وزارت بازرگانی؛ از «صدر» تا «غضنفری»

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از ایرنا، وزارت بازرگانی، نهاد مسوول تنظیم روابط تجاری در داخل کشور و روابط اقتصادی با کشورهای خارجی برای اولین بار به صورت رسمی در سال 1289 قمری تاسیس شد، هر چند که قدمت تجارت در داخل و خارج از کشور به دوره های مبادله کالا به کالا و به پیش از اختراع و ابداع پول برمی گردد اما تشکیلات وزارت«تجارت» نخستین بار در تاریخ ذکر شده توسط ناصرالدین شاه راه اندازی شد که وظایف آن ایجاد ارتباط بین دولت و بازرگانان و انجام سایر امور تجاری مملکت بود. 
در سال 1318 بنا به پیشنهاد فرهنگستان ایران «وزارت تجارت» به «وزارت بازرگانی» تغییر نام یافت. بعد از آن در سال 1353 «وزارت بازرگانی» از وزارت اقتصاد تفکیک و به‌ طور مستقل و با اهداف مشخص شروع به فعالیت کرد و در 16 تیر 1353 قانون تشکیل این وزارتخانه به تصویب مجلس شورای ملی رسید تا اینکه در تیرماه سال 1390این وزارت خانه با وزارت صنایع و معادن ادغام و حاصل آن ایجاد وزارت صنعت، معدن و تجارت شد که این روزها به آن وزارت «صمت» هم گفته می شود.

**تنظیم تجارت داخلی و خارجی، ماموریت وزارت بازرگانی 
حکومت های ایرانی قبل و بعد از اسلام همواره به بازرگانی و مبادله کالا با دیگر کشورها توجه می کردند اما در دوره قاجاریه برای اولین بار بازرگانی ایران دارای ساختار تجاری شد و پیش از آن مداخله دولت ها در حد برقراری امنیت و دایر نگه داشتن راه ها، احداث کاروانسرا ها و انعقاد قراردادهای تجاری بوده است اما در این دوره با تاسیس شورای دولتی وزارت تجار ممالک راه اندازی شد که تصدی آن بر عهده میرزا محمود ابن ناصرالملک بود. 
وزارت بازرگانی تا به امروز که بخشی از وزارت عریض و طویل صمت است؛ مسوولیت توسعه و بهبود امکانات و امور بازرگانی کشور، تنظیم و اجرای سیاست ها، خط مش‌ها و مقررات بازرگانی کشور به طور گسترده و همه جانبه، تنظیم روابط تجاری و انعقاد قراردادهای بازرگانی با سایر کشورها، تنظیم ضوابط و مقررات صادرات و واردات سالانه کشور و نظارت بر اجرای آن، سیاستگزاری و کنترل و نظارت و تنظیم بازار محصولات و ایجاد تسهیلات در تأمین کالاها و مواد اولیه مورد نیاز، برنامه‌ریزی و اقدام لازم برای تأمین ثبات اقتصادی و همکاری در کنترل تورم، بررسی و انجام امور مربوط به توصیه‌های سازمان جهانی گمرک و سازمان‌های بین‌المللی استاندارد جهانی و انجام وظایف دولت جمهوری اسلامی ایران در رابطه با نمایندگی تام الاختیار تجاری ایران و عضویت در سازمان تجارت جهانی WTO را بر عهده داشته است. 
پس از انقلاب که فصل جدیدی در روابط تجاری کشورمان باز شد مسوولیت های وزارت بازرگانی هم تغییر کرد و در طول 40 سال گذشته 10 وزیر بر این مسند تکیه زده اند. برخی از آنها در دو دوره وزیر بازرگانی بوده اند و برخی دیگر پس از وزارت بازرگانی، در وزارت نفت حضور پیدا کردند. عده ای هم بدون گذاشتن نام و نشانی در تاریخ از دنیای سیاست و تجارت کناره گیری کردند. 

**صدر، وزیر روزهای اول انقلاب
«رضا صدر» وزیر بازرگانی در دولت موقت مهدی بازرگان بود. صدر برخلاف اغلب انقلابیون از کسانی است که امروز نام و نشانی از وی در صحنه سیاست و تجارت نیست. صدر در سال 1357 از اعضای شورای انقلاب بود. وی که در کابینه بازرگان، وزیر بازرگانی بود، در کابینه شورای انقلاب به سرپرستی «بنی‌صدر» هم به عنوان وزیر بازرگانی انتخاب شد. مدت وزارت صدر در وزارت بازرگانی کمتر از دو سال به طول انجامید و پس از آن هم فعالیت چشمگیری در عرصه های مختلف سیاسی یا اقتصادی نداشت. 

**سکان داری وزارت بازرگانی در 28 سالگی 
«حسین کاظم‌پور اردبیلی» به عنوان دومین وزیر در صدر وزارت بازرگانی قرارگرفت. وی در سال 1331 در تهران متولد شد. وی توانست در سال 1353 مدرک کارشناسی بازرگانی را از مدرسه عالی بازرگانی دریافت کند و بعد از آن برای ادامه تحصیل عازم آمریکا شد. کاظم پور در سال 1357 تحصیلات خود را در رشته مدیریت بازرگانی (ام‌بی‌ای) در مقطع کارشناسی ارشد، به پایان رساند. او در مدت اقامت در ایالات متحده آمریکا، با انجمن‌های اسلامی دانشجویان خارج از کشور همکاری داشت و مدتی پس از پیروزی انقلاب، به ایران بازگشت و فعالیت خود را ابتدا در بخش خصوصی، در زمینه واردات و تجارت خارجی آغاز کرد. 
کاظم‌پور در سال های 1359 تا 1360 در سن 28 سالگی در کابینه محمدعلی رجایی به عنوان وزیر بازرگانی مشغول به کار بود. کاظم پور از زمان دولت بنی‌صدر، تا حضور محمدعلی رجایی به عنوان رئیس‌جمهور و باهنر به عنوان نخست‌وزیر، وزارت بازرگانی را برعهده داشت.
وی که امروز به عنوان نماینده ایران در هیئت عامل اوپک فعالیت می‌کند از نجات‌یافتگان بمب‌گذاری دفتر حزب جمهوری اسلامی در 7 تیر 1360 است.
کاظم پور پس از وزارت بازرگانی از سال های 1361 تا 1364 در جایگاه معاونت اقتصادی وزیر امور خارجه فعالیت می‌کرد و از سال 1364 تا 1369 نیز معاونت امور بین‌الملل وزیر نفت و عضویت هیئت مدیره شرکت ملی نفت ایران را برعهده داشت. وی در فاصله سال های 1369 تا 1374 سفیر ایران در ژاپن بود. از سال 1374 تا 1387هم نمایندگی ایران در سازمان اوپک را برعهده داشت و پس از وقفه چند ساله دوباره از سال 1392در جایگاه نماینده ایران در اوپک شروع به فعالیت کرد.

**مرحوم عسگراولادی
مرحوم«حبیب‌الله عسگراولادی» وزیر بازرگانی دولت های دوم و سوم متولد سال 1311در تهران بود. وی بیش از اینکه یک چهره دولتی باشد یک بازاری است. وی از مؤسسین و اعضای حزب موتلفه اسلامی بود و در 1342 با جمعی از همفکران خود هیئت‌های موتلفه اسلامی را تأسیس کرد . موتلفه اسلامی اصلی ‌ترین نیروی سیاسی در گسترش قیام و برپایی 15 خرداد محسوب می‌شود. مرحوم عسگراولادی یک بار در سال 60 در جریان ترورهای منافقین مورد سوء قصد قرار گرفت که جان سالم از آن به در برد. 
وی در همان سال ها در کابینه رجایی و باهنر، به عنوان وزیر بازرگانی انتخاب شد. عسگراولادی که در دولت میرحسین وزارت بازرگانی را عهده دار شده بود، به همراه برخی از وزاری همفکر نامه‌ای به امام خمینی(ره) می نویسد و از سیاست های میرحسین موسوی گله می کند. در نهایت در جریان اختلاف نظرهای آن روز در دولت و برای حفظ مصالح نظام که در شرایط جنگ بود، استعفا داد .
مرحوم عسگراولادی یکی از نامزدهای دومین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران و چهارمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران بود. وی پس از آن سال ها جزو فعالان بخش خصوصی در اتاق های بازرگانی مشغول به کار بود تا اینکه در 14 آبان 1392 در سن 81 سالگی بر اثر عارضه قلبی در گذشت. 

**از همراهمی امام خمینی(ره) در پاریس تا وزارت بازرگانی دولت موسوی
«حسن عابدی جعفری» عضو کابینه دولت چهارم در فاصله سال های 64 تا 68 وزیر بازرگانی بود. وی متولد 15 خرداد سال 1330 در تهران است. لیسانس زبان انگلیسی و مدیریت بازرگانی را در سال 1352 اخذ کرد و برای ادامه تحصیل با استفاده از بورسیه مدرسه عالی بازرگانی عازم ایالات متحده آمریکا شد. عابدی جعفری مدرک دکتری خود را از دانشگاه ایالتی تگزاس در زمینه مدیریت گرفت. پس از آن در زمان حضور امام خمینی (ره) در پاریس، آمریکا را به مقصد فرانسه ترک و امام خمینی 0ره) را در 12 بهمن 1357 در پاریس تا ایران همراهی کرد.
عابدی جعفری از موسسان سپاه پاسداران بود. در کابینه شهید رجایی پس از رد وی به عنوان وزیر، از طرف بنی صدر معاونت وزارت بازرگانی را پذیرفت. وی هم از مجروحین حادثه هفت تیر است که از ناحیه پا و گوش مجروح شد. 
عابدی جعفری در زمان دولت« میر حسین موسوی» در سن 34 سالگی تصدی وزارت بازرگانی را بر عهده گرفت و از سال 64 تا سال 68 وزیر بازرگانی کشور بود. به دلیل حمایت شدید وی از اصناف تولیدی در زمان جنگ، وی را می‌توان از پایه گذاران تولید پس از انقلاب در کشور به شمار آورد.
عابدی جعفری در حال حاضر عضو هیئت علمی دانشکده مدیریت دانشگاه تهران بوده و به عنوان استاد در این دانشکده تدریس می‌کند.

** وهاجی وزیر دولت سازندگی 
«عبدالحسین وهاجی» وزیر بازرگانی در دولت اول هاشمی رفسنجانی و سرپرست وزارت اقتصاد و امور دارایی در دولت دوم هاشمی رفسنجانی بود. وی ازهفتم شهریور 1368تا بیست وپنجم مرداد 1372در راس وزارت بازرگانی مشغول به کار بود. 
وی که از دولت یازدهم به طور دقیق از بیست و نهم مرداد 1393 تا تیرماه گذشته سفیر ایران در استرالیا بود، پس از فارغ التحصیلی در رشته مدیریت بازرگانی از آمریکا در مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه شهید بهشتی در رشته بازرگانی فارغ التحصیل شد.در حال حاضر هم در دوره دکترای مدیریت مشغول به تحصیل است و در دوره اصلاحات به عنوان معاون وزیر بازرگانی با محمد شریعتمداری همکاری داشته است.
وی در خاطرات خود از مرحوم هاشمی رفسنجانی گفته است: «شرایط بعد از جنگ تحمیلی، سرعت بخشیدن در اصلاح و تنظیم سیاست ها و فعالیت های اجرایی متناسب با وضعیت حاکم بر مجموعه، حذف برخی از مجوزهای صادراتی و وارداتی و...اموری بود که باید به آن توجه می شد. توسعه و افزایش ظرفیت ذخیره سازی غلات بالاخص گندم از جمله مواردی بود که مورد پیگیری ایشان بود و به طور طبیعی مسئول اجرایی آن وزارت بازرگانی بود.گشایش اعتبار برای مواد اولیه و کالاهای سرمایه ای در بخش تولید با سرعت انجام می شد و حتی برای کمک بیشتر به تولید طی مصوبه ای در سال 1370 به گمرک اجازه داده شد کلیه کالاهای مورد نیاز بخش تولید بصورت قسطی و مدت دار ترخیص شود تا خلائی که در تولید ایجاد شده بود، مرتفع شود.»

**یحیی آل اسحاق
«یحیی آل‌اسحاق » متولد سال 1328 در قم است. وی درسال 1360 با تصدی مدیریت مرکز تهیه و توزیع منسوجات به دولت پیوست و به عنوان معاون حبیب‌الله عسگراولادی در وزارت بازرگانی مشغول به فعالیت شد. او پس ازآن در وزارت دفاع و وزارت صنایع و معادن نیز به عنوان معاون وزیر به کار مشغول شد.
در خاطرات آل اسحاق آمده است که وی تا کلاس شش ابتدایی درس خوانده اما بعد از آن به دلایل اقتصادی نتوانسته ادامه بدهد و مجبور شده شاگرد نانوا شود. دوباره تحصیلات را در قم و نجف انجام را همزمان با کار شروع کرده است. صبح تا عصر در نانوایی کار می‌کرده و غروب به کلاس اکابر می‌رفته و پس از آن راهی حوزه شده است. در حال حاضر وی دارای لیسانس بازرگانی، فوق لیسانس مدیریت صنعتی و دکترای مدیریت استراتژیک است.
وی در 44 سالگی فاصله سال‌های 1372تا 1376وزیر بازرگانی دولت ششم بود. آل اسحاق در سال‌های 1385و 1389و 1393در انتخابات اتاق‌های بازرگانی شرکت کرد و موفق شد به عنوان نماینده بخش خصوصی وارد اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران شود.
وی برای انتخابات مجلس شورای اسلامی 1394در لیست نهایی سی نفره «اصولگرایان» در شهر تهران قرار گرفته بود اما مانند سایر افراد فهرست اصولگرایان موفق به اخذ آرای کافی مردم تهران در انتخابات مجلس دهم نشد. آل اسحاق در کارنامه کاری خود حضور در پست‌هایی همچون معاون وزیر بازرگانی، نائب رئیس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران، معاون وزیر صنایع در امور اقتصادی و بین‌الملل، معاون بازرگانی سازمان صنایع دفاع، وزیر بازرگانی، عضو هیات امناء دانشگاه های شرق کشور، رئیس انجمن علمی بازرگانی ایران، عضو هیات امناء بنیاد مستضعفان، قائم‌مقام بنیاد مستضعفان و رئیس هیات مدیره سازمان‌های: (عمران-سیاحتی-اموال و املاک-صنایع)، رئیس هیات مدیره سیمان تهران و دهها شرکت بزرگ اقتصادی، رئیس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران را تجربه کرده است.

**شریعتمداری، از وزارت بازرگانی تا وزارت صمت 
«محمد شریعتمداری» که در حال حاضر وزیر صنعت، معدن و تجارت کشور است، در سال 1336 در تهران متولد شد. در سال 1356در رشته الکترونیک دانشگاه کرمان و در سال 1371 در رشته علوم سیاسی دانشگاه تهران وارد دانشگاه شد. 
پس از پیروزی انقلاب در کمیته انقلاب اسلامی تا اواخر سال 1359در کنار آیت‌ا.. باقری کنی به خدمت پرداخت و در سال 1363 به عنوان قائم‌مقام معاون نخست وزیر در دفتر اطلاعات و تحقیقات نخست وزیری مشغول به کار بود.
از سال 1368در دور اول دولت حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی به عنوان قائم‌مقام وزیر بازرگانی و معاون وزارت بازرگانی و مدتی با حفظ سمت سرپرست معاونت بازرگانی داخلی تا پایان دوره یعنی سال 1372 در این سمت حضور داشت. 
در سال 1369 بنا به دستور رهبری مامور تشکیل معاونت نظارت و حسابرسی دفتر مقام معظم رهبری شد و با حفظ سمت از سال 1373 تا سال 1376 ریاست ستاد اجرایی فرمان امام (ره) را عهده دار بود. 
در سال 1376 در سن 40 سالگی به عنوان وزیر بازرگانی به مجلس شورای اسلامی معرفی و موفق به اخذ رای اعتماد از نمایندگان شد و تا سال 84 یعنی پایان دوره دولت اصلاحات وزیر بازرگانی باقی می ماند. کاهش تصدی گری در وزارت بازرگانی و هدایت آن به سمت ایفای نقش سیاستگذاری و حضور فعال در مجامع عالی تصمیم‌گیری مانند شورای پول و اعتبار، کمیته تنظیم بازار ارز، سازمان خصوصی سازی کشور و اخذ مسوولیت‌ تنظیم تراز تجاری کشور مهم ترین عملکرد وی در این سمت بوده است. 
به مدت 8 سال مسوولیت کمیسیون مشترک روابط جمهوری اسلامی ایران با کشورهایی نظیر عربستان سعودی، عراق، عمان، قطر، کویت، پرتقال، اسپانیا، زیمبابوه، اوگاندا، کنیا، فیلیپین، تایلند و… علاوه بر مسوولیت وزارت بازرگانی ایران، به عنوان نماینده تام‌الاختیار دولت در الحاق به سازمان جهانی تجارت منصوب و در طی همین دوره، جمهوری اسلامی ایران را پس از سال‌ها به عنوان عضو ناظر به سازمان جهانی تجارت وارد کرد.
در دولت یازدهم در 16 مهر 1392، حسن روحانی، رئیس جمهور ایران، طی حکمی شریعتمداری را به معاونت اجرایی رئیس جمهور منصوب کرد شریعتمداری برای بیست روز تا 26 آبان 1392 که محمود گودرزی توانست از مجلس رأی اعتماد بگیرد، سرپرست وزارت ورزش و جوانان بود. همچنین در دولت دوازدهم به عنوان وزیر صمت انتخاب شد. 

**مسعود میرکاظمی 
«مسعود میرکاظمی» وزیر بازرگانی دولت نهم در سال 1339 در اردستان به دنیا آمد. وی نماینده تهران در دوره نهم مجلس شورای اسلامی بود که توانست در دولت نهم در سن45 سالگی وزیر بازرگانی شود و به مدت 4 سال در این سمت باقی بماند البته در ابتدای دولت دهم نیز، برای مدت کمتر از 2 سال، وزیر نفت بود.
میرکاظمی تنها سابقه مدیریتی‌اش، به بخش‌های مختلف سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بازمی‌گردد، که با انتخاب محمود احمدی‌نژاد به‌عنوان رئیس‌جمهور، عهده‌دار وزارت بازرگانی دولت نهم شد. پیش از آن، تنها سابقه مدیریت اجرایی وی، به سال 1376 بازمی‌گردد، که به‌عنوان مدیرعامل فروشگاه اتکا (متعلق به نیروهای مسلح) منصوب شده بود و تا یک سال پیش از زمان پیوستن به دولت نهم، در این جایگاه، مشغول به کار بود.
میرکاظمی در سال 1384 به ‌دلیل افزایش بی‌رویه قیمت شکر، کمبود آن در بازار و نبود آن در کارخانه‌ها و همچنین مصوبه شورای امنیت ملی کشور مبنی بر افزایش ذخیره استراتژیک شکر کشور به دو برابر، مجوز واردات شکر را صادر کرد و به دنبال آن اجرا نکردن قانون بودجه سال 85 و 86 در خصوص تعرفه کالاهای وارداتی، بی‌ثباتی در نرخ تعرفه، عدم حمایت از واحدهای تولیدی با واردات بی‌رویه، به ویژه در کالاهای مصرفی کشاورزی، قرار بود در مجلس هفتم استیضاح شود.
در اردیبهشت 1387 طرح استیضاح میرکاظمی در جایگاه وزیر بازرگانی، تقدیم هیئت رئیسه مجلس کردند که با توجه به همزمانی اعلام طرح استیضاح با روزهای آخر فعالیت مجلس هفتم، این طرح هیچگاه از سوی هیئت رئیسه مجلس، به اجرا گذاشته نشد .

**آخرین وزیر بازرگانی کشور، اولین وزیر صمت 
«مهدی غضنفری» آخرین وزیر بازرگانی کشور بود که البته پس از ادغام وزارت بازرگانی و صنایع و معادن هم به عنوان وزیر این وزارتخانه جدید انتخاب شد. 
وی در سال 1339 در الیگودرز متولد شد. غضنفری مدرک دکتری خود را درسال 1375 در رشته مهندسی صنایع- برنامه‌ریزی تولید از دانشگاه NSW، سیدنی، استرالیا گرفت و مدرک کارشناسی ارشد و کارشناسی مهندسی صنایع از دانشگاه‌های صنعتی امیرکبیر و دانشگاه علم و صنعت ایران هم در اختیار دارد. 
غضنفری از سال 1381 تا 1383 رئیس دانشکده مهندسی صنایع- دانشگاه علم و صنعت ایران بود و سال‌های 1388–1384 در سمت معاون وزیر بازرگانی و رئیس کل سازمان توسعه تجارت مشغول به کار بود. 
غضنفری در سال 1388 توسط «محمود احمدی‌نژاد» به عنوان وزیر پیشنهادی دولت برای وزارت بازگانی به مجلس شورای اسلامی معرفی و در روز 12شهریور همان سال با کسب اکثریت آرا در سن 49 سالگی انتخاب شد. وی بعد از ادغام دو وزارتخانه بازرگانی و صنایع و معادن از سوی احمدی‌نژاد به عنوان وزیر پیشنهادی صنعت، معدن وتجارت معرفی شد و وی در تاریخ12مرداد1390 با 218 رای موافق، 20 رای مخالف و 7 رای ممتنع وزیر صنعت، معدن و تجارت شد.