باغ دولت آباد از باغ‌های قدیمی شهر یزد در کشور ایران است و یکی ازبلندترین بادگیرهای خشتی جهان با ارتفاع 33 متر و 80 سانتیمتر در این مکان ساخته شده است. محمد تقی خان مشهور به خان بزرگ ( 1202-1213 ق ) که سر سلسله خانهای یزد در زمان زندیه بود ابتدا قناتی با نام دولت آباد به وجود آورد و پس از آن عمارت باغ دولت آباد را در امتداد آن احداث کرد . این ساختمان محل اقامت این حاکم مقتدر نیز بود . این بنا مجموعه ای از چندین عمارت شامل : هشتی و بادگیر – بهشت آیین – تالار آیینه – سر در اصلی و سر در جنوبی است .
فضای سبز این باغ شامل : درختان کاج – سرو – گل سرخ محمدی – درختان میوه به خصوص انگور و انار است . چشم گیرترین ویژگی این بنا بادگیر 8/33 متری آن است که بلندترین بادگیر جهان محسوب می شود .
این مجموعه یادگاری است از دوره‌های افشاریه و زندیه که شامل عمارت سردر، ساختمان هشتی و بادگیر، عمارت بهشت‌آئین و تالار آینه، عمارت تهرانی، آب‌انبار دو دهانه و باغ ناصر است. فضای سبز باغ، درختان میوه مانند انگور و سرو و کاج داشته و همچنین گل‌های محمدی و سرخ نیز در باغ دیده می‌شوند.
مجموعه ساختمان های دولت آباد هر یک دارای مشخصات معماری و جلوه های اصیلی از کاربرد فضا های مورد نیاز در آن زمان است. “عمارت هشتی” که در انتهای محور اصلی باغ و متصل به دیوار جنوبی است در واقع کوشک اصلی باغ محسوب می شود و به سبب وجود بادگیر مرتفع آن شهرت خاصی دارد. این بادگیر با 33 متر و 80 سانتی مترارتفاع، بلندترین بادگیر موجود در ایران است. عمارت هشتی دارای سه اتاق بزرگ و حوضخانه ای (با حوض یکپارچه مرمرین) در وسط می باشد. طرح آن شبیه سایر کوشک های ایرانی است و طبقه فوقانی یک تالار و صفه و منظر دارد».
گردش آب در باغ دولت آباد :
آب در باغ دولت آباد بیش از هر باغ ایرانی دیگری به نمایش گذاشته شده است و در تمام سطوح آن جریان دارد. در این باغ شاهد فرو رفتن آب و فوران مجدد آن در قسمت های مختلف هستیم که با استفاده از قوانین معماری میسر شده است.
به طور کلی می توان بخش های زیر را برای جریان آب در باغ دولت آباد در نظر گرفت:
مسیر نمایان حرکت آب
مسیر پنهان حرکت آب
حوض و آبنما
زیر بادگیرِ عمارت هشتی، نخستین جایی است که آب دیده می شود و در یک حوض مرمری می جوشد و بالا می آید. سپس با طی مسیری به حوضی در میان عمارت می رسد و از آنجا راهش را به سوی سه حوض مستطیل شکل در سه شاه نشین باغ ادامه می دهد. آب برای طی کردن ادامه مسیرش به مقابل ارسی اتاق ها می رسد و در سه سینه کبکی جریان می یابد. سینه کبکی یکی از فنون هوشمندانه معماری ایرانی در باغ هاست و به استفاده از سنگ های تراش دار در کف جوی برای نمایان شدن موج آب اطلاق می شود. سینه کبکی های باغ دولت آباد از سنگ مرمر است و به شکلی تراشیده شده اند که موج ایجاد کنند و حجم آب را بیش از واقعیت آن نشان دهند.
