزادان و کودکان نوپا اغلب از اصطلاحاتی مانند «بیماری واکنشی مجاری هوایی» یا «برونشیولیت» استفاده می‌کنند (هرچند این بیماری‌ها نیز معمولا به درمان‌های آسم جواب می‌دهند). همچنین این احتمال وجود دارد که آزمایش‌های تشخیصی آسم تا پیش از 5 سالگی خیلی دقیق از آب درنیایند.
آسم کودکان چقدر شایع است؟
آسم علت اصلی بیماری‌های مزمن کودکان است. حدود 7 میلیون کودک در ایالات متحده‌ی آمریکا مبتلا به آسم هستند و این آمار بنابه‌‌دلایل نامشخصی در حال افزایش است. آسم می‌تواند در هر سنی بروز کند (حتی در بزرگسالی)، اما در بیشتر کودکان نخستین علائم آسم تا 5 سالگی خودشان را نشان می‌دهند.
برخی عوامل افزایش‌دهنده‌ی خطر ابتلا به آسم در کودکان عبارتند از:
- آلرژی‌های خیشومی (مانند تب یونجه) یا اگزما (بثورات پوستی آلرژیک)
- سابقه‌ی خانوادگی ابتلا به آسم یا آلرژی
- عفونت‌های تنفسی مکرر
- کمبود وزن درهنگام تولد
- قرارگیری در معرض دود تنباکو در پیش یا پس از تولد
- نژاد سیاه‌پوست یا پورتوریکویی
- رشد کردن در خانواده‌ای کم‌درآمد
چرا شیوع آسم کودکان در حال افزایش است؟
هنوز مشخص نیست که چرا شیوع آسم کودکان درحال افزایش است. برخی از کارشناسان معتقدند که این روزها کودکان زمان بیشتری را در محیط‌های بسته می‌گذرانند و بیشتر در معرض غبار، آلودگی هوا و دود دست‌دوم قرار دارند، از همین رو آمار آسم کودکان در حال افزایش است. برخی دیگر از کارشناسان نیز بر این باورند که کودکان امروزی به‌اندازه‌ی کافی در معرض بیماری‌های دوران کودکی قرار نمی‌گیرند، به همین دلیل سیستم ایمنی بدن آنها برای مواجهه با باکتری‌ها و ویروس‌ها آماده نیست.
تشخیص آسم کودکان چگونه است؟
آسم کودکان معمولا با بررسی سوابق پزشکی و علائم بیماری و انجام معاینه‌ی بالینی قابل‌تشخیص است. شاید وقتی کودک‌تان را به‌خاطر علائم آسم نزد پزشک می‌برید، آن علائم در زمان معاینه از بین رفته باشند؛ به همین خاطر، والدین نقش مهمی در کمک به تشخیص بیماری دارند.
1. توضیح سوابق پزشکی و علائم آسم از سوی والدین
پزشک معالج را از هرگونه سابقه‌ی مشکلات تنفسی چه درمورد خودتان و چه درمورد کودک‌تان مطلع کنید. داشتن سابقه‌ی خانوادگی آسم و همچنین ابتلا به آلرژی، اگزما یا بیماری‌های ریوی نیز باید به پزشک معالج اطلاع داده شود. به‌علاوه باید علائمی همچون سرفه، خس خس سینه، تنگی نفس، درد یا گرفتگی قفسه‌ی سینه را با جزئیات توضیح دهید و حتما ذکر کنید که علائم کودک‌تان در چه زمان‌هایی و هر چند وقت پدیدار می‌شوند.
2. معاینه‌ی بالینی
پزشک درهنگام معاینه‌ی بالینی به صدای قلب و ریه‌های کودک گوش خواهد کرد و به‌دنبال علائم آلرژی خیشومی یا چشمی خواهد گشت.
3. آزمایش‌های تشخیصی
برای بسیاری از کودکان رادیوگرافی قفسه‌ی سینه تجویز می‌شود. ممکن است که کودکان 6 سال به بالا به انجام تست اِسپیرومِتری (آزمایش سنجش عملکردهای ریوی) نیز نیاز داشته باشند. تست اِسپیرومِتری حجم هوای ورودی به ریه‌ها و سرعت بازدم را می‌سنجد. جواب این آزمایش به پزشک معالج کمک خواهد کرد تا شدت آسم کودک را تشخیص دهد.
احتمالا آزمایش‌های تشخیصی دیگری نیز برای شناسایی محرک‌های آسم تجویز خواهند شد. این آزمایش‌ها شامل تست پوستی آلرژی، انواع آزمایش خون (ازجمله تست سنجش سطح ایمونوگلوبولین ای (IgE) و تست جذب ماده‌ی رادیو آلرژن (RAST)) و استفاده از اشعه‌ی ایکس هستند. اشعه‌ی ایکس برای تشخیص عفونت سینوس‌ها یا بازگشت رفلاکس معده به مری به کار می‌رود که همگی در تشدید علائم آسم نقش دارند. به‌علاوه آزمایش سنجش سطح نیتریک اکسید (eNO) موجود در تنفس نیز در برخی مراکز درمانی انجام می‌شود.
درمان آسم کودکان چگونه است؟
از میان راهکارهای کنترل آسم در کودکان می‌توان به پرهیز از محرک‌ها، مصرف دارو و توجه دائمی به علائم بیماری اشاره کرد. کودکان مبتلا به آسم همیشه باید دور از منابع تولید دود نگه داشته شوند. مصرف درست داروها نیز نقش مهمی در کنترل آسم کودکان دارد.
پزشک معالج براساس سوابق پزشکی کودک و همچنین شدت آسم او، راهکارهایی برای کنترل آسم ارائه خواهد داد. این دستور پزشک که به‌صورت کتبی ارائه می‌گردد، زمان دقیق و نحوه‌ی استفاده از داروها را شرح می‌دهد و به والدین توضیح می‌دهد که درصورت تشدید علائم آسم باید چه اقداماتی انجام دهند و چه زمانی کودک را به اورژانس منتقل کنند.
مطمئن شوید که توصیه‌های پزشک را به‌درستی متوجه شده‌اید و تمام سؤالاتی که در ذهن داشتید را از او پرسیده‌اید. دستورالعمل کنترل آسم، برای مهار کردن موفق آسم کودک‌تان بسیار مهم است. این دستورات را همیشه دم دست داشته باشید و در اختیار پرستار کودک و مسئولان مدرسه نیز قرار دهید، تا اگر زمانی کودک در نبود شما دچار حملات آسم شد، دیگران از اقدامات حیاتی و نحوه‌ی کمک‌رسانی مطلع باشند.
چگونه به کودک نوپا دارو بدهیم؟
گاهی داروهای آسم نوزادان و کودکان نوپا با داروهایی که برای آسم کودکان بزرگ‌تر و بزرگسالان تجویز می‌شوند یکی هستند. استروئیدهای استنشاقی ازجمله داروهای اصلی کنترل آسم مزمن و خس خس سینه در نوزادان به‌شمار می‌روند. اما ممکن است که نحوه‌ی مصرف داروهای مشابه در کودکان زیر 4 سال متفاوت باشد (مثلا شاید پزشک استفاده از وسایل کمکی مانند نِبولایزِر و ماسک را توصیه کند). همچنین ممکن است دوز روزانه‌ی داروها نیز پایین‌تر باشد.
در جدیدترین دستورالعمل‌های کنترل آسم توصیه شده است که برای کنترل آسم تا 4 سالگی از رویکرد گام‌به‌گام استفاده کنید. این رویکرد گام‌به‌گام، به‌منظور رفع علائم متناوب آسم با مصرف داروهای تسکین‌دهنده‌ی سریعی مانند آلبوتِرول (albuterol) شروع می‌شود. مرحله‌ی بعدی این رویکرد عبارت است از مصرف دوز پایین یک استروئید استنشاقی مانند کرومولین (cromolyn) یا سینگولار (singulair). سپس تمرکز درمان به کنترل آسم معطوف خواهد شد. چنان‌چه آسم کودک حداقل به‌مدت 3 ماه کنترل شود، ممکن است پزشک صلاح ببیند که دوز داروها را کاهش دهد.
بسته به سن کودک، احتمال استفاده از داروهای استنشاقی یا مایع با استفاده از نِبولایزِر وجود دارد. نِبولایزِر وسیله‌ای است که داروی مایع آسم را به ذرات ریزی تبدیل می‌کند که از طریق ماسک قابل‌استنشاق خواهند بود. این نوع از مصرف دارو معمولا حدود 10 الی 15 دقیقه طول می‌کشد که دفعات مصرف آن (معمولا 4 بار در روز) توسط پزشک معالج مشخص خواهد شد.
باز هم بسته به سن کودک، ممکن است که استفاده از اسپری‌های استنشاقی مدرج همراه با دَم‌یار تجویز شود. دم‌یار محفظه‌ای است که به اسپری متصل می‌شود و حجم داروی تنفسی را کنترل می‌کند. این وسیله به کودک کمک می‌کند تا دارو را با سرعت طبیعی تنفس خود به داخل ریه‌ها بکشد. این نوع استفاده از دارو نیز به توصیه‌ی پزشک نیاز دارد.
اما به‌طور کلی، بهتر است که از هرگونه اقدام درمانی خودسرانه بدون تجویز پزشک خودداری کنید.
اهداف درمانی آسم کودکان
آسم درمان‌شدنی نیست، اما قابل‌کنترل است. اهدافی را که در ادامه برشمرده‌ایم مدنظر داشته باشید و اگر کودک‌تان در هر یک از این اهداف مشکلی داشت، حتما با پزشک معالج او مشورت کنید. این اهداف عبارتند از:
- داشتن زندگی عادی و فعال
- پیشگیری از علائم مزمن و مشکل‌ساز
- رفتن به مدرسه به‌طور منظم
- جلوگیری از علائم آسم درطول شب
- انجام بدون مشکل فعالیت‌های روزمره مانند بازی و ورزش
- رفع نیاز به ملاقات فوری با پزشک یا مراجعه به اورژانس و مراکز درمانی
- دریافت و مصرف داروی مناسب با عوارض جانبی کم یا بدون عوارض
همین که والدین با آسم و نحوه‌ی کنترل علائم آن آشنا شوند، قدم بزرگی در جهت کنترل بیماری کودک‌شان برداشته‌اند. پس حتما با پزشک معالج فرزندتان در تماس باشید تا درمورد آسم، نحوه‌ی دور نگه داشتن کودک‌تان از محرک‌ها، عملکرد داروهای آسم و روش صحیح استفاده از درمان‌های آسم، اطلاعات بیشتری کسب کنید.
وضعیت کودکان مبتلا به آسم در بزرگسالی چگونه خواهد بود؟
هنوز همه چیز درمورد عملکرد ریه‌های نوزادان و آسم کودکان مشخص نیست. کارشناسان معتقدند که عواملی مانند ابتلا به آلرژی یا سابقه‌ی خس خس سینه و داشتن مادر مبتلا به آسم احتمال تشخیص آسم در کودکان بالای 7 سال را افزایش می‌دهد.
وقتی مجاری هوایی حساس می‌شوند، بعدها نیز همان‌طور باقی خواهند ماند. اما حدود 50 درصد از کودکان در زمان بزرگسالی کاهش قابل‌توجهی را در علائم‌شان تجربه می‌کنند و ازاین‌رو به‌نظر می‌رسد که بهبود یافته‌اند. اما برخی افراد نیز دوباره در بزرگسالی دچار علائم آسم می‌شوند. متأسفانه نمی‌توان پیش‌بینی کرد که چه کسانی در بزرگسالی بهبود خواهند یافت و چه کسانی به آسم بزرگسالی مبتلا خواهند شد.
