منطقه حفاظت شده کبیر کوه

منطقه حفاظت شده کبیر کوه با وسعتی در حدود 1665 هکتار در استان ایلام واقع شده است. حیات وحش این منطقه عبارتند از کل و بز ، خرس و پلنگ و در زیستگاههای جنوبی و نواحی دشتی و تپه ماهورها حیواناتی نظیر قوچ، میش و آهو نیز زیست می‌کنند.
کبیرکوه مهمترین و بزرگترین رشته کوه استان ایلام است که در محل به نامهاى «کَوِر» یا «کَوَرْ» معروف است . طول این رشته کوه 160 کیلومتر است که در جهت شمال غربى ـ جنوب شرقى به صورت دیوارى منظم امتداد دارد . بلندترین قله کبیرکوه «کان صیفى» نام دارد که در ناحیه «ورزین یا ورزرین» واقع شده است . این قله 3050 متر از سطح دریا ارتفاع دارد .
شهرستانهاى دهلران ، مهران ، آبدانان در غرب کبیرکوه قرار دارند و درهشهر در شرق این رشته واقع است . شهرستانهاى ایلام ، شیروان و چرداول و ایوان در کوهستانهاى شمال و شمال شرقى استان واقع شدهاند .

نام و تاریخچه
منطقه حفاظت شده کبیرکوه بر اساس مصوبه شماره 216 مورخ 25/ 7/1380 و به استناد بند الف ماده 3 قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست و با وسعتی معادل بیست هزار هکتار به عنوان منطقه حفاظت شده جنگلی تعیین شده است. از آن تاریخ به بعد منطقه شاهد تحولات مثبتی در روند افزایش گونه‌های گیاهی و جانوری بوده و امروزه این منطقه یکی از مناطق شاخص استان ایلام در راستای تنوع گیاهی و جانوری است.

موقعیت جغرافیایی
منطقه حفاظت شده جنگلی کبیرکوه منطقه‌ای کوهستانی بوده که در مختصات جغرافیایی E4655 تا E4720 طول شرقی و N3310 تا N3315 عرض شمالی در شهرستان دره شهر استان ایلام واقع شده است .

حد و حدود قانونی
حد و حدود منطقه حفاظت شده جنگلی کبیرکوه به شرح ذیل تعیین شده است:
شمالاً: از پشته ارشت در امتداد زمین‌های کشاورزی و خط‌الرأس پشته‌های بدره، لارت، گردکانه، زرانگوش، سیکان و در همان امتداد به سراب سیکان و فرهادآباد تا منتهی شود به جاده مالرو به سراب دره‌شهر.
شرقاً: از سراب دره‌شهر و منتهی الیه طرح جنگلکاری و در مسیر جاده آسفالته دره‌شهر به آبدانان تا ارتفاعات کبیرکوه.
جنوباً: از ارتفاعات کبیرکوه به سمت غرب در امتداد خط‌الرأس کبیرکوه تا منتهی شود به ارتفاعات مشرف به آبریز شهرک ولی‌عصر.
غرباً: از ارتفاعات مشرف به شهرک ولی عصر به پادامنه کبیرکوه و پشته ارشت.

راه‌های ارتباطی
در اطراف منطقه حفاظت شده کبیرکوه دو جاده ایلام – دره شهر در شمال و جاده دره شهر- آبدانان که مرز شرقی منطقه را تشکیل می‌دهد، وجود دارد. از این راه‌ها، راه‌های فرعی دیگری وارد منطقه می‌شود. مهمترین این راه‌ها عبارتند از جاده فرعی (آسفالته) آبهر پائین – امامزاده پیرمحمد (پشته لارت). جاده‌ی خاکی شهرک ولیعصر- پشته ارشت (شمال غرب منطقه) و جاده‌های فرعی دیگری مانند پشته زید، فرهادآباد، زرانگوش، سیکان و… که از مرز شمال وارد منطقه می‌شوند، وجود دارد. در قسمت جنوب منطقه حفاظت شده کبیرکوه و در مسیر جاده ملکشاهی – میمه در منطقه مله خان کشته جاده خاکی وجود دارد که به ارتفاعات جنوبی کبیرکوه متصل می‌شود و قسمت‌هایی از آن در سال‌های گذشته تخریب شده است. در داخل منطقه حفاظت شده جاده‌های خاکی و مالرو زیادی وجود دارد که از ذکر نام آنها خودداری می‌شود.

با توجه به کوهستانی بودن منطقه، تنها روستای فرهاد آباد در قسمت شمال شرقی منطقه واقع شده است که فعالیت معیشتی این روستا کشاورزی و دامداری سنتی است. در پیرامون منطقه حفاظت شده و در مسیر جاده ایلام- دره شهر روستاها و آبادی‌های زیادی واقع شده‌اند که با توجه به وجود رودخانه سیمره و زمین‌های کشاورزی مناسب حرفه‌ی کشاورزی از رونق خوبی برخوردار است، بطوری که شغل اغلب ساکنین این روستاها بر این اساس مبتنی شده است. همچنین در برخی از روستاها، دامداری نیز از مهمترین فعالیت‌های معیشتی است و روستائیان برای چرای دام‌های خود از مراتع داخل منطقه حفاظت شده بهره‌برداری می‌کنند و در برخی مواقع نیز به محیط زیست منطقه خساراتی وارد می نمایند.

با توجه به وجود پدیده‌های فیزیکی و زیستی با ارزش و منحصر به فرد فراوان مانند چشمه‌ها، آبشارها، غارها، صخره‌ها، دره‌های عمیق، زندگی عشایری، حیات وحش، پوشش گیاهی و آثار تاریخی و فرهنگی در سطح منطقه حفاظت شده کبیرکوه صنعت اکوتوریسم را می‌توان توسط مردم بومی منطقه توسعه داد و از این طریق ضمن کسب درآمد از تخریب منطقه جلوگیری نمود. برای رسیدن به این مهم نیاز به آموزش مردم بومی و معرفی ارزش‌های اکوتوریستی منطقه می‌باشد که می‌بایست از طریق سازمان‌ها و ادارات ذیربط انجام شود.

مهمترین روستاهای پیرامون منطقه عبارتند از شهرک ولی عصر، آبهر بالا و پایین، زید، زرانگوش، فرهاد آباد، سیکان، جهانگیر آباد، عباس آباد، هندمینی، هرانمر، دول گلاب، وحدت آباد، قلعه تسمه، اسلام آباد، چغاپوکه. شهرهای بدره و دره شهر از مهمترین نقاط شهری پیرامون منطقه حفاظت شده هستند که در شمال و شمال شرقی منطقه حفاظت شده کبیرکوه واقع شده‌اند.

وضعیت طبیعی
پستی و بلندی
منطقه حفاظت شده کبیرکوه با مساحتی حدود 20 هزار هکتار، منطقه ای است کوهستانی از سلسله جبال زاگرس که در دامنه ارتفاعی 950 تا 2790 متر از سطح دریا قرار دارد. این منطقه به لحاظ داشتن تنوع ارتفاعی دارای اکوسیستم های مختلف بوده که اغلب غیر قابل دسترس هستند و نسبت به سایر مناطق، به صورت بکر و دست نخورده باقی مانده اند. همچنین به دلیل پویا بودن بسیاری از مراحل توالی گیاهی را در بر می گیرد. با توجه به تنوع و تغییرات شرایط فیزیکی که در سطح منطقه وجود دارد، علاوه بر برخورداری از غنای زیستی دارای ارزش های گردشگری و اکوتوریسم بالایی نیز می باشد.
براساس مشخصات ارتفاعی، شیب و برخی تظاهرات ریخت شناسی عوارض زمین به ترتیب عبارتند از کوهستان، تپه‌ماهور و دشت سر.
واحد کوهستان قسمت اعظم منطقه را فراگرفته است. در این واحد، تیپ حوزه‌های سنگی تقریباً در همه جا رخنمون داشته و دارای شیب خیلی تند و فاقد خاک مناسب (تنها در لا به لای درز و شکاف و بین بریدگی‌های سنگی و تخته سنگ‌ها خاک مناسب وجود دارد) است. این واحد همچنین بیش از 85 درصد سطح منطقه را تشکیل می‌دهد. در این منطقه به لحاظ داشتن منابع آبی فراوان چشم اندازهای زیبایی ایجاد شده است که دارای ارزش فراوانی است. مهمترین کوه‌ها و دره‌های منطقه عبارتند از :

کوه‌ها
با توجه به اینکه شیب شمالی کبیرکوه به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام شده لذا تمام مرز جنوبی منطقه را ارتفاعات و کوه‌های کبیرکوه تشکیل می‌دهد (تقریباً بیش از 85 درصد منطقه). در قسمت شمال منطقه حفاظت شده نیز کوه‌های کم ارتفاع‌تری نسبت به مرز جنوبی قرار دارند که عبارتند از کوه‌های پشته ارشت، پشته لارت، زید، زرانگوش، فرهاد آباد، سیکان و دره شهر که دارای پوشش مرتعی بوده و دامنه‌های آنها اغلب به لحاظ برخورداری از خاک مناسب جهت کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

دره‌ها و تنگه‌ها
همان گونه که اشاره شد قسمت اعظم منطقه را کوهستان تشکیل می‌دهد که در بین آنها دره‌هایی عمیق ایجاد شده‌اند. این مناطق به لحاظ داشتن پوشش گیاهی منحصر به فرد، چشم اندازهای زیبا، منابع آب، حیات وحش و… از ارزش اکوتوریسمی بالایی برخوردار است که مهمترین آنها عبارتند از دره‌های پشته ارشت، گردکانه، لارت، زرانگوش، زید، فرهادآباد، سیکان، دره شهر که هر کدام از آنها دارای سیمای طبیعی و پوشش گیاهی متفاوتی است. در شکل 10 تصاویری از دره های مذکور ملاحظه می گردد. شکل 11 انبارهای قدیمی غلات را بهمراه خرابه های روستای زید در تنگه زید نشان می دهد. همچنان که در شکل ملاحظه می گردد این تنگه از جذابیت خاصی برخوردار است و می تواند در بحث
طبیعت گردی نقش مهمی را ایفا نماید.

آب و هوا و اقلیم
در منطقه حفاظت شده کبیرکوه میانگین بارندگی سالانه .4/350 میلی‌متر و بطور متوسط بارندگی به ازاء هر روز بارانی 1/10 میلی‌متر خواهد بود. با استفاده از معادله رگرسیون خطی تغییرات بارندگی نسبت به ارتفاع به شرح ذیل است:
P167/0+97/318= H

بنابراین به ازاء هر کیلومتر افزایش ارتفاع در منطقه، بارندگی 162 میلی‌متر افزایش پیدا خواهد کرد. دامنه نوسانات بارندگی در منطقه بین 350 تا 750 میلی‌متر متغیر است. همچنین براساس بررسی روند تغییرات بارندگی سالیانه هر یک دوره 5 ساله تغییرات بارندگی ترسالی‌ها 3/460 و در خشکسالی‌ها 6/234 میلی‌متر گزارش شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که 4/99 درصد بارندگی‌ها در فاصله بین آبان تا اردیبهشت ماه اتفاق می‌افتد و6/1 درصد دیگر در پنج ماه بقیه رخ می‌دهند. همچنین خشک‌ترین فصل، تابستان (بدون بارندگی) است. زمستان پر بارانترین فصل سال در منطقه است.
منطقه حفاظت شده کبیرکوه کوهستانی بوده و از نظر حرارتی دارای اقالیم گوناگونی است و متوسط درجه حرارت در نقاط مختلف آن متفاوت است. تجزیه و تحلیل‌های انجام شده نشان می‌دهد که به ازاء هر کیلومتر افزایش ارتفاع میانگین دمای سالیانه 8/5 درجه سانتی‌گراد کاهش می‌یابد. بنابراین میانگین سالیانه دما در ارتفاعات مختلف بین 5 -20 درجه سانتی‌گراد متغیر است.

متوسط حداکثر سالیانه دما در ارتفاعات مختلف بین 15 -30 درجه سانتی‌گراد و میزان متوسط حداقل سالیانه دما در ارتفاعات مختلف (2-) – 16 درجه سانتی‌گراد تغییر می‌کند. حداکثر مطلق دمای منطقه براساس اطلاعات ایستگاه هواشناسی ایلام 47 درجه سانتی‌گراد، حداقل مطلق دما 15- درجه سانتی‌گراد، متوسط حداکثر دما 7/21 و متوسط حداقل دما 6/11 درجه سانتی‌گراد می‌باشد. میانگین رطوبت نسبی سالانه منطقه 1/47، حداکثر مطلق سالیانه 1/56 و حداقل مطلق سالیانه 1/39 درصد است. مرداد ماه کمترین میزان رطوبت نسبی و بهمن ماه بیشترین میزان رطوبت نسبی را دارا هستند. براساس آمار و اطلاعات موجود میانگین تبخیر و تعرق پتانسیل روزانه (روش بلانی کریدل) 58/4میلیمتر در روز تعیین می‌گردد.

میانگین سرعت باد در هیچ یک از ماه‌های سال از 7 متر در ثانیه تجاوز نمی‌کند. سرعت سریعترین بادها گاهی از 20 متر تجاوز می‌کند. جهت غالب بادها عموماً بادهای غربی است و در ماه‌های پاییز شدت و فرکانس بادها نسبت به فصول دیگر ضعیف‌تر است.
اقلیم منطقه براساس پارامترهای هواشناسی موجود در روش دومارتن، نیمه مرطوب سرد است و در روش آمبرژه با توجه به پارامترهای دما، بارندگی و ارتفاع دارای سه نوع اقلیم به هم مرتبط می‌باشد که عبارتند از: اقلیم نیمه خشک معتدل (تا ارتفاع 1014 متر از سطح دریا)، اقلیم نیمه خشک سرد (تا ارتفاع 1292 متر)، اقلیم نیمه مرطوب سرد (از ارتفاع 1950 متر). در شکل زیر تفاوت پوشش گیاهی ارتفاعات مختلف که ناشی از تفاوت اقلیم و سازند زمین شناسی است بخوبی نمایان می باشد.

زمین شناسی
منطقه حفاظت شده کبیرکوه در واحد زمین شناسی زاگرس چین‌خورده و یا زاگرس خارجی واقع شده و لیتولوژی آن را عموماً سنگ‌های رسوبی تشکیل می‌دهد. سنگ‌های آذرین و دگرگونی و به تبع آن کانسارهای فلزی در این منطقه وجود ندارد. این واحدهای زمین‌شناسی در پیدایش و تکامل پوشش گیاهی و تنوع زیستی منطقه و تشکیل زیستگاه‌های حیات وحش نقش به سزایی را ایفا می‌نمایند. واحدهای زمین شناسی و رسوبات موجود به علت فشارهای جانبی از دو سوی شمال شرقی و جنوب غربی، طوری چین خوردگی پیدا کرده‌اند که بصورت مجموعه‌ای از آنتی‌کلینوریوم درآمده‌اند. در نتیجه طاقدیس‌ها و ناودیس‌های متعددی به وجود آمده اند که در واقع تشکیل دهنده کوه‌ها و دره‌های منطقه هستند.

خصوصیات سازندهای رسوبی موجود در سطح منطقه بطور خلاصه به شرح ذیل است:
الف- تشکیلات دوران دوم
1- سازند گرو (گارو): این سازند با لیتولوژی آهک شیلی و مارنی به صورت پنجره تکنونیکی و با رخنمون کم در شمال غربی کبیرکوه دیده می‌شود. سن این سازند مربوط به کرتاسه تحتانی است.
2- سازند سروک: این سازند بیشترین گسترش را در کبیرکوه دارد و در مرکز و لابلای تاقدیس‌ها و
خط رأس کبیرکوه بصورت عمده دیده می‌شود و از سازندهای شاخص حوزه محسوب می‌گردد. این سازند شامل بخش های ذیر است:
– بخش نازک لایه فوقانی شامل آهک‌های ریزدانه خاکستری مقاوم که آهن‌دار نیز هستند.
– بخش میانی شامل گل سفید توده‌ای همراه با ندول‌های سیلیسی به رنگ قرمز مایل به قهوه‌ای که بر روی آن 408 متر آهک‌های قهوه‌ای ضخیم لایه و توده‌ای همراه با قطعاتی از رودیست‌ها قرار گرفته است.
– بخش ضخیم لایه تحتانی: شامل رسوباتی بصورت آهک‌های خاکستری و تیره تا سیاه رنگ بسیار ریزدانه و متراکم همراه با لایه های مارنی خاکستری.
3- سازند سورگاه: این سازند شامل شیل‌های پیریت‌دار به رنگ خاکستری تیره متمایل به سیاه و آهکی ریزدانه و نازک لایه می‌باشد. گسترش این سازند در منطقه کم بوده و بصورت نوارهایی در کنار سازند سروک در شمال غربی کبیرکوه دیده می‌شود. سن این سازند کرتاسه است.
4- سازند ایلام (کرتاسه): مقطع تیپ این سازند شامل آهک رسی خاکستری تا سفید مایل به قهوه‌ای است. این سازند همراه با سازندهای سروک و سورگاه در گروه بنگستان جای می‌گیرد. بیرون‌زدگی این سازند را در منطقه حفاظت شده‌ی کبیرکوه به خصوص پشته سیکان و کلم می‌توان یافت.
5- سازند گورپی (کرتاسه بالایی): شامل مارن، شیل‌های تیره و آبی رنگ و آهک‌های مارنی است. بخش میانی سازند گورپی بخش آهکی امام حسن نامیده می‌شود که در بخش‌های جنوبی منطقه حفاظت شده کبیرکوه قابل تشخیص است.
ب- تشکیلات دوران سوم:
1- سازند پابده: این سازند شامل شیل و آهک رسی خاکستری است بخش بالایی آن مرکب از شیلهای سیلتی و ماسه‌ایی و آهک‌های مارنی نازک لایه و بخش زیرین آن شامل شیل ارغوانی تا آبی تیره است. این سازند گسترش بسیار کمی در کبیرکوه داشته و بطور عمده در دینارکوه دیده می‌شود.
2- سازند تله زنگ: لیتولوژی این سازند شامل آهک تیره رنگ با لایه‌بندی متوسط و فسیل‌دار با سن پالئوسن تا ائوسن میانی است. مقطع این سازند در جنوب شرقی منطقه حفاظت شده کبیرکوه مشاهده می‌شود.
3- سازند گچساران: این سازند از یکسری رسوبات شامل مارنهای رنگین همراه با ژیپس (گچ آبدار)، نمک و لایه‌های رسی تشکیل شده است. این سازند در مقایسه با بقیه سازندهای زمین‌شناسی در سطح استان ایلام، بیشترین پوشش سطح را به خود اختصاص داده است.
4- سازند بختیاری: این نوع رسوبات مربوط به اواخر مرحله کوهزایی است و در یک محیط پرانرژی تشکیل شده اند. این رسوبات شامل کنگلومرای ضخیم با گردشدگی فراوان و حاوی دانه‌های سیلیس قرمز رنگ می‌باشد.

خاک‌شناسی
منطقه حفاظت شده کبیرکوه دارای کوه‌های بلند و تپه‌های مرتفع تا زمین‌های مسطح است.. فلات‌های با پستی و بلندی کم تا متوسط بدون سنگریزه بر روی مواد آهکی که شیب عمومی آنها 2 تا 10 درصد حاوی خاک‌های عمیق با بافت سنگین و خیلی سنگین همراه با تجمع مواد آهکی در لایه‌های زیرین یعنی Cambisols Calcic و Eutric Cambisol بوده و در بعضی قسمت‌ها مقداری سنگریزه در سطح و مخلوط با خاک به چشم می‌خورد.

ارتفاعات بالاتر قسمت غرب – شمال غرب شامل تپه های نسبتاً جنگلی اکثراً با قلل حدود متشکل از سنگ‌های آهکی و یا مارنی می‌باشد. شیب عمومی آنها بین 25 تا 50 درصد است و ارتفاع آن از سطح دریا بین 1000 تا 2000 متر می‌باشد. شامل خاک‌های کم عمق تا نیمه عمیق سنگریزه‌دار (Calcic Regosols) اکثراً دارای پوشش جنگلی بلوط با تراکم متوسط و در بعضی قسمت‌ها با بیرون زدگی‌های سنگی (Lithosols) دیده می شود.

در این قسمت‌ها شیب عمدتاً تند، محدودیت عمق خاک و فرسایش عمل نموده است. قسمت‌های بعدی که بیشترین درصد آن خاک‌هایی با مشخصات ذیر است، شامل مناطق غربی و شرقی و سرتاسر منطقه را شامل می‌شود، یعنی ارتفاعات 1200 تا 2500 متر و … شامل کوه‌های جنگلی نسبتاً مرتفع با فرسایش متوسط و بیرون زدگی‌های سنگی زیاد آهکی که شیب آنها بین 40 تا 100 درصد بوده و شامل خاک‌های کم عمق تا نیمه عمیق سنگریزه‌دارCalcaric Regosols ، Lithosols است. گیاهان طبیعی آن جنگل‌های بلوط و بنه با تراکم متوسط توأم با گیاهان استپی است و در بعضی قسمت‌ها تشکیلات مارنی دیده می‌شود.

ارتفاعات بالاتر در سرتاسر منطقه حفاظت شده کبیرکوه شامل کوه‌های بسیار مرتفع با قلل مدور متشکل از سنگ‌های آهکی سخت و شیب 60 تا بیش از 100 درصد اکثراً بدون خاک و در بعضی قسمت‌ها خاک‌های بسیار کم عمق غیر یکنواخت (Lithosol) عاری از پوشش گیاهی و یا بوته‌های بسیار پراکنده و در بعضی قسمت‌ها قلل تیز و کشیده دیده می‌شود. محدودیت اساسی مناطق مذکور شامل شیب بسیار تند، عدم وجود پوششی روی خاک و فرسایش بسیار زیاد است. برخی دامنه‌های منطقه حفاظت شده کبیرکوه شامل تپه‌های کم ارتفاع بریده بریده و فرسایش یافته متشکل از مارن‌های گچی، ماسه‌ای، آهکی و کنگلومرایی با شیب 20 تا 40 درصد و خاک‌های کم عمق تا عمیق سنگریزه‌دار می‌شود که عمده ترین آنها عبارتند از Lithosols، Calcaric Regosols و Gypsiferousmarls.

منابع آب
مهمترین رودخانه دائمی در محدوده‌ی منطقه حفاظت شده کبیرکوه، رودخانه سیکان با متوسط دبی سالیانه 41/2 متر مکعب در ثانیه و کل حجم آب 05/76 میلیون متر مکعب در سال می‌باشد. سایر آبراهه‌ها فصلی بوده و یا از آبدهی ناچیزی برخوردارند، ولی چشمه‌ها در منطقه حفاظت شده کبیرکوه از مهمترین منابع آبی منطقه هستند که در تمام سطح منطقه پراکنش دارند .. چشمه‌های پینه، آب غار سنعلی، باریک، گیژگه، دستاوش، دربندزده بالایی و پائین، ریش کل، گلال کش، پل بید، چاه کوچکه، باریکه دروازه، سراب لارت، چشمه‌های دامنه منطقه امامزاده پیرمحمد، چشمه باغ جنت، النج بالایی و پایینی، بید، تخت آب، پلنگ آب، کل ساه، برآفتاب، ملیچک سا، کاکاه، گوسال دزد، بید هفت سال، سرطاف سراب دربند، ورکمر، سیاتنگ، نازی کش، چل خرسان، خرساب و … از مهمترین چشمه‌های منطقه هستند.
در منطقه چاه های متعددی وجود دارد که عبارتند از چاه چالگه، میان، گلین، شوقعلی، پلکه، الویزان، چاه‌های دومله لارت، چاه سراب زرانگوش. با توجه به اینکه تمامی آب‌های منطقه سرانجام وارد رودخانه سیمره می‌گردند، حوزه آبخیز منطقه حفاظت شده کبیرکوه زیر حوزه رودخانه سیمره محسوب می‌شود.

منابع آبی اشاره شده در منطقه حفاظت شده کبیرکوه علاوه بر این که غنای زیستی منطقه را ارتقاء داده‌اند، باعث بوجود آوردن چشم‌اندازهای منحصر به فرد شده‌اند که شرایط مناسبی را برای توسعه صنعت گردشگری و اکوتوریسم در منطقه فراهم نموده‌اند، بطوری که در حال حاضر گردشگران زیادی سالانه از قسمت‌های مختلف از جمله پشته لارت، زرانگوش و… که دارای چشم اندازهای زیبا بخصوص منابع آبی فراوانی هستند، بازدید می‌کنند. البته بسیاری از منابع آبی مانند چشمه‌ها و چاه‌ها در داخل منطقه حفاظت شده در حال حاضر توسط بومیان محلی، کشاورزان و دامداران منطقه ساماندهی شده‌اند و برای مصارف مختلف شرب، کشاورزی، دامداری و… مورد استفاده قرار می‌گیرند که لازم است با نظارت دقیق و اعمال مدیریت صحیح حق آبه محیط زیست منطقه رعایت شود و مانع از خشک شدن و تخریب آنها گردد. بسیاری از چشمه‌ها که در ارتفاعات بالادست منطقه حفاظت شده واقع شده و از دسترس مردم بومی دور هستند، مورد استفاده حیات وحش قرار می‌گیرند و از این نظر نیز حائز اهمیت هستند.

تنوع زیستگاهی

پوشش گیاهی
با توجه به شرایط اقلیمی متنوع منطقه، پوشش گیاهی منطقه بخصوص در مناطق بالادست از تنوع زیادی برخوردار است. در این منطقه 8 تیپ گیاهی تاکنون بشرح ذیر مورد شناسایی قرار گرفته است:
تیپ Astragalus spp. – Annual grasses : این تیپ تا ارتفاع 800 متری و عمدتاً در زمین‌های زراعی منطقه دیده می‌شود.
تیپ Astragalus spp. – Amygdalus : این تیپ در ارتفاع حدود 1100 متری و بر روی تشکیلات آسماری منطقه واقع شده است.
تیپ Trifolium – Astragalus spp. : این تیپ در وسط حوزه و بر روی تشکیلات پابده واقع شده است.
تیپ Trifolium – Hordeum : این تیپ در طبقه 1200 تا 1600 متری حوزه و بر روی تشکیلات گورپی دیده می‌شود.
تیپ Bromus –Trifoliom : همین تیپ در ارتفاع 900 تا 1600 متری از سطح دریا و بر روی لغزشی که بصورت درهم ریختگی سازندها وجود دارد.
تیپ Amygdalus- Echinops : این تیپ در محدوده ارتفاعی 1000تا 1500 متری و بر روی تشکیلات ایلام سورگاه واقع شده است.
تیپ Amygdalus – Astragalus: این تیپ در محدوده ارتفاعی 1700 تا 2400 متری و بر روی تشکیلات زمین شناسی سروک واقع شده است.
تیپ Acantholimon – Astragalus: این تیپ در محدوده 1700 متری به بالا و بر روی تشکیلات سروک واقع شده است.

منطقه حفاظت شده کبیرکوه دارای پوششی جنگلی و مرتعی بوده که در اطراف محور ارتباطی ایلام – دره شهر و ارتفاعات مشرف به این محور بدلیل بهره‌برداری مفرط و بی‌رویه از پوشش نباتی در معرض تخریب شدید قرارگرفته است، بطوریکه اراضی در سطوح بسیار وسیع در اثر فرسایش خاک به اشکال مختلف شیاری و خندقی درآمده است. همچنین بهره‌برداری از درختان جنگلی بمنظور تأمین علوفه دام‌ها و یا استحصال محصولات فرعی و مصارف روستائی موجب نابودی درختان با ارزش شده و بجای آنها درختچه‌ها و بوته‌های خاردار نظیر گون، پلاخور، ارژن (ارجنگ)، محلب و … جایگزین شده است. از گونه‌های گیاهی دیگری که نشان دهنده سیر قهقرائی مراتع این ناحیه می باشد، می‌توان انواع فرفیون – خارگونی، اوپه و انواع شکرتیغال را نام برد. در دامنه‌های کبیرکوه وضعیت پوشش گیاهی بتدریج تغییر یافته و هرچه از روستاها دورتر شده و به مناطق کوهستانی نزدیک می شود پوشش گیاه وضع بهتری پیدا می‌کند.

هرچه به ارتفاعات منطقه نزدیک شویم گونه‌های درختی که غالبیت با بلوط ایرانی است، بصورت گونه‌های غالب ظاهر می‌شوند. در منطقه حفاظت شده کبیرکوه و در نزدیکی شهر بدره و در پشته بدره یکی از گونه‌های نادر درختی بنام لرگ (Pterocarya fraxinifolia) در اطراف آبراهه‌ها و چشمه‌های منطقه با حدود 100 پایه وجود دارد که نظر هر بیننده‌ای را در آن منطقه به خود جلب می‌کند .

تنوع جانوری
غنای بیولوژیک هر منطقه طبیعی، متناسب با تنوع زیستگاه‌های آن می‌باشد. زیستگاه محلی است که یک گونه بدون توجه به موقعیت مشخص آن در اکوسیستم از نظر تغذیه و رابطه با سایر گونه‌ها در آن زندگی کرده و نیازهای زیستی خود را برآورده می‌سازد. این تعریف بیانگر آن است که زیستگاه‌ها می‌توانند دارای طیف وسیع و متنوعی باشند. گستره کوهستانی منطقه حفاظت شده کبیرکوه با داشتن مناطق صعب‌العبور، شکاف‌ها و حفره‌های دور از دسترس و همچنین ارتفاعات بلند و دره‌های عمیق و داشتن پوشش گیاهی متنوع، چشمه‌سارها و آبشخورهای فراوان، به عنوان یک اکوسیستم کلان، آسیب‌پذیر و حاشیه‌ای محسوب می‌شود.

این قبیل اکوسیستم‌ها بنا به ماهیت سرشتی خود بسیار آسیب‌پذیر و شکننده می‌باشند و در صورت برهم خوردن تعادل اکولوژیک، برگشت پذیری آنها به شرایط اولیه بدلیل محدودیتی که در ترمیم‌پذیری خود دارند، بسیار دشوار می‌باشد. البته ماهیت شکننده و آسیب‌پذیر این قبیل اکوسیستم‌ها به معنای بی‌فایده بودن آنها نیست، بلکه استفاده نابجا و نادیده گرفتن ظرفیت آنهاست که موجودیت این مناطق را در معرض تهدید قرار می‌دهد. چرای بیرویه دام، تخریب مراتع و نابودی پوشش گیاهی در اثر انواع توسعه از جمله مسائل حاد و دیرپای این اکوسیستم‌ها از جمله منطقه مذکور بشمار می‌روند. به همین دلیل ضروری است که ابتدا طبیعت این اکوسیستم‌ها تا درجه معینی حفاظت و روند تخریب در آ‌ها متوقف شده و سپس استفاده عقلانی و متناسب با قابلیت‌های آنها صورت پذیرد.
منطقه حفاظت شده کبیرکوه بعلت شرایط خاص پستی و بلندی و برخورداری از صخره‌ها، تپه‌ماهورها، اراضی کم شیب ناهموار، بیشه‌زارها و دره‌های عمیق شامل طیف متنوع زیستگاهی است و بهمین دلیل توان بالقوه مناسبی برای ازدیاد حیات وحش خصوصاً کل و بز دارد. تهیه شناسنامه‌ای کامل از حیات وحش این منطقه نیاز به مطالعات وسیع و گسترده‌ای دارد و آنچه که در این بررسی آورده شده است بیانگر بخشی از توان و پتانسیل منطقه مذکور در جلب و حفظ گونه‌های مختلف حیات‌ وحش در رده‌های مختلف می‌باشد.

الف- پستانداران
رده پستانداران در سراسر جهان شامل سه گروه تخم‌گذاران، کیسه‌داران و جفت داران می‌باشد. تمامی پستانداران ایران که عمدتاً وابسته به اقلیم حیاتی پالئارکتیک هستند به گروه جفت داران تعلق دارند.
در ایران رده پستانداران دارای 9 راسته شامل 33 خانواده با حدود 170 گونه می‌باشد که به ترتیب 57 گونه جوندگان، 38 گونه خفاشها، 30 گونه گوشتخواران، 15 گونه حشره‌خواران، 11 گونه نهنگها، 8 گونه زوج سمان، 2 گونه خرگوشها، 1گونه فرد سمان و 1 گونه گاو دریایی شناسایی شده‌اند. سهم پستانداران منطقه حفاظت شده کبیرکوه از کل پستانداران کشور 19 گونه می‌باشد که در 5 راسته و 12 خانواده بشرح زیر قرار گرفته‌اند.
راسته حشره‌خواران شامل خانواده‌ خارپشت با دو گونه خارپشت گوش بلند و خارپشت اروپایی است که در دامنه‌ها و علفزارهای اراضی تپه ماهوری منطقه کبیرکوه روزگار می‌گذرانند.

راسته خرگوش‌ها شامل یک گونه از خانواده خرگوش‌هاست که در اغلب نقاط کبیرکوه مشاهده می‌گردند.
راسته گوشتخواران با 11 گونه از 5 خانواده، بیشترین تعداد پستانداران منطقه را بخود اختصاص داده‌اند. از میان افراد این راسته، خانواده سگسانان با گونه‌های گرگ، شغال و روباه معمولی در تمام زیستگاه‌های منطقه پراکنش دارند. حضور خرس قهوه‌ای از خانواده خرس‌ها نیز در اکثر زیستگاه‌های منطقه گزارش شده است. این جانور در زیستگاه‌های پشته زید، زرانگوش، لارت و کبیرکوه زیست می‌نماید. پشته زید زیستگاه اصلی خرس قهوه‌ای در این منطقه است. گونه‌های سمور، راسو و رودک از خانواده راسوها در دامنه‌های کبیرکوه، پشته بدره و کلم زیست می‌نمایند. همچنین از خانواده کفتارها، گونه کفتار به تعداد نسبتا فراوان در منطقه پراکنش داشته و گونه‌های گربه وحشی، سیاهگوش و پلنگ که از خانواده گربه‌سانان بشمار می‌روند، مجموعه گوشتخواران منطقه موصوف را تشکیل می‌دهند. پلنگ که یکی از گونه‌های شاخص منطقه کبیرکوه محسوب می‌گردد معمولا ارتفاعات و مناطق جنگلی را برای زیست انتخاب می‌نماید. مناطق پشته لارت، گردکانه، ارشت و ارتفاعات کبیرکوه از زیستگاه‌های مهم این حیوان در منطقه بشمار می‌روند.

از راسته زوج سمان دو خانواده گاوسانان و خوکها با گونه‌های کل و بز و خوک وحشی در منطقه زیست می‌نمایند. بخش‌های صخره‌ای و کوهستانی گردکانه، بدره، پشت لارت و ارشت که با شرایط زیستی کل و بز تناسب دارند مامن مناسبی برای این حیوان می‌باشند. این مناطق از جمله زیستگاه‌های مهم کل و بز در منطقه کبیرکوه می‌باشند که در زمان‌های نه چندان دور جمعیت قابل توجهی از این حیوان در آنجا روزگار می‌گذراندند اما امروزه به تعداد محدودی تقلیل پیدا کرده‌اند. گراز یا خوک وحشی که در اکثر نقاط منطقه در گله‌های بزرگ دیده می‌شوند ایام خود را بهتر از سایر گونه‌های حیات وحش این منطقه سپری می‌نمایند.

آنچه مسلم است پتانسیل و توان بالقوه این منطقه در جلب و حفظ گونه‌های حیات وحش بیش از آن چیزی است که در حال حاضر دیده می‌شود و بطور حتم با غنی‌سازی و احیاء گونه‌های حیات وحش منطقه در صورت کاستن عوامل تهدیدکننده آن بویژه شکار غیرمجاز می‌توان حضور گونه‌های بیشتری را در منطقه تضمین کرد.

ب- پرندگان
پرندگان گروه قابل توجهی از مهره‌داران را تشکیل می‌دهند و در طبقه‌بندی جانوران جایگاه خاصی دارند و از نظر رده‌بندی بین پستانداران و خزندگان قرار می‌گیرند.
تخمین زده می‌شود که فون پرندگان اقلیم‌ حیاتی پالئارکتیک حدود 950 گونه را شامل می‌شود که 500 گونه آن را گنجشک سانان تشکیل می‌دهند. بخش عمده فون پرندگان ایران مربوط به این اقلیم زیستی می‌باشد. علیرغم گستردگی مناطق خشک و نیمه خشک حاکم بر کشور تاکنون بیش از 500 گونه پرنده در این سرزمین گزارش شده است. براساس آمار ارائه شده از سوی سازمان حفاظت محیط زیست تعداد پرندگان ایران به 502 گونه می‌رسد که در 20 راسته، 79 تیره، 22 جنس و78 خانواده طبقه‌بندی شده‌اند. این تعداد معادل 6/5 درصد از پرندگان زیستمند خاور میانه است.
از میان گونه‌های پرندگان ایران 323 گونه در ایران زاد و ولد می‌کنند. 90 گونه زمستان گذرند، 24 گونه دارای مهاجرت در فصول بهار و پاییز هستند، 50 گونه خارج از فصل جفت گیری به سواحل جنوبی می آیند. 40 گونه بصورت اتفاقی دیده می شوند. 16 گونه وضعیت نامشخص دارند و 4 گونه نیز از خارج وارد شده اند. همچنین از میان 323 گونه که در ایران زاد و ولد می کنند، 100 گونه کاملا بومی‌اند.

سهم منطقه حفاظت شده کبیرکوه از پرندگان ایران که تاکنون گزارش شده است 46 گونه می‌باشد که در 7 راسته و 19 تیره جای می‌گیرند این منطقه با توجه به تنوع زیستگاه‌ها از نظر تنوع گونه‌ای پرندگان نیز غنی می‌باشد. پرندگان منطقه حفاظت شده کبیرکوه از آشیان‌های اکولوژیک این منطقه به خوبی استفاده می‌نمایند. وجود پرندگان شکاری گوشتخوار از راسته‌های قوشیان و شاهینیان با 10 گونه از جمله با ارزش‌ترین فون پرندگان ساکن این منطقه بشمار می‌روند که مطابق قوانین و مقررات موجود حمایت شده می‌باشند اما نیاز به توجه و حمایت ویژه‌ای هم دارند. استفاده این پرندگان از جانوران پستاندار کوچک و بزرگ و پرندگان ریز و درشت بیانگر این نکته است که از آشیان‌های اکولوژیک غذایی نیز بخوبی استفاده می‌نمایند.

از راسته گنجشک سانان 25 گونه تاکنون شناسایی شده است که در صورت مطالعات بیشتر امکان شناسایی گونه‌های دیگر از این راسته و سایر راسته‌های پرندگان دور از دسترس نیست.
اغلب گونه‌های موجود در منطقه کبیرکوه به استثناء تعدادی از گونه‌های پرندگان شکاری، در منطقه زاد و ولد و جوجه‌آوری دارند که در صورت حراست از زیستگاه‌های آنها، هرساله بر جمعیت این گونه‌ها در منطقه افزوده خواهد شد. فهرست و ویژگی‌های پرندگانی که تاکنون در این منطقه شناسایی شده‌اند

ج- خزندگان و دوزیستان
خزندگان جانورانی هستند که از یکصد میلیون سال پیش و قبل از ظهور پستانداران در کره زمین وجود داشتند. در منطقه حفاظت شده کبیرکوه گونه‌های متعددی از خزندگان زیست می‌نمایند که متاسفانه تاکنون مورد توجه و بررسی‌های علمی جدی و درازمدت قرار نگرفته‌اند. با توجه به اهمیت و نقش سودمند این گونه‌ها در تعادل طبیعت و جایگاه خاص آنها در زنجیره‌های غذایی و رابطه اکولوژیکی موثری که خزندگان با سایر موجودات نظیر جوندگان دارند و از عوامل کنترل‌کننده طغیان جمعیت آنها بشمارمی‌روند، جا دارد که برای شناسایی هرچه بیشتر و بهتر فون خزندگان این منطقه در برنامه‌های مطالعاتی و تحقیقاتی جایگاه ویژه‌ای اختصاص یابد. فهرست خزندگان شناسایی شده در منطقه مورد مطالعه که مربوط به مارهای منطقه می‌باشد، در جدول 4 نشان داده شده است.

اهمیت منطقه
ارتفاعات کبیرکوه همانند دیواره‌ای سترگ بخش جنوبی استان ایلام را از نواحی شمالی جدا می‌سازد و تنوع آب و هوائی شگرفی را در استان موجب می‌شود، بطوری که در هنگام تابستان دشت‌های جنوبی دارای دمائی معادل 50 درجه سانتی‌گراد بوده در حالی که در نواحی شمالی هوای معتدل و خنک را شاهد هستیم. با دیدن برف در نوک قله‌های کبیرکوه و مانشت تصور دشت‌های گرم و سوزان در دهلران و مهران در همان مقطع زمانی بسیار سخت است و این همه بواسطه وجود رشته کوه کبیر کوه می‌باشد.
بلندترین ارتفاع استان با بیش از 2600 متر ارتفاع از سطح دریا در کبیرکوه واقع گردیده است. وجود دره‌ها و مناطق صعب‌العبور صخره‌ای که همگی ناشی از توپوگرافی کوهستانی منطقه است، جمعیت حیات وحش و گونه‌های گیاهی ارزشمند را از گزند آسیب‌های طبیعی و انسان ساخت حفظ نموده است، به نحوی که تنوع و ترکم حیات وحش و زیستگاه‌ها و دست نخوردگی نسبی اکوسیستم‌های منطقه کاملاً ارزش حفاظتی داشته و در میان مناطق استان نیز برتری آن کاملاً چشمگیر است.
منطقه بدلیل شرایط طبیعی و برخورداری از تنوع زیستگاهی، تنوع گیاهی و جانوری دارای ارزش‌های پژوهشی، آموزشی و تحقیقاتی زیادی در زمینه‌های مختلف است که متاسفانه تاکنون مورد استفاده قرار نگرفته است.
منطقه حفاظت شده جنگلی کبیرکوه نیز از نظر تفرج دارای قابلیت‌های زیادی است، بطوریکه به غیر از زیستگاه‌های طبیعی دارای مکان‌های مذهبی و باستانی فراوانی است که پاره‌ای از مسیرهای اکوتوریسمی آن بشرح ذیر هستند:

تفرجگاه پشته لارت
در منطقه حفاظت شده کبیرکوه با توجه به شکل زمین که عموماً صخره‌ای و دارای شیب تندی است، مرغزارهای نسبتاً کم وسعت (حدود 10-15 هکتار) وجود دارد که مهمترین آنها پشته لارت است. در این ناحیه به لحاظ وجود امامزاده، داشتن منابع آب فراوان، چشم‌اندازهای زیبا مانند صخره‌ها، غارها، زندگی عشایری و درختان منحصر به فرد در استان بسیار حائز اهمیت است، بطوریکه در حال حاضر گردشگران زیادی سالانه از آن بازدید می‌کنند.

تنگه‌ها
منطقه حفاظت شده کبیرکوه با توجه به وضعیت شکل زمین و توپوگرافی ویژه و منحصر بفرد دارای تنگه‌ها، دره‌های زیبا و با ارزش اکوتوریستی به شرح زیر است:
تنگه زرانگوش، زید، سیکان، پشته بدره، دروازه، ارشت، دربند.

غارها
در داخل محدوده حفاظت شده کبیرکوه تعداد زیادی غار کوچک و بزرگ وجود دارد که دسترسی به آنها صرفاً بدون استفاده از تجهیزات و امکانات کوهنوردی و صخره نوردی امکانپذیر نمی‌باشد. مهمترین این غارها از نظر گردشگری عبارتند از:
– غارهای اطراف امامزاده پیر محمد واقع در پشته لارت که هم اکنون مردم بومی بخصوص عشایر منطقه از آنها بعنوان انبار غله و یا محل نگهداری دام استفاده می‌کنند.
غار گردکانه یا هفت سال: این غار در دامنه کبیرکوه در پشته گردکانه واقع شده است و اغلب زیستگاه گونه کل و بز می‌باشد. به منظور دسترسی به آن نیاز به امکانات و تجهیزات کوهنوردی و صخره‌نوردی می‌باشد، لذا از این نظر دارای اهمیت گردشگری است.
– غار دروازه: این غار در پشته ارشت منطقه حفاظت شده واقع شده است. برای دسترسی به آن نیاز به افراد راهنما و بومی منطقه، تجهیزات، امکانات کوهنوردی و صخره نوردی است.

صخره‌ها
نظر به اینکه قسمت اعظم منطقه حفاظت شده کبیرکوه را صخره‌هایی با شیب خیلی تند تشکیل می‌دهد، بنابراین تمام منطقه از این نظر با اهمیت است. مهمترین صخره‌ها عباتند از دره پشته زرانگوش، زید (شکل 31)، هفت سال و ارشت که از نظر دسترسی آسان و طبیعت زیبا از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند.
• امامزاده پیرمحمد (پیرمامه)
این امامزاده در میان دو دره سرسبز و پرآب در دامنه‌های شمالی کبیرکوه واقع شده است . وجود درختان مختلف از جمله داغداغان و لرگ و چشمه‌های زیبای منطقه جلوه‌ای زیبا به آن بخشیده‌اند.
• دره باستانی محوطه لارت
این دره باستانی با موقعیت جغرافیائی 33 درجه و 15 دقیقه و 16 ثانیه عرض شمالی و 46 درجه و 47 دقیقه و 38 ثانیه واقع در 4 کیلومتری جنوب روستای آبهر پائین از توابع بخش بدره شهرستان دره شهر قرار دارد که از شمال به دره لارت و از جنوب ارتفاعات صخره‌ای و صعب‌العبور کبیرکوه و از شرق و غرب محدود به بلندی کوه بوده و مساحت آن 30 هکتار می‌باشد.
• اثر باستانی محوطه پشته ارشت
این اثر با موقعیت جغرافیائی 33 درجه و 18 دقیقه و 38 ثانیه عرض شمالی و 46 درجه و 57 دقیقه و 17 ثانیه در فاصله 5 کیلومتری جنوب شهرک ولیعصر در کوهپایه‌های شرقی کبیرکوه و بر کنار چشمه دائمی پشته ارشت قرار دارد.
اعتقادات مردم بومی منطقه
بستن پارچه و قفل به درختان یکی از اعتقادات مردم بومی و جوامع محلی منطقه محسوب می شود. به درختان جوار امامزاده پیر محمد (ع) در پشته لارت پارچه و قفل جهت استجابت دعا و برآوردن حاجات و نیازها بخصوص توسط افراد مسن بسته می شود. این افراد معتقدند که در صورت باز شدن قفل، حاجات آنها برآورده می شود. همچنین بعضا مشاهده می گردد که برخی افراد جهت نفرین کسی یا رسیدن به هدف خاصی موی سر خود را به این گونه در ختان می بندند.

مشکلات، فعالیت های موثر و عوامل تهدید کننده
1- جاده‌سازی: با توجه به صعب العبور بودن منطقه و وجود دره‌های عمیق و شیب زیاد امکان ایجاد جاده وجود ندارد. فقط در چند مورد در حواشی و دامنه‌های آن جاده‌های فرعی احداث شده است که عبارتند از:
– راه ارتباطی ایلام به دره شهر در حاشیه شمالی منطقه
– راه ارتباطی دره شهر به آبدانان که مرز شرقی منطقه را تشکیل می‌دهد.
– جاده خاکی که از بدره به دامنه شمالی منطقه کشیده شده و عشایر در فصل ییلاق از آن استفاده می‌کنند.
– جاده‌های متعدد دیگر که از روستاهای حاشیه شمالی تا دامنه‌های شمالی منطقه کشیده شده است.
– جاده‌ای که توسط جهاد سازندگی وقت برای استفاده عشایر منطقه از بخش میمه زرین آباد به حاشیه جنوبی منطقه و از آنجا به خط الراس کبیرکوه کشیده شده و دسترسی به منطقه را بسیار سهل و آسان نموده است.
2- معدن: باتوجه به توپوگرافی بسیار سخت منطقه و عدم امکان بردن امکانات استخراج و اکتشاف معادن خوشبختانه فعالیت معدنی چشمگیری در منطقه انجام نمی گیرد. اما اخیرا با احداث کارخانه سیمان بدره در حاشیه ضلع شمال غربی منطقه موافقت گردیده که احتمال برداشت از برخی معادن حاشیه منطقه در آینده وجود دارد.
3- شکار و صید غیر مجاز: متاسفانه شکار و صید بی رویه و غیر مجاز، جمعیت حیات وحش منطقه را کاهش داده است اما به نظر می‌رسد با اتخاذ تدابیر حفاظتی بیشتر توپوگرافی خاص منطقه قدرت حفظ و احیاء جمعیت حیات وحش منطقه را داشته باشد.
4- گیاه نیمه انگلی لورانتوس گونه های جنگلی منطقه از جمله بلوط را در معرض تهدیدی جدی قرار داده است. منطقه حفاظت شده کبیرکوه نسبت به سایر مناطق تحت مدیریت استان کمتر به گیاه نیمه انگلی لورانتوس آلوده می باشد اما در صورت عدم مبارزه با آن این منطقه نیز طی سالیان آینده همانند سایر مناطق آلوده خواهد شد.
5- چرای دام: با توجه به وجود دام تا چهار برابر ظرفیت مراتع استان فشار چرای دام در تمام مناطق که دارای عرصه‌های مرتعی هستند مشهود است که منطقه حفاظت شده کبیرکوه نیز از این قاعده مستثنی نیست.
6- با توجه به صعب العبور بودن منطقه، تبدیل اراضی و عبور خطوط نیرو در مناطق حاشیه‌ای انجام شده و اراضی واقع در داخل منطقه از این مشکل در امان مانده‌اند.
7- عدم وجود یگان حفاظتی.

پیشنهادات
1- تهیه و اجرای طرح جامع مدیریت منطقه.
2- جلوگیری از دخل و تصرف غیر مجاز و تبدیل اراضی.
3- ساماندهی مراکز تفرجگاهی در منطقه.
4- احداث، تجهیز و راه اندازی دو واحد محیط بانی در منطقه و استقرار 6 نفر نیروی اجرایی و مسلح و اختصاص خودروی صحرایی، موتور سیکلت و پوشش ارتباط بی سیم در منطقه کبیرکوه.
5- جلوگیری از ورود غیر مجاز دام به منطقه.
6- افزایش مشارکت مردم در مدیریت و حفاظت منطقه با توجه به ظرفیت بالا، فرهنگ و تشکلهای غیر دولتی موجود در منطقه.
7- برگزاری دوره های آموزشی و توجیهی زیست محیطی برای ساکنان، عشایر و ذینفعان منطقه.

امکانات کنترلی و نظارتی
با توجه به اینکه هنوز تشکیلات مستقلی برای منطقه حفاظت شده کبیرکوه تعریف نشده است لذا حفاظت از عرصه‌های طبیعی منطقه توسط ادارات حفاظت محیط زیست شهرستان‌های دره‌شهر و آبدانان انجام می‌شود که به تازگی محیط‌بانی بدره نیز احداث شده است. امید است با تقویت کادر آن توسط محیط زیست استان و ایجاد تشکیلات مستقل برای منطقه کنترل و پایش، منطقه یاد شده ساماندهی گردد.

مدیریت منطقه
متاسفانه با وجود اهمیت فون و فلور غنی منطقه با گذشت 10 سال از تصویب آن به عنوان حفاظت شده بدلیل تنگناهای قانونی موجود هنوز تشکیلات اداری مستقلی برای این منطقه تعریف نشده است.
عرصه‌های با ارزش منطقه توسط ادارات حفاظت محیط زیست دره شهر و آبدانان کنترل می‌شود که با توجه به محدودیت‌های امکانات و تجهیزات ادارات یاد شده قطعاً حفاظت از زیستگاه‌های غنی آن بطور بهینه انجام نمی‌گیرد. همچنین منطقه مذکور فاقد طرح مدیریت بوده و از این رو زون‌بندی در آن صورت نگرفته است، به همین دلیل حوزه منطقه با توجه به قابلیت‌های آن از نظر کاربری، استعداد و هدف‌های چندگانه مورد انتظار از یکدیگر تفکیک نشده و با وجود تمام قابلیت‌ها از نظر حفاظتی، پژوهشی، آموزشی و تفرجگاهی بدلیل فقدان طرح مدیریت دارای برنامه مشخصی نبوده و فاقد طرح اجرایی در زمینه مدیریت می‌باشد. با توجه به صعب‌العبور بودن منطقه تعارض به منطقه در حال افزایش است که در صورت عدم توجه به آن و عدم اجرای طرح مدیریت منطقه در آینده‌ای نزدیک با مشکلات عدیده‌ای روبرو خواهد شد.

منبع : کویرها و بیابانهای ایران