آرامگاه پیر پالان دوز ؛ گزارش اختصاصی کارناوال

اول بار روزی سرد و زمستانی بود که خسته از چند ساعت پیاده روی و عکاسی دوستانه مان در محله‌های قدیمی اطراف حرم، چشممان خورد به در باز مقبره. کنجکاوی و میل به استراحت، ما را سُر داد به داخل.. نقاشی‌های ساده و قشنگ دیواری سردر اما، خستگی را زدود و هیجان کشفی جدید در ما نفوذ کرد. حیاط کوچک و حوض مرمرین مجموعه، کاشی‌ کاری‌های محوطه و گنبد آبی فیروزه‌ای و طلایی همگی برای پیش راندن بیش تر ما کافی بودند…

و این تازه آغاز ماجرا بود…

فضای دنج و باصفا و نقلی درون مقبره به حدی گرما داشت که نخواهیم ساعت‌ها چشم از کاشی‌های آبی برداریم.

کاشی‌هایی که انگار حکایت از داستانی قدیمی داشتند

کاشی‌هایی که آسمان می‌شدند و بوی بهشت می‌دادند…

این بار شما هم همراه با کارناوال به مقبره محمد عارف، معروف به پیر پالان دوز بیایید.

تمامی عکس های این مطلب، به جز دو عکس توسط تیم کارناوال تهیه شده است.

پیر پالان دوز که بود؟

شیخ محمد عباسی از عارفان صاحب کرامت و هم‌دوره شیخ بهایی در قرن دهم هجری بود که در روستای کارده، یکی از روستاهای اطراف شهر مشهد متولد شده بود. شیخ محمد عارف گرچه شخصیت معنوی و علمی بزرگی بوده است، اما همانند مردمان عادی برای گذران زندگی به شغل پاره دوزی مشغول بود. باید گفت برخلاف تصور رایج شغل پیر پالان دوز کفش دوزی یا پاره دوزی بوده است. (در آن زمان به کفش دوزی، پاره دوزی نیز می‌گفتند.) کلمه پاره دوز بر اثر تغییر لفظ در طی زمان به کلمه پالان دوز درآمد و این گونه بود که شیخ محمد به پیر پالان دوز شهرت یافته است.

می‌گویند شیخ محمد عارف از عرفای سلسله ذهبیه بوده که بعدتر به تشیع روی آورده است.

پیر پالان دوز علاوه بر آن که عارفی والا مقام بود، در خطاطی و کیمیاگری تبحر داشت. قرآن نوشته‌هایی از این عارف با خط خوش ثلث موجود است که از هنر خطاطی اش حکایت می‌کند. 

پیر پلان دوز و کیمیاگری

حکایت کیمیاگری پیر پالان دوز اما حکایت دیگریست. گفته می‌شود روزی شیخ بها در بازار قدم می‌زد و در این میان به کهن‌سالی برخورد کرد که با رنجوری به پاره دوزی مشغول بود. دلش بر او به رحم آمد و دستی بر او زد و از طرف غیب بساط پیر مرد از سکه پر شد. ناگاه پیر خروشید که: چه می‌کنی ؟ سکه‌هایت را بردار، به کار من نمی‌آیند.

گویند شیخ عاجز از غیب کردن سکه‌ها پاسخ داد: از عهده من خارج است.

پیر خود اشاره‌ای کرد و سکه‌ها غیب شدند، سپس رو به شیخ گفت: سکه‌ای ظاهر مکن که از بردنش ناتوانی.

باید ذکر کرد که تائید راستی و یا کذب این حکایت دور از تخصص نویسنده است و تنها نقل قولی از شنیده‌هاست.

پیر پالان دوز در سال 985 قمری رخت از دیار فانی بربست.

تاریخچه و معماری مقبره پیر پالان دوز

بنای آرامگاه پیر پالان دوز مربوط به #عهد صفویه است. در سال 985 قمری، به فرمان سلطان محمد خدابنده، پسر شاه عباس بنایی برای مقبره محمد عارف ساخته شده است. شکل اولیه بنا، تنها مربعی با یک گنبد بر بالای آن بود. نمای خارجی بنا با طاق‌نماهایی و تزئینات گچی بر روی آن، کاشی‌کاری‌هایی در بنا و تزئینات مستطیلی بر بالای آن‌هاست. در داخل بقعه، شاه نشینی با یزدی بندی‌ها به همراه تزیئیات و نقاشی‌هایی به چشم می‌خورند. ابن نقاشی‌ها و تزدینات در گذر زمان به سبب نفوذ رطوبت آسیب دیده بودند که پس از مرمت تنها برخی از آن‌ها باقی مانده اند. بر روی سقف نیز نگاره‌هایی زیبا به چشم می‌خورند. در پایین دیوار چند ردیف کاشی آبی رنگ با طرح‌های متفاوت دیده می‌شود. در مجموع نوع معماری به کار رفته گواه آن است که این بنا در زمان صفوی ساخته شده است. 

گنبد اولیه بنا پوشیده از کاشی‌ آبی و ساده بوده اما در طی مرمت، طرح جدیدی بر روی گنبد مورد استفاده قرار گرفته است. 

در سال‌های اخیر بنای مقبره و داخل آن توسط آستان قدس رضوی مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت. در طی بازسازی بخش‌هایی چون حیاط، حوض، حجره‌های درون حیاط و سر در به مجموعه اضافه شده است.

آرامگاه پیر پالان دوز در سال 1356 به ثبت ملی رسیده است.

دسترسی به مقبره پیر پالان دوز 

مقبره پیر پالان دوز کجاست؟

مقبره پیر پالان دوز در شمال شرقی حرم امام رضا (ع) و ابتدای خیابان نواب صفوی (معروف به پایین خیابان) قرار دارد.

ساعت بازدید: از ساعت 6 صبح تا 8 شب

هزینه ورودی: ندارد

چطور به مقبره پیر پالان دوز برسیم؟

از آن‌جا که مقبره پیر پالان دوز درست بیرون از حرم امام رضا قرار دارد، می‌توانید در یکی از دفعات بازدید و زیارت از حرم، بازدید از این مقبره را هم در برنامه خود داشته باشید. اگر هتل یا محل اقامت شما در نزدیکی خیابان نواب صفوی قرار دارد، پیدا کردن مقبره برای شما بسیار راحت است. اما اگر مسیر ماشین روی شما یکی از خیابان‌های امام رضا یا خیابان شیرازیست، راحت‌ترین راه برای رسیدن به مقبره، پیاده و گذر از درون حرم است. هر جای حرم که بودید از خادمین یا راهنمای زائرین آدرس خروجی نواب صفوی یا مقبره پیر پالان دوز را بخواهید، به درستی و راحتی شما را راهنمایی خواهند کرد. از ورودی سمت چپ نواب صفوی از حرم خارج شوید، پس از حدود 100 متر پیاده روی و رسیدن به بازارچه‌های اطراف حرم، به تابلوی «شیخ محمد عارف» و فلش آن خواهید رسید. آن قدر نزدیک و سر راست است که محال است پیدایش نکنید.

با ماشین و یا پیاده …

 اگر بنا به هر دلیلی تصمیم گرفتید راهی به غیر از گذر از داخل حرم را انتخاب کنید، باید بدانید دردسرهایی در پیش است. اگر با ماشین هستید، از زیرگذر حرم به سمت خیابان نواب صفوی بروید، البته چالش پیدا کردن محلی برای پارک پیش روی شماست.

 از طرفی اگر بخواهید پیاده حرم را دور بزنید، راه را برای خود بسیار طولانی کرده‌اید.

البته اگر به قصد عکاسی می‌روید، مجبور به انتخاب یکی از دو راه گفته شده هستید. چرا که برخلاف درون حرم امام رضا (ع)، عکاسی با دوربین در حیاط مقبره پیرپالان دوز منعی ندارد.

 برای پیاده دور زدن حرم، از خیابان شیرازی تا مقبره پیر پالان دوز 25 تا 35 دقیقه راه در پیش دارید که بستگی به سرعت پیاده روی شما و موارد دیگری دارد. به طور مثال یکی از روزهایی که برای عکاسی به مقبره رفتم، اطراف یکی از صحن‌ها در حال بازسازی و نوسازی بودند و زمان پیاده روی به ناچار برایم طولانی تر شده بود. اما دور زدن حرم از سمت خیابان امام رضا و خیابان طبرسی قدری کوتاه‌تر است و بین 15 تا 25 دقیقه راه در پیش خواهید داشت.

سخن آخر

تا به حال به مقبره پیر پالان دوز رفته‌اید؟

از شیخ محمد عارف چیزی می‌دانستید یا از کراماتش چیزی شنیده بودید؟

نظرات، خاطرات و عکس‌های خود را با ما در میان بگذارید.