«لِعان» مراسمی در فقه و حقوق اسلامی است که در آن زن و شوهر با رعایت تشریفاتی خاص یکدیگر را لعنت می‌کنند؛ به این شکل که شوهر با سوگندهایی ویژه، به زن خود نسبت زنا می‌دهد و همسرش نیز با سوگندهایی مشابه، اتهام شوهرش را رد می‌کند. با تحقق لعان، زن و شوهر از یکدیگر جدا شده و ازدواج دوباره‌ی آنها برای همیشه ممنوع میشود. در این مقاله شما را با مفهوم حقوقی لعان، شرایط و مراحل انجام لعان و آثار آن آشنا خواهیم کرد.
معنا و کارکرد لعان
لعان در لغت به معنای نفرین و طرد است. این اصطلاح در فقه و شرع برای دفع حدِ قذف (80 ضربه شلاق) و نفی ولد (ادعای اینکه فرزندِ متولدشده، فرزند مدعی نیست) به‌کار می‌رود. لعان باید با الفاظ، کیفیت و شرایط مقرر خود صورت گیرد. در حقوق نیز لعان با اخذ همین کارکرد فقهی و شرعی، برای رفع مجازات حد به‌کار می‌رود.
هنگامی که فردی به شخص مسلمانی اتهام فساد و فحشا می‌زند اما شاهد یا مدرکی دال بر آن ندارد، فردِ اتهام‌زننده به 80 ضربه شلاق، به‌عنوان «حدِ قذف» محکوم میشود؛ همچنین اگر مردی همسر خود را به فحشا متهم کند یا کودکی را که از آن زن در دوره‌ی زوجیت میان آن دو متولد شده است فرزند خود نداند؛ و نیز زن این ادعای زوج را انکار کند، زوج و زوجه باید نزد حاکم شرع (قاضی) روند و در حضور او همدیگر را «لعان» کنند تا مجازاتِ حدود شرعی از آنها برداشته شود.
به بیان دیگر، اگر مرد به همسر خود نسبت فحشا دهد یا فرزندِ متولدشده را فرزند خود نداند، تهمتی به زن زده که اگر نتواند آن را اثبات کند، باید مجازات شده و حدِ قذف را تحمل کند. حال اگر شاهد یا مدرکی ندارد؛ ولی از سوی دیگر از ادعای خود مطمئن است و نمی‌خواهد مجازات قذف را تحمل کند، باید به «لِعان» متوسل شود.
شرایط انجام لعان
برای لعان شرایطی به شرح زیر بیان شده است:
- مرد باید همسرش را به زنا متهم کرده باشد و ادعا کند که این عمل را مشاهده کرده است؛ ولی دلیل و شاهد نداشته باشد.
- زن همسر دائم مرد باشد و مشهور به زنا نباشد (مشهور است که دلیل این شرط این است که زن بتواند این نسبت را با لعان از خود دور کند؛ درنتیجه درمورد زنِ مشهور به زنا گفته‌اند لعان تحقق نمی‌یابد؛ زیرا او حرمت و آبرویی برای خودش باقی نگذاشته است.)
با توجه به این شرایط، اگر مردی به همسرش نسبت زنا دهد، او را به‌اصطلاح «قذف» کرده است؛ یعنی به او تهمت زنا زده است. حال اگر نتواند دلیل و شاهدی برای این امر بیاورد، برای اینکه به مجازات قذف متهم نشود، باید همسر خود را لعان کند.
مراحل انجام لعان
برای انجام لعان، مرد و زن باید طبق مراحل زیر عمل کنند:
- هر دو درحضور حاکم شرع، به‌حالت قیام می‌ایستند.
- مرد پس از تکرار ادعای خود، چهار بار می‌گوید: «اُشْهِدُ بِاللَّهِ اَنّی لَمِنَ الصَّادِقینَ فیما قُلتُ»؛ یعنی «خدا را گواه می‌گیرم که در ادعای خود (نسبت به زنا یا نفی ولد) راستگو هستم.»
- سپس یک بار می‌گوید: «لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَیَّ انْ کُنْتُ مِنَ الْکاذِبینَ»؛ یعنی «اگر در ادعای خود دروغ‌گو باشم، لعنت خدا بر من باد.»
- اگر زن ادعای مرد را قبول داشته باشد که در اینجا سکوت کرده و از ادای سوگند امتناع می‌ورزد. در این صورت، زنای او ثابت شده و به مجازات آن محکوم میشود؛ ولی اگر ادعای مطرح‌شده را نپذیرد، در جواب مرد چهار بار می‌گوید: «اُشْهِدُ بِاللَّهِ انّهُ لَمِنَ الکاذِبینَ فی مَقالَتِهِ»؛ یعنی «خدا را گواه می‌گیرم که او (شوهر) در ادعای خود دروغ‌گوست.»
- آنگاه می‌گوید: «اِنَّ غَضَبَ اللَّهِ عَلَیَّ انْ کانَ مِنَ الصَّادِقینَ»؛ یعنی «اگر او در ادعای خود راستگو باشد، خشم خدا بر من باد.»
آثار لعان
چنانچه لعان با کیفیت و شرایط مقرر در بالا به‌طرز صحیح و با تأیید قاضی انجام شود، آثار زیر را در پی خواهد داشت:
انحلال عقد نکاح میان زوجین
وقتی لعان دربرابر حاکم شرع (قاضی) تحقق یافت، میان آن دو جدایی می‌اندازد؛ به‌گونه‌ای‌که برای همیشه بر یکدیگر حرام می‌شوند و هرگز امکان ازدواج دوباره‌ی آنها وجود نخواهد داشت. در جدایی میان زوجین با لعان، خواندن صیغه‌ی طلاق و انجام تشریفات آن لازم نیست؛ بلکه خود لعان موجب فسخ نکاح میشود و هیچ کار دیگری لازم نیست.
حرمت میان زوجین
پس از لعان، زن و مرد هیچ‌گاه دیگر به یکدیگر محرم نمی‌شوند. پس از این جدایی، زن باید برای ازدواجِ دوباره، عِدّه نگه دارد. در اینجا زن باید همانند زنِ مطلقه به‌انداز‌ه‌ی سه طهر (پاکی از خون حیض که حدودا برابر 3 ماه است) عدّه نگه دارد. در دوران عدّه، زن نمی‌تواند ازدواج کند؛ ولی پس از آن مشکلی ندارد.
حدِ قذف و حدِ زنا
پس از لعان، حدِ قذف (80 ضربه‌ی شلاق) از مرد و حدِ زنا (که نوع و کیفیت آن با توجه به شرایط گوناگون متفاوت است) از زن ساقط میشود؛ اما اگر مرد پس از اتهام قذف فحشا، لعان کرد، ولی زن از لعان خودداری ورزید -یعنی سوگندها و جمله‌هایی را که باید بگوید، نگفت- مرد از حدِ قذف رهایی می‌یابد؛ ولی زن محکوم به حدِ زنا میشود.
لعان برای نفی ولد
در لعان برای نفی ولد، افزون بر آثار بالا، نسبت والد و فرزندی میان آن فرزند و مرد و خویشاوندان آن مرد قطع میشود و از همدیگر ارث نمی‌برند؛ ولی نسبت میان فرزند و مادرش و خویشاوندان او قطع نمی‌شود و از همدیگر ارث می‌برند.
مانند یک حقوق‌دان قراردادی حرفه‌ای تنظیم کنید
45000تومان
31900تومان
