مروری بر ده فیلم برتر اسپایک لی به بهانه تولدش

اسپایک لی Spike Lee که یکی از تأثیرگذارترین فیلم‌سازان نسل خودش است، تجربه آفریقایی-آمریکایی بودن در فرهنگی آمریکایی را طی بیش از 30 سال فعالیت کاری‌اش بررسی کرده است. اغلب با نویسندگی، تهیه‌کنندگی و کارگردانی – و بعضی مواقع بازی در فیلم‌هایش- اسپایک لی Spike Lee یک کارگردان موفق و صاحب سبک و فعال اجتماعی است که تأثیر آشکاری را بر سینمای مستقل گذاشته است.
لی این روز‌‌ها درگیر ساختن فیلم بعدی‌اش، «Chiraq» است و به بهانه تولد او که در هفته اول فرودین بود (23 مارس) تصمیم گرفتیم ده فیلم مهم و فراموش‌نشدنی او را مرور کنیم.

10-«کلاکرز» Clockers
تاریخ اکران: 13 سپتامبر 1995
«کلاکرز» Clockers با بازی هاروی کیتل Harvey Keitel، جان ترتروJohn Turturro، دلروی لیندو Delroy Lindo و مکی فیفر Mekhi Phifer اقتباسی از رمان ریچارد پرایس با همین نام است که داستان یک فروشنده جوان مواد مخدر به نام استرایک است که درگیر پرونده قتل یکی از رقیبانش می‌شود. لی المان‌های معمول رمان را حذف کرد و در عوض روی تأثیر بازجویی‌ها بر روی استرایک و جامعه‌اش مانور می‌دهد که این خود نمونه‌ای بارز از توانایی این کارگردان برای شکل دادن چشم‌انداز جدیدی از مراجع (رمان اصلی) است. «کلاکرز» Clockers یکی از فیلم‌های موفق لی در گیشه نبود، اما نقد‌های بسیار خوبی را از آن خود کرد.
9- «او بازی را برد»He Got Game
تاریخ اکران:1 می 1998
«او بازی را برد»He Got Game یکی از چندین همکاری‌ دنزل واشنگتن Denzel Washington  و اسپایک لی Spike Lee است، درام ورزشی با روایتی که فقط لی از پس آن بر‌می‌آید. واشنگتن نقش زندانی به نام جیک را که به خاطر قتل تصادفی همسرش در زندان است را بازی می‌کند، کسی که پسرش آینده خوبی در بسکتبال دارد. به ازا حبس کوتاه‌تر، دولت عفو مشروط یک‌هفته‌ای به دنزل می‌دهد تا پسرش را متقاعد رفتن به کالج و تیمی دولتی بکند.
درواقع داستان مضحکی است (البته اکثر فیلم‌های ورزشی این گونه‌اند) اما بازی واشنگتن هنگامی‌که مستأصلانه برای ایجاد ارتباط با پسرش که از او دور بوده است (با بازی بازیکن لیگ ملی بسکتبال آمریکا ری الن) تلاش می‌کند، بدون اینکه هدف اصلی‌اش برملا شود، این فیلم را به یکی از تأثیرگذارترین فیلم‌های لی تبدیل می‌کند و این خودش اتفاق بزرگی است.
8-«تب جنگل»Jungle Fever
تاریخ اکران: 7 ژوئن 1991
یک درام پیچیده خانوادگی که مشکلات گوناگونی را در بر‌می‌گیرد- روابط بین نژادی، خیانت، اعتیاد به مواد مخدر- از «تب جنگل»Jungle Fever در درجه اول به‌عنوان فیلمی که ساموئل ال جکسون Samuel L. Jackson را بر سر زبان‌ها انداخت یاد می‌شود. فیلمی که او را برنده جایزه بهترین نقش مکمل مرد در مراسم کن سال 1991 کرد؛ اما «تب جنگل»Jungle Fever بیشتر از فیلم موفق سام جکسون است: نمایشی واضح و درنده از نژادپرستی مدرن و مشکلات فرهنگی است.
این‌یکی از بهترین مثال‌های فیلم‌های حماسی روز‌مره اجتماعی لی است. اگر ساده به آن نگاه کنید داستان یک مرد و خیانتش است اما لی به فیلم آن‌چنان لایه‌های زیادی را اضافه می‌کند که فیلم به شبکه‌ای از داستان‌گویی شهری تبدیل می‌شود.
7-«سوار اتوبوس شو»Get on the Bus
تاریخ اکران:16 اکبتر 1996
فیلم جاده‌ای اسپایک لی Spike Lee در سال 1996 درست به‌موقع اکران شد (نوشته رجی راک بیتوود) داستان گروهی از مردان آفریقایی-آمریکایی که از لس‌آنجلس به واشنگتن دی سی برای شرکت در اعتراض یک‌میلیونی مردم می‌روند، گردهمایی در بازار ملی به نشانه همبستگی مردم تا واشنگتن را وادار به شناخت مشکلات اقتصادی و اجتماعی جامعه سیاه‌پوستان بکند.
«سوار اتوبوس شو»Get on the Bus یک فیلم عادی مسافرت جاده‌ای است، سفری که گروهی از مردم با نظرات متفاوت را گرد هم می‌آورد تا ذات آن‌ها را از جهات مختلف به چالش بکشد. آن‌ها حین سفرشان در سرتاسر آمریکا با کاراکترهای متفاوتی آشنا می‌شوند، از سربازان دولت تا جنوبی‌های سفیدپوست مهمان‌نواز. در قسمت اعظم فیلم دیدگاه نویسنده غالب است، اما لی موفق می‌شود کاراکتر‌ها را واقعی و بااحساس جلوه دهد به‌طوری‌که سفر‌شان دیدنی می‌شود.
6-«She’s Gotta Have It»
تاریخ اکران:8 آگوست 1986
اولین فیلم اصلی اسپایک لی شاهکاری هم برای تصویر زنان رنگین‌پوست فیلم‌ها و همچنین برای خود فیلم به‌حساب می‌آید. فیلم که در کمتر از 2 هفته و با بودجه‌ ناچیز 175000 دلاری (فیلم در گیشه فروشی برابر 7 میلیون دلار داشت), داستان نولا، زن جوان اهل بروکلین است که روابطی با سه مرد مختلف را تجربه می‌کند.
زندگی  مستقل یک زن خودش به‌تنهایی برای سال 1986 کاری شجاعانه بود، اما یک زن سیاه‌پوست که از نظر عاطفی مستقل است؟ «She’s Gotta Have It» چیزی از یک انقلاب و تحول کم نداشت. این فیلم قاعدتاً پخته‌ترین فیلم اسپایک لی نیست، اما به‌عنوان اولین فیلم اصلی یک فیلم‌ساز بیست‌و‌خرده‌ای ساله نوظهور (با بودجه‌ای ناچیز), بسیار تحسین‌برانگیز است.
5-«ساعت بیست و ‌پنجم»The 25th Hour
تاریخ اکران: 19 دسامبر 2002
«ساعت بیست و ‌پنجم»The 25th Hour که اقتباسی از رمان دیوید بنیوف است یک سال بعد از 11 سپتامبر اکران شد. فیلمی که به‌خودی‌خود مالیخولیای بود و داستان مردی را نشان می‌داد که از آخرین روز آزادی‌اش قبل از رفتن به زندان برای حکمی 7 ساله لذت می‌برد. به‌ناچار بعد از حادثه 11 سپتامبر دید مردم از این فیلم متفاوت بود. خاطره این حادثه بر تمام فیلم سایه انداخته است ولی این احساسات را به کاراکتر‌هایش تزریق کرده است.
این فیلم یک بازی درخشان دیگر از ادوارد نورتون Edward Norton را به تصویر می‌کشد- به‌علاوه بازیگران فوق‌العاده نقش‌های مکمل فیلیپ سیمور هافمن Philip Seymour Hoffman، برایان کاکس Brian Cox و روزاریو داوسون Rosario Dawson– و این‌یکی از تأثیرگذارترین ساخته‌های لی است.
4-«نفوذی»Inside Man
تاریخ اکران- 24 مارس 2006
«نفوذی» احتمالاً هالیوودی‌ترین ساخته اسپایک لی است، یک فیلم هیجان‌انگیز سرقت نسبتاً متداول- درعین‌حال مهیج- که روایت خاص لی که برآمده از فرهنگش است را نیز در بردارد. در این فیلم که داستانی را در بازه زمانی 24 ساعت‌های روایت می‌کند، دنزل واشنگتن Denzel Washington  در نقش مذاکره‌کننده گروگان‌گیری‌های نیروی پلیس نیویورک بازی می‌کند درگیر یک سرقت بانک که فکر اصلی پشت آن به کاراکتر سلیو اوون Clive Owen می‌رسد می‌شود.
همچنین ترکیب شخصیت بد داستان جودی فاستر Jodie Foster و کریستوفر پلامر Christopher Plummer که در همه نقش‌ها عالی ظاهر می‌شود این فیلم را به یکی از شاهکارهای اسپایک لی همراه با بالا‌وپایین‌های زیاد و هیجانات ناگهانی فراوان تبدیل می‌کند. این فیلم در مقایسه با بقیه آثار لی ممکن است عجیب به نظر برسد، اما اگر به نقد لی درباره «بعد‌از‌ظهر سگی» Dog Day Afternoon سیدنی لومت گوش دهید دلیل علاقه وی به فیلم‌نامه راسل گورتز برایتان مشخص می‌شود.
3-«مالکوم ایکس»Malcolm X
تاریخ اکران:18 نوامبر 1992
یکی از پروژه‌های بحث‌بر‌انگیز لی- هم برای خودش و هم برای رسانه‌ها – «مالکوم ایکس»Malcolm X یک فیلم زندگی‌نامه فوق‌العاده با بازی قوی (که نامزد دریافت جایزه اسکار نیز شده است) از دنزل واشنگتن Denzel Washington است. تاریخچه ساخت این فیلم آن‌قدر طولانی و دردسر‌ساز بوده است که خود روزی به‌تنهایی می‌تواند فیلم زیبایی از آب درآید که با 25 سال زندگی لی قبل از اینکه به کارگردانی روی ‌آورد شروع می‌شود.
با وجود توقف‌ها و از سر گرفتن‌ پروسه تولید این فیلم، مشکلات بودجه‌ای و جنجال‌های فراوان، در آخر دید لی یک موفقیت مسلم بوده است. لی این فیلم را به چندتکه قسمت کرد که کودکی، حکم 10 ساله زندان و توبه مذهبی مالکوم ایکس در زمان ترورش در 1995 را به تصویر می‌کشد.
2-«چهار دختربچه»4 Little Girls
تاریخ اکران-9 جولای 1997
«چهار دختربچه»4 Little Girls تنها مستند لیست ما، اکتشاف اسپایک لی در سال 1997 از قتل چهار دختر آفریقایی-آمریکایی در بمب‌گذاری کلیسایی در بیرمینگهام، در ایالت آلاباما، در سال 1963 ‌است که زنجیره‌ای از اتفاق‌ها رقم ‌زد که به رد قانون حقوق مدنی توسط کنگره در همان سال ‌انجامید. این فیلم لی را نامزد دریافت اسکار بهترین فیلم مستند کرد، البته که «راه طولانی خانه» The Long Way Home اسکار را از وی قاپید.
شاید یکی از نگران‌کنند‌ه‌ترین قسمت‌ها تعداد کلیسا‌های سیاه‌پوستانی بود که در همان شهر بعد از 30 سال بمب‌گذاری شدند و نتیجه‌گیری که هنوز راه‌ زیادی تا رسیدن به عدالت باقی‌مانده است باشد. هدفی که هنوز حدود 20 سال بعد از اکران «چهار دختربچه»4 Little Girls دور از دسترس تر از همیشه به نظر می‌رسد.
1-«کار درست را بکن»Do the Right Thing
تاریخ اکران: 21 جولای 1989
«کار درست را بکن»Do the Right Thing شاهکار -و بهترین- فیلم اسپایک لی موفقیت غیر‌منتظره وی باقی‌مانده، داستانی از محله Bedford–Stuyvesant (محله‌ای در بروکلین) و تنش فزاینده نژادی که توسط چشمان یک تحویل‌دهنده پیتزا جوان به نام موکی‌ (با بازی لی) به ثبت ‌می‌رسد. «کار درست را بکن»Do the Right Thing همانند خیلی از فیلم‌های لی، همانند زمان اکرانش فیلم 1989 هنوز هم از نظر فرهنگی معنی ‌می‌دهد. اینکه اتهامی از جامعه است و یا از نبوغ اسپایک لی سرچشمه می‌گیرد نامشخص است، اما احتمالاً ترکیبی از این دو است.
«کار درست را بکن»Do the Right Thing با بودجه 6 میلیون دلاری ساخته شد و تا حدود 40 میلیون دلار فروش داشت و برای لی اولین جایزه اسکارش را رقم زد (بهترین فیلم‌نامه غیر اقتباسی) به‌طوری‌که جایگاهش را به‌عنوان کارگردان موفقی از جنس مردم که ما امروزه می‌شناسیم تثبیت کرد.