حرم مطهر امام رضا (ع) ؛ نگینی بر انگشتری ایران

با کارناوال به امید دیدار خورشید تابان ایران، راهی دیار پهناور خراسان می‌شویم.

تمام دل خوشی مان را جمع کرده ایم، به سوی صاحب سرزمین بهشتی مشهد روانه می‌شویم و قصد بارگاه آسمانی شمس الشموس داریم.

شوق وصالش لحظه لحظه فزوده می‌شود و درنمی‌یابی چگونه از میان حجم پرتکرار مردم عبور می‌کنی و می‌خواهی که نزدیک و نزدیک تر شوی 

حریم نورانیش به قدری آرامش و مهربانی دارد که مهم نیست در چه صحنی یا رواقی بنشینی و بایستی…

تنها تویی و دریایی از آرامش بهشتی.

اهمیتی ندارد از شوق دیدنش با پای پیاده آمدی یا گران ترین مرکب

وقت داری تا سفره دل بگشایی و از دریای محبتش جرعه جرعه نوش کنی 

حریم باشکوهش به قدری وسیع است تا همه در آغوش پر مهرش جای گیرند و از کناری میهمان هوای فرح بخش و معطرش باشند

همراه با کارناوال برخیزید و راهی حرم مبارک امام رضا (ع) شوید. 

حرم امام هشتم شیعیان ، حرم امام رضا (ع)

سالانه 300 میلیون نفر عاشق و زائر، از جای جای جهان به قصد زیارت این مجموعه وسیع رهبانی به مشهد می‌روند تا پای به #حرم امام رضا (ع) بگذارند. جالب است بدانید که حرم امام رضا با وسعت 598,657 متر مربع #بزرگترین مسجد جهان از لحاظ وسعت و با گنجایش 500,000 نفر نیز سومین مسجد بزرگ جهان از لحاظ گنجایش است. در داخل حرم رضوی چندین صحن، مسجد، رواق، موزه و کتابخانه وجود دارد که همگی ویژگی های منحصر بفردی دارند. در طی سال می‌توان شاهد مهم ترین مراسم ها و رویدادهای مذهبی در مجموعه حرم امام رضا بود که با شکوه تمام و خیل عظیم جمعیت برگزار می‌شود. 

آداب ورود به حرم امام رضا (ع)

پیش از هر چیز لازم است با طهارت جسم و جان وارد شوی، آب بر بدن می‌ریزی تا نمادی باشد از زدودن ناپاکی ها و بتوانی به حریم پاک امام شرفیاب شوی.

عالم و دانشمند بزرگ شیخ بهایی توصیه می‌کند تا جامگانی پاک بر تن کنی و پیش از همه پای راست را به داخل بگذاری. 

در بدو ورود با خضوع و خشوع بایستی و به خواندن اذن ورود مشغول شوی. 

لازم به ذکر است که این توصیه ها تنها از باب استحباب است و نه بیش‌تر.

پای که به داخل بگذاری این تویی و حریم وسیع و پر رأفت امام رضا (ع).

زیارت امام رضا (ع)

 هر بخش حرم را که بخواهی به زیارت بایستی، زیارت نامه های سبز رنگ حرم مطهر در دسترست هست.

می‌توانی از زیارت مخصوص امام رضا شروع کنی و طبق نوشته‌ها اعمال را انجام دهی.

و یا می‌توانی از زیارت امین الله بهره ببری.

برای زیارت نیابتی می‌توانید به این لینک مراجعه کنید. 

آمده ام، آمدم ای شاه پناهم بده

خط امانی ز گناهم بده

ای حرمت ملجأ درماندگان

دور مران از در و راهم بده

لایق وصل تو که من نیستم

اذن به یک لحظه نگاهم بده

لشگر شیطان به کمین من است

بی کسم ای شاه پناهم بده

کوتاهی از زندگی و شهادت آن بزرگوار

امام علی ‌بن موسی‌الرضا (ع) هشتمین جانشین حضرت محمد (ص) و هشتمین امام شیعیان می باشند که در سال 148 هجری قمری در شهر مدینه دیده به جهان گشودند. پدر بزرگوار این حضرت، امام موسی کاظم (ع) هفتمین امام شیعیان بودند و مادر ایشان نیز نجمه نام داشت. نام مبارک این حضرت علی بوده، کنیه ایشان ابوالحسن و مشهورترین لقبشان «رضا» می باشد. فرزند این حضرت، امام محمد جواد فرزند ایشان دلیل این لقب را این گونه توضیح می دهند: 

«خداوند او را رضا لقب نهاد زیرا خداوند در آسمان، و رسول خدا و ائمه اطهار در زمین از او خشنود بوده‌اند و ایشان را برای امامت پسندیده‌اند. همینطور (به خاطر خلق و خوی نیکوی امام) هم دوستان و نزدیکان و هم دشمنان از ایشان راضی و خشنود بود‌ند.»

حضرت علی ابن موسی الرضا در سن 33 سالگی به امامت رسیدند و بیش تر زندگی خویش را در شهر مدینه سپری کردند. زمان امامت ایشان مقارن با خلافت حاکمان ظلم و جور عباسی بود و این تقارن، سختی های بسیاری را برای ایشان رقم زد. ابتدای امامت امام رضا (ع) مصادف با خلیفه ای چون مأمون و پسر فاسدش امین بود و در نهایت این مأمون بود که با طرح ریزی قتل امین، خلافت را از آن خود کرد و شهر مرو را برای خلافت خود برگزید. پس از روی کار آمدن مأمون بسیاری از شیعیان و مسلمانان با نام علویان، فرصت را مناسب یافتند و بر ضد حکومت شورش کردند. او برای آرام کردن جو متشنج جامعه و همراه کردن امام رضا، به اجبار در پیش روی امام رضا دو گزینه قرار داد تا به هر روی به گونه ای جلوه دهد که این بزرگوار با مأمون موافق است و بتواند ظاهری مشروع برای خلافت خود بخرد. پس از این مأمون با اعمال قدرت و اجبار این حضرت را به شهر مرو آورد اما حضرت هیچ کدام از شرایط مأمون را نپذیرفت و مذاکرات مأمون با ایشان بیش از دو ماه به طول انجامید تا آن که مأمون امام رضا را تهدید به قتل کرد. در این هنگام امام تنها با شرطی که کسی را نصب یا عزل نکنند، رسمی را تغییر ندهند، سنتی را نشکنند و از دور بر بساط خلافت نظر داشته باشند، ولیعهدی مأمون را پذیرفتند. 

این وضعیت چندی ادامه داشت تا آن که مأمون دیگر توانست وجود مبارک امام رضا (ع) را بپذیرد و با تحت فشار قرار دادن ایشان، این حضرت را مجبور به تناول اناری سمی نمود. ساعاتی پس از این اتفاق بود که امام بزرگوار و هشتم شیعیان در سحرگاه روز 29 صفر سال 203 هجری قمری به شهادت رسیدند. 

 تاریخچه و معماری حرم امام رضا (ع)

پس از آن که امام رضا، امام هشتم شیعیان را به شهادت رساندند این بزرگوار را در مقبره هارونی، محلی که هارون الرشید دفن شده بود به خاک سپردند. قدمت بنای اولیه به دوازده قرن پیش برمی‌گردد. به جهت دشمنی خلفای عباسی با شیعیان و سخت گیری ها و نظارت های شدید آن‌ها، تا مدت‌ها محل به خاک سپردن این امام رئوف، ساده، بی آلایش و فاقد هرگونه تزئیناتی باقی مانده بود و تنها یک صندوقچه چوبی بر روی مزار مبارک ایشان قرار داشت. تا آن که در زمان حکومت دیالمه مقداری تزئینات به این بقعه اضافه شد. پس از آن در سه دوره روضه منوره دچار آسیب و تهاجم شد که اولین بار در زمان سبکتکین غزنوی بود. وی به جهت تعصبات مذهبی دست به تخریب بنای حرم زد که بعدها پسرش، سلطان محمود غزنوی به احیا و ساخت مجدد حرم اقدام کرد، تزئینات بسیاری به حرم افزود و گنبد بلندی بر بالای مقبره ساخت.

در دوره سلجوقی گنبد حرم مزین به کاشیکاری های آبی شد و در داخل به ازاره‌هایی با کاشی‌های منحصربفردی که سنجری نام دارند، آراسته شد. ازاره ها از بخش پایینی دیوار تا نزدیکی طاقچه را شامل می‌شوند که امروزه هنوز هم در داخل حرم موجودند. 

در دوره خوارزمشاهیان دو محراب به مجموعه حرم افزوده شد که هم اکنون در موزه حرم قرار دارند. برخی می گویند در طی حمله مغول ها به توس، بار دیگر حرم این حضرت دچار تخریب شد ولی بسیاری با اشاره به کتیبه‌هایی که مربوط به پیش از حمله مغول بوده و در حرم باقی مانده اند، این ادعا را رد می‌کنند و می‌گویند مغول ها پس از کشت و کشتار بسیار، تنها به غارت اموال حرم اکتفا کردند و کاری به بنای حرم نداشتند و تنها آسیبی جزئی وارد شده است. از این زمان به بعد، بنای حرم دچار تخریب نشد.

دوران شکوه و عظمت حرم امام رضا (ع)

در زمان تیموریان و به همت شاهرخ تیموری و همسرش گوهرشاد بانو، بناها و مجموعه‌های بسیاری به مجموعه حرم اضافه شد که مهم‌ترین آن‌ها اولین مسجد جامع حرم، #مسجد گوهرشاد بود. علاوه بر این، مدارس پریزاد، دودر و مسجد بالاسر نیز در این زمان ساخته شدند. در زمان صفویان به شکوه و عظمت حرم بسیار افزوده شد به گونه‌ای که جای کاشی‌های نفیس و فیروزه‌ای گنبد با طلا عوض شد و مناره نزدیک گنبد نیز طلاکاری شد. همچنین صحن عتیق یا انقلاب در این دوره ساخته شد و در طی زمان وسعت یافت. در دوره نادری نیز به عظمت این مجموعه افزوده شد، طوری که چند ایوان طلاکاری شده و نقاشی‌های دیواری حرم نیز تجدید شدند. 

در دوره قاجار پس از احداث ضریح سوم، مرمت هایی جزئی نیز صورت گرفت. در دوره پهلوی علاوه بر مرمت‌هایی جزئی، مجموعه‌های اطراف حرم تغییر کابری دادند و به صحن‌های حرم تبدیل شدند. در نهایت پس از انقلاب اسلامی توسعه حرم رضوی مورد توجه ویژه قرار گرفت و در این زمان به طرز وسیعی گسترش یافت. به طوری که وسعت 12 هکتاری حرم به 70 هکتار رسید. صحن‌ها و امکانات ویژه‌ای به مجموعه افزوده شد و به ایستایی گنبد نیز افزودند. 

آشنایی با بخش های مختلف حرم امام رضا (ع)

هم اکنون مجموعه حرم مطهر رضوی یکی از وسیع ترین اماکن مقدس است و سالانه بسیاری قصد زیارت این حرم مطهر را دارند. به همین جهت شناخت بخش‌ها و امکانات مختلف حرم به شما کمک خواهد کرد تا زیارت دلچسب تری را تجربه کنید و به هنگام زیارت، کم تر دچار سردرگمی شوید. 

1- ورودی‌ها 

چهار خیابان اصلی از اطراف به حرم امام رضا می‌رسند که هر کدام ورودی مختص به خود را دارند.

با ورود از خیابان امام رضا دو ورودی اصلی باب الرضا و باب الجواد را در پیش رو دارید.

اگر بخواهید از سمت خیابان نواب صفوی وارد حرم شوید از ورودی نواب صفوی وارد خواهید شد.

انتخاب خیابان طبرسی یعنی از ورودی شیخ طبرسی وارد حرم خواهید شد. 

و اگر خیابان شیرازی مسیر شماست، ورودی شیخ طوسی پیش روی شماست.

علاوه بر این ها، چهار ورودی در خیابان‌های فرعی اطراف حرم وجود دارد؛ یکی ورودی کوثر است که بین خیابان نواب صفوی و خیابان امام رضا قرار دارد

و دیگری ورود غدیر است که بین خیابان شیرازی و خیابان خسروی نو قرار دارد. 

دو ورودی شرقی و غربی نیز شما را به درون صحن جامع رضوی هدایت می‌کنند.

ورودی شرقی بین ورودی غدیر و باب الجواد و ورودی غربی بین ورودی کوثر و باب الرضا قرار دارند. 

در زیر عکسی از ورودی شیخ طوسی می‌بینید:

عکسی از ورودی نواب صفوی : 

2- بست‌های حرم امام رضا (ع)

حتما تا به حال اصطلاح بست نشستن را شنیده اید، به طور کلی بست‌ها در اماکن مقدس بخشی هستند که مردم از ترس و برای پناه بردن به آنجا می‌رفتند. در واقع با پناه بردن به بست‌ها از هرگونه تعرض و تعقیبی در امان می‌ماندند و از بزرگی یا فرد مقدسی درخواست کمک و دادخواهی می‌کردند. 

بست‌ها در حرم مطهر رضوی بخشی میان صحن‌ها و ورودی حرم اند که به نوعی با ایجاد درنگ و مکثی برای ورود، زائر را برای زیارت آماده می‌کنند. بست‌ها فضایی مستطیل شکل اند که از دو طرف بسته اند که پس از عبور از سر در شما را به صحن هدایت می‌کنند. در حرم امام رضا (ع) 8 بست وجود دارد که هر کدام اغلب پس از ورودی‌های هم نام خود قرار گرفته اند. نام این بست‌ها از این قرار است:

1- بست امام رضا (ع) ( ورودی باب الرضا )

2- بست امام رضا (ع) ( ورودی باب الجواد )

3- بست شیخ طوسی ( ورودی شیخ طوسی )

4- بست شیخ حرعاملی ( ورودی نواب صفوی )

5- بست شیخ طبرسی ( ورودی طبرسی )

6- بست شیخ بهایی ( بین صحن جامع و مجموعه حرم ) 

7- بست شرقی صحن جامع رضوی ( ورودی شرقی )

8- بست غربی صحن جامع رضوی ( ورودی غربی )

جالب است بدانید از آن جا که حرم مطهر امام رضا در طول زمان توسعه یافته است هم اکنون بست‌ قدیمی شیخ بهایی مابین صحن‌های جدید و مجموعه حرم قرار دارد. 

در زیر عکسی از بست شیخ بهایی می‌ بینید: 

در زیر عکسی از بیرون بست نواب صفوی می‌بینید: 

3- صحن‌ها

صحن‌ها یا حیاط ها از عناصر اصلی مساجد و اماکن مقدس اند که نشان از وحدت و هویت اسلامی دارند. چرا که با مشخصات معماری و خاص خود این ویژگی را فراهم می‌کنند که زائران در تمام فصول سال از آن استفاده کنند. صحن‌ها در واقع محل اجتماع و و ارتباطات اند که وسعت آن‌ها نشان از عمومی بودن آن دارد و به طبقه و قشر خاصی تعلق ندارد. 

در کل هفت صحن در حرم مطهر امام رضا قرار دارد که دو صحن انقلاب و آزادی از صحن‌های اصلی و قدیمی حرم اند. قدیمی‌ترین صحن حرم، صحن انقلاب است و به نام صحن عتیق نیز شناخته می‌شود. بعد از آن صحن آزادی است که در زمان فتحعلی شاه ساخته شده و به صحن نو شهرت دارد. صحن جمهوری اسلامی و دیگر صحن‌ها پس از انقلاب و به جهت توسعه حرم ساخته شده اند. در حال حاضر #بزرگ‌ترین صحن حرم امام رضا ، صحن جامع رضوی است که بسیاری از مراسم های حرم در این صحن برگزار می‌شود. اسامی صحن های حرم عبارت اند از:

صحن جامع رضوی (در نزدیکی خیابان امام رضا)

صحن جمهوری اسلامی (در نزدیکی خیابان شیرازی)

صحن آزادی یا صحن نو (در نزدیکی خیابان نواب صفوی)

صحن انقلاب اسلامی یا صحن عتیق (در نزدیکی خیابان طبرسی) که پنجره فولاد و سقاخانه نیز در این صحن قرار دارند.

صحن کوثر (در نزدیکی بازار کوثر)

صحن غدیر (در نزدیکی ورودی غدیر)

صحن هدایت (بین ورودی نواب صفوی و طبرسی)

صحن جامع رضوی

صحن آزادی یا صحن نو 

صحن انقلاب یا صحن عتیق

4- رواق‌های حرم امام رضا (ع)

در واقع به فضاهای بسته اطراف حرم رواق می‌گویند که بناهایی با ارتفاعات مختلف اند. در حرم مطهر رضوی 27 رواق با کارکرد، تزئینات، وسعت و دسترسی‌های متفاوت وجود دارد. به طور مثال برای خواندن خطبه عقد و برگزاری مراسم عقد یا به قول مشهدی ها «عقد بالا سر حضرت» به رواق شیخ طوسی می‌روند و یا آن که بسیاری از مراسم های روزانه حرم در رواق امام خمینی انجام می‌شود. در میان 27 رواق حرم امام رضا (ع)، رواق امام خمینی با وسعت نه هزار متر مربع بزرگ‌ترین و رواق دارالمرحمه نیز جدیدترین رواق است. 

رواق‌های حرم امام رضا عبارت اند از:

رواق شیخ حرعاملی، رواق شیخ طوسی، رواق دارالکرامه، رواق امام خمینی، رواق دارالرحمه، رواق دارالحجه، رواق دارالهدایه، رواق دارالولایه، رواق دارالحکمه، رواق دارالاجابه، رواق دارالعباده، رواق دارالاخلاص، رواق دارالزهد، رواق شیخ بهائی، رواق دارلذکر، رواق دارالعزه، رواق دارالسرور، رواق دارالسلام، رواق دارالضیافه، رواق دار السعاده، رواق دارالشرف، رواق دارالفیض، رواق دار الشکر، رواق توحیدخانه، رواق گنبد الله وردیخان، رواق دار السیاده و رواق دار الحفاظ است. 

رواق دارلحجه

رواق امام خمینی، بزرگ ترین رواق حرم امام رضا (ع)

رواق دارالمرحمه

5- مساجد حرم امام رضا (ع)

در حرم امام رضا دو مسجد گوهرشاد و مسجد بالاسر وجود دارد که هر دو از ارزش و اهمیت بسیاری برخوردارند. 

 مسجد گوهرشاد #قدیمی ترین مسجد جامع مشهد است که در اوایل قرن نهم هجری و به تلاش بانو گوهرشاد، همسر میرزا شاهرخ تیموری بنا نهاده شد. مسجد گوهرشاد نمونه بارز و شاهکاری از هنر ایرانی است که آینه تمام نمای خصوصیات و ویژگی های #معماری ایرانی و اسلامی است. وسعت این مسجد 2855 متر مربع است و در مجموع 4 ایوان و 7 شبستان دارد. 

مسجد بالاسر حضرت مسجد مقدسی‌ است که درست در کنار مزار مطهر امام رضا (ع) قرار دارد و در دوران غزنویان ساخته شده است. مسجد بالاسر با ضریح فولادی تنها یک صفه (اتاق) فاصله دارد و نزدیک ترین بنا به بقعه امام رضاست و از قدیم بسیاری در این مکان نماز به جا می‌آورده اند. طول این مسجد 8 متر و عرض آن 4٫5 متر است. ازاره‌های این مسجد مرمرین اند و بر بالای آن‌ها کاشی های الوان شش و هشت ضلعی باشکوهی به چشم می‌خورند.

عکس از مسجد بالاسر را در زیر می‌بینید

تصویری از مسجد گوهرشاد را در زیر می‌بینید

6- ضریح امام رضا (ع)

 ضریح سازه‌ای مشبک از جنس چوب، طلا و یا نقره است که بر حریم مزار متبرک امامان و امام زادگان ساخته می‌شود. قسمت مشبک ضریح از آن روی است تا زائرین دست در شبکه‌های ضریح بیاندازند و به زیارت و راز و نیاز مشغول شوند. ساخت ضریح بر پیرامون مزار مبارک امام رضا از زمان های قدیم مرسوم بوده و تا آن جا که اطلاعات در دست است، قدیمی ترین ضریح نصب شده به زمان صفویه برمی‌گردد. در کل تا به حال پنج ضریح بر روی مزار مبارک امام رضا نصب شده است که از این قرارند:

ضریح اول: از تاریخچه نخستین ضریح‌ها و استفاده از آن‌ها اطلاعاتی در دست نیست و معلوم نیست دقیقا در چه زمانی اولین ضریح برای مزار متبرک ساخته شده است؛ اما بنا بر شواهد، نخستین ضریحی که از آن آثاری موجود است‌ ضریحی چوبین است که در زمان شاه طهماسب صفوی ساخته و نصب شد. این ضریح چوبین به طلا و نقره کوبی مزین بوده که درمورد جزئیات آن نیز اختلاف است. ضریح چوبی در سال 957 ه ق نصب شد و تا سال 1160 ه ق در اطراف حریم مبارک قرار داشت که در آخر به جهت چوبی بودن، پوسیده و ناکارآمد شد.

ضریح دوم (ضریح نگین نشان نادری): دومین ضریح، ضریحی فولادی بود که گوی‌های آن آراسته به چهار یاقوت و یک زمرد در وسط بود و بر روی سازه فولادی، از ورقه‌های ضخیم طلا استفاده شده بود. جالب آن که این ضریح نگین نشان بر روی ضریح پیشین نصب شده بود. به گفته اکثر منابع، ضریح دوم را نوه نادرشاه وقف آستان مبارک امام رضا (ع) کرده بود و برخی منابع نیز واقف آن را خود نادرشاه می‌دانند. پس از فوت نادر و در زمان جانشینان وی، دست درازی‌های متعددی به جواهرات ضریح صورت می‌گیرد که از سوی شهید ثالث و متولی آستانه جواهرات بازگردانده می‌شوند و ضریح را همانند قبل تزئین می‌کنند. ضریح نگین نشان به مدت 73 سال مورد استفاده بود. پس از آن ضریح سومی در کنار دو ضریح قبلی نصب می‌شود.

ضریح سوم (ضریح قاجاری): نام بانی این ضریح نامشخص است ولی تمام اطلاعات حاکی از آنند که در زمان قاجار و فتحعلی شاه این ضریح به مجموعه اضافه شده است. از آن جا که بر روی در مرصع ضریح نام فتحعلی شاه حک شده، واقف آن را نیز فتحعلی شاه می‌دانند. ضریح سوم نیز از فولاد بود و طول 5، عرض 3 و ارتفاع 2 متری داشت. مشبک ضریح از طلا، قسمت چوبی شیروانی از پوششی طلایی و سقف آن از پوششی نفیس و مرصع ساخته شده بود. به این ضریح نیز دست درازی شد و در مرصعش را جدا کردند. در زمان ناصرالدین شاه تعمیراتی انجام شد و پوشش ضخیم و طلایی به روی ضریح اضافه شد. در طی زمان ضریح چوبی به علت پوسیدگی حذف شد و دو ضریح نگین نشان و قاجاری باقی ماندند.

ضریح سوم حرم امام رضا(ع)

ضریح چهارم ( ضریح شیر و شکر ): پس از آن که در سال 1338 ضریح قاجاری به موزه منتقل شد، ضریح شیر و شکر بر روی حریم مبارک جایگزین شد. این ضریح به نیت چهارده معصوم از 14 دهانه تشکیل شده بود و در بالا و چهار طرفش، 44 گلدان طلا و 44 ترنج طلا به چشم می‌خورد. بر روی بدنه ضریح با طلا، اسماء حسنی و صلوات نوشته شده بود و ضریح از دهانه‌ها به بالا به گل و برگی از طلا و نقره و مینا مزین شده بود. به دلیل آن که ضخامت ضریح بالا نبود، با وجود تعمیرات بسیار، در طی چهل سال فرسوده شد و در سال 1367 قرار بر تعویض دوباره آن گذاشته شد.

ضریح فعلی ( ضریح سیمین و زریّن ): پس از 5 سال بررسی طرح ابتکاری استاد فرشچیان با نام ضریح سیمین و زرّین برای ساخت، انتخاب شد. در ساخت این ضریح از ویژگی‌های ایرانی و اسلامی و با الهام از اعتقادات اسلامی و در هم آمیختنش با هنر اصیل استفاده شده است. ساخت ضریح پنجم 7 سال به طول انجامید و در نهایت در سال 1379 بر روی مرقد امام رضا (ع) نصب شد. ضریح فعلی 12 تن وزن دارد و از ویژگی‌های بارز آن ضخامت بالای پوشش نقره‌ای و طلایی آن و اتصال روکش‌ها بدون پیچ است. طول این ضریح 4 و عرض آن 3 متر است. بر روی بدنه ضریح دو سوره «یس» و «هل اتی» نوشته شده است و جالب آن که در چهار طرف ضریح هر رأس به کلمه « الله » ختم می‌شود و وجود گل آفتابگردان بر روی آن تداعی کننده شمش الشموس، لقب امام رضا (ع) است. 

دسترسی به ضریح امام رضا یا ضریح سیمین و زرین برای خانم‌ها از طریق صحن‌های آزادی و انقلاب و برای آقایان از صحن‌های آزادی و گوهرشاد امکان پذیر است. 

ضریح چهارم یا شیر و شکر را در زیر می‌بینید:

ضریح سیمین و زرین امام رضا (ع) را در زیر می‌بینید:

7- سرداب حرم امام رضا (ع)

مزار اصلی امام رضا در واقع سه متر زیر طبقه همکف قرار دارد . از همان ابتدا محل خاکسپاری و مزار امام رضا پایین تر از زمین اطراف بود و این ویژگی در طی زمان و به جهت ساخت و سازها باعث شد تا سردابی به شکل زیرزمین پدید آید. هم اکنون در اطراف سرداب رواقی ساخته اند که نزدیک ترین مکان به ضریح و مزار این حضرت محسوب می‌شود، این رواق دارالاجابه نام دارد و بین صحن جمهوری و انقلاب قرار دارد. در رواق دارالاجابه پنجره فولادینی وجود دارد که در سمت شمالی مزار مبارک امام رضا است. رواق دارالاجابه به صورت متناوب بین خانم‌ها و آقایان برای زیارت جا به جا می‌شود. 

8- مقبره‌های حرم امام رضا (ع)

آرزوی بسیاریست که پس از مرگ در همجواری مضجع نورانی امام رضا به خاک سپرده شوند و در طول زمان قسمت هر کسی نمی‌شود در نزدیکی امامش به خاک سپرده شود. مقبره بزرگانی چون شیخ بهایی دانشمند، نظریه پرداز و شاعر شهیر قرن دهم، شیخ محمد عباسی عارف مشهدی قرن دهم، شیخ طبرسی دانشمند و فقیه شیعی قرن پنجم و در نهایت شیخ حرعاملی فقیه قرن یازدهمی در محدوده حرم امام رضا (ع) وجود دارد. 

مقبره شیخ بهایی در رواق شیخ بهایی است که از صحن آزادی و رواق امام خمینی می‌توانید به این مقبره برسید.

مقبره شیخ محمد عباسی، معروف به پیر پالان دوز در نزدیکی ورودی صحن نواب صفوی قرار دارد. 

مقبره شیخ حر عاملی در شمال شرقی صحن انقلاب قرار دارد 

و مقبره شیخ طبرسی نیز در نزدیکی حرم و در خیابان طبرسی امروزی قرار دارد.

لازم به ذکر است که بزرگان بسیاری در حرم مطهر رضوی به خاک سپرده شده اند و علاوه بر آن سال هاست زیرزمین و قبرستان وسیعی در زیر صحن جمهوری قرار دارد که برای خاکسپاری عموم مردم قابل استفاده است. 

مقبره پیر پالان دوز را در زیر می‌بینید:

مقبره شیخ بهایی در رواق شیخ بهایی 

9- مدارس حرم امام رضا (ع)

دو مدرسه قرن نهمی در مجموعه حرم امام رضا به چشم می‌خورند که هر دو متعلق به دوره تیموری اند. 

مدرسه پریزاد مدرسه ایست که در شمال غربی صحن گوهرشاد قرار دارد و از دو طبقه و 4 ایوان ساخته شده است. این مدرسه مخصوص دانشجویان آن زمان بوده است. در گذشته مزین به کاشی‌کاری‌های زیبا و گچ بری های چشمگیری بوده که متأسفانه پس از چندین مرمت، اصل کاشی‌ها و کتیبه‌ها باقی نمانده اند. امروزه مدرسه پریزاد کابری سابق را ندارد و به عنوان مرکز پاسخگویی به سوالات دینی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مدرسه دودر نیز همانند دیگر مدرسه‌های دوره تیموری از 4 ایوان ساخته شده است و از لحاظ معماری و تزئینات ساختمان بسیار چشمگیر است. از آنجا که در یکی از کتیبه‌های مدرسه نام یوسف خواجه درج شده است، به احتمال زیاد بانی این مدرسه نیز همین شخص است. بزرگان زیادی چون استاد شیخ محمد فاضل و مرحوم آیت الله آقا نجفی قوچانی در این مدرسه به تحصیل پرداخته اند. امروزه این مدرسه به نام دارالقرآن شناخته می‌شود و فعالیت‌های بسیاری نیز در همین زمینه صورت می‌گیرد.

عکسی قدیمی از مدرسه دودر در زیر 

عکسی از مدرسه پریزاد در زیر 

10- ساعت‌های حرم امام رضا (ع)

دو ساعت بزرگ و قدیمی که هر یک درون برجی کاشی کاری شده قرار دارند در حرم امام رضا (ع) وجود دارد که یکی در ایوان غربی صحن انقلاب و دیگری بر بالای ایوان جنوبی صحن آزادی است. هر دوی این ساعت‌ها اعداد درشت و خوانایی دارند و رأس ساعت زنگشان به صدا در می‌آید. می‌گویند در قدیم صدای این ساعت‌ها به قدری بلند بود که در سکوت شب در تمام مشهد شنیده می‌شد.

در سال 1278 مظفرالدین شاه قاجار ساعت بزرگی را به آستان قدس هدیه کرد که این ساعت در صحن عتیق یا انقلاب نصب شد. بعدها به سبب اسقاط در گذر زمان، ساعت جدیدی را جایگزینش کردند. ساعتی که هم اکنون در صحن عتیق است در سال 1333 از کشور سوئیس خریداری شد. ساعت قبلی پس از تعمیر در سال 1336 به صحن نو یا آزادی منتقل شد. 

علاوه بر این دو ساعت، یک ساعت آفتابی و مرمرین نیز در صحن جمهوری قرار دارد که در سال 1367 ساخته شده است. نحوه کار این ساعت بسته به تابش آفتاب دارد که با توجه به محل سایه بر روی اعداد، ساعت را مشخص می‌کنند. 

11- موزه‌های حرم امام رضا (ع)

مجموعه موزه‌های حرم در سال بیش از یک میلیون بازدید کننده دارند و یکی از بزرگ‌ترین و کامل‌ترین #موزه‌های ایران محسوب می‌شوند. دو موزه در مجموعه حریم رضوی قرار دارد که یکی موزه مرکزی آستان قدس و دیگری #موزه مردم شناسی مشهد است.

موزه مرکزی: موزه مرکزی آستان قدس موزه وسیعی‌ست که خود متشکل از چندین موزه و گنجینه است. موزه‌های آن عبارت است از: موزه تخصصی فرش، موزه قرآن و نفایس، موزه هدایای مقام معظم رهبری و موزه تاریخ حرم رضوی. علاوه بر این ها یک تالار از آثار استاد فرشچیان در موزه مرکزی حرم وجود دارد. گنجینه‌های این موزه نیز عبارت اند از: گنجینه تمبر و اقلام پستی، اسکناس، سکه، هنرهای تجسمی، آبزیان، نجوم، ساعت، ظروف، مدال و سلاح. 

ساعت بازدید از موزه مرکزی در تابستان: 8 تا 20:45

                      موزه قرآن و نفایس، موزه فرش و موزه هدایای مقام معظم رهبری: 8 تا 12:30

موزه مردم شناسی: موزه مردم شناسی مشهد در محل حمام مهدی قلی بیک ایجاد شده است. حمام مهدی قلی بیک یکی از بزرگ ترین و قدیمی‌ ترین حمام های ایرانی‌ست که قدمت آن به دوره صفویه برمی‌گردد. در این موزه علاوه بر آن که فرصت دارید تا ساختار یک #حمام ایرانی و تاریخی را از نزدیک ببینید، مجموعه‌هایی از لباس‌ها و اقلام زندگی اقوام مختلف را خواهید دید. اغلب این اشیاء به آستان مبارک امام رضا اهدا شده اند. برای دسترسی به موزه مردم شناسی کافیست تا از خروجی غربی صحن جامع رضوی خارج شوید، موزه درست پیش روی شماست. 

ساعت بازدید: 8 تا 12:30

12- کتابخانه‌های حرم امام رضا (ع)

شاید بسیاری ندانند، اما در مجموعه حرم امام رضا (ع) دو کتابخانه مهم وجود دارد که قدمت پیدایش یکی به سال 300 هجری قمری برمی گردد و دیگری نیز حاوی نسخ خطی ارزشمندی است. 

کتابخانه مرکزی آستان قدس: این کتابخانه یکی از قدیمی ترین و بزرگ‌ترین کتابخانه‌های کشور است که قدمت آن به سال 363 ه.ق برمی‌گردد و وسعتی 11000 متر مربعی دارد. کتابخانه مرکزی تنها بازمانده در میان مراکز فرهنگی‌ست که بعد از حمله مغول‌ها باقی مانده است. جالب آن که کتاب‌های نفیس بسیاری از اعصار و قرن‌های متفاوت در این کتابخانه نگهداری می‌شود. ساختار کنونی کتابخانه مرکزی که در سال 1374 به بهره برداری رسیده است، در سه طبقه و با استانداردهای بین المللی ساخته شده است. این کتابخانه 15 بخش متفاوت دارد و ورودی آن در نزدیکی بست طوسی قرار دارد. 

کتابخانه مسجد گوهرشاد: کتابخانه دیگری در سال 1332 توسط سید سعید طباطبایی در مجموعه حرم احداث شد که خود نیز 5000 نسخه خطی و چاپی به این کتابخانه اهدا کرده بود. این کتابخانه در نزدیکی مسجد گوهرشاد و بین مسجد و صحن جمهوری قرار دارد. 

13- نقاره خانه

 نقاره خانه ساختمان بلندیست در محموعه حرم رضوی که در آن طبل، دهل، سرنا و نقاره می‌نوازند. از گذشته نقاره زنی از آن روی صورت می‌گرفت تا مردمان را به هنگام طلوع و غروب آفتاب خبر کنند. به عبارتی ندا در می دادند که زمان قضا شدن نماز و نوبت نماز بعدی فرا رسیده است. امروزه همانند قدیم نقاره زنی روزانه و مرتب برگزار نمی شود. اما در اعیاد خاص و جشن ها نقاره زنی برگزار می‌شود.

14- تالارهای حرم امام رضا (ع)

تعدادی تالار نیز در حرم امام رضا (ع) وجود دارند که مخصوص مراسم و برنامه های خاص سیاسی و دولتی اند که از آن جمله می‌توان به تالار آینه و تالار تشریفات اشاره کرد. قابل ذکر است که ورود عموم به این تالارها آزاد نیست و از تعداد دقیق شان نیز اطلاعاتی در دست نیست. 

15- بخش‌های خدماتی حرم امام رضا (ع)

از دیگر بخش‌های حرم امام رضا می‌توان موارد زیر را نام برد:

پارکینگ حرم

این پارکینگ درست در زیر حرم مطهر رضوی قرار دارد که با پیاده رو های برقی موجود در آن به درون صحن جامع رضوی هدایت می‌شوید. همچنین به راحتی از طریق زیرگذرهای حرم به پارکینگ وسیع حرم دسترسی پیدا می‌کنید. پارکینگ حرم اغلب اوقات جا دارد و شما را از دردسر پیدا کردن محل پارک می‌رهاند. 

کفش‌داری‌ها

 22 کفش‌داری در نقاط مختلف در ورودی صحن‌ها و رواق‌های حرم وجود دارد که می‌توانید کفش‌هایتان را در آنجا به امانت بگذارید. 

آبخوری‌ها

در تمام صحن‌ها و تمام نقاط صحن‌ها آبخوری‌هایی تعبیه شده است. در وسط صحن انقلاب، جمهوری و قدس سقاخانه‌ای با سقف طلایی در وسط صحن قرار دارد. سقاخانه صحن انقلاب معروف به «اسمال طلا» قدیمی ترین آبخوری حرم مطهر امام رضا است که به دستور نادرشاه و توسط اسماعیل طلایی ساخته شده است. 

مراکز پاسخگویی به سوالات دینی و شرعی

 تقریبا در تمام صحن‌ها این مراکز را خواهید دید که افراد متخصصی برای پاسخگویی شبهات و سوالات دینی آماده اند. 

مهمانسراها

 محل صرف غذاست که دعوتنامه‌های آن در مکان‌های اسکان زائرین و توسط مسئولین آستان قدس توزیع می‌شود. روزانه بیش از 5000 زائر در حرم امام رضا پذیرایی می‌شود. 

سرویس‌های بهداشتی و وضوخانه

 تمام سرویس‌های بهداشتی حرم در بیرون ورودی ها قرار دارند که در ابتدای ورودی‌های باب الجواد، باب الرضا، صحن غدیر و صحن کوثر قرار دارند. از آنجا که هیچ دستشویی درون حرم قرار ندارد، به تازگی وضوخانه‌هایی مخصوص بانوان در تمام صحن‌ها تعبیه شده است. 

ون مخصوص بین صحن ها 

تعدادی ون در حرم امام رضا (ع) وجود دارد که مخصوص جابه جایی افراد کم توان، کهن سالان و بانوان به همراه کودک در میان صحن های حرم رضوی است. 4 ون و مسیر جابه جایی:

1- از ورودی باب الجواد (در صحن جامع رضوی) تا ورودی صحن جمهوری

2- از ورودی باب الرضا (در صحن جامع رضوی) تا ورودی صحن آزادی

3- از ورودی شرقی صحن جامع رضوی تا ورودی کوثر 

4- از ورودی طبرسی تا ورودی کوثر  

16- دفاتر خدماتی و کابردی در حرم امام رضا

دفاتر امانات: دفاتری هستند که می‌توانید وسایل ممنوعه یا اضافه خود را در آنجا به رایگان به امانت بگذارید. برخی از این دفاتر، دفاتر امانات نقدی و اشیا قیمتی اند. به طور کلی 14 دفتر امانات در دور تا دور حرم مطهر رضوی و نزدیکی ورودی ها وجود دارد.

دفاتر امانات نقدی درون حرم: 1- رواق دارالسعاده

2- دارالولایه

3- صحن انقلاب

4- دفاتر امانات نقدی در ورودی‌ها: ورودی طبرسی

5- طوسی   

6- حرعاملی

دفاتر امانات اشیا معمولی: 1- ورودی‌های باب الجواد

2- باب الرضا

3- شیخ حر عاملی

4- طبرسی  

5- شیخ طوسی 

دفاتر نذورات و وجوهات: دفاتری هستند که مسئولیت دریافت نذورات نقدی و غیر نقدی مردم و زائرین را به عهده دارند. به طور کلی 17 دفتر وجود دارد که در این میان 7 دفتر نذورات نقدی، 7 دفتر نذورات غیر نقدی و 4 دفتر نیز متعلق به دریافت نذورات گندم و دام‌هاست. 

دفاتر نذورات نقدی: 1- دارالاجابه

2- دارالسرور

3- دارالولایه

4- صحن آزادی

5- صحن انقلاب اسلامی

6- مسجد گوهرشاد

7- مهمانسرا

دفتر نذورات غیر نقدی: 1- ورودی باب الرضا 

2- ورودی باب الجواد

3- ورودی شیخ حر عاملی

4- ورودی شیخ طبرسی

5- شیخ طوسی

6- کنار مقبره پیر پالان دوز

دفاتر نذورات گندم در ورودی شیخ طبرسی، دفتر نذورات در وجه دام جنب مقبره پبر پالان دوز و دفتر نذورات دام زنده در انتهای پارکینگ شماره 3 قرار دارد.

دفاتر اشیاء پیدا شده: دو دفتر برای نگهداری اشیا پیدا شده در حرم موجود است که اشیا را در محل‌های مخصوص نگه داری می‌کنند. در مورادی که شی آدرس داشته باشد، آن را پست می‌کنند و در موارد ضروری مانند بلیت قطار یا هواپیما، برای تحولیش تلفنی اقدام می‌کنند. دفاتر اشیاء پیدا شده به صورت شبانه روزی خدمات ارائه می‌دهند. یکی از این دفاتر در بست شیخ طوسی نرسیده به صحن غدیر قرار دارد و دیگری در اتاق 14 صحن جمهوری است. 

دفاتر افراد گمشده: 9 دفتر در صحن‌ها و نزدیکی ورودی‌های حرم امام رضا وجود دارد که افراد گمشده در آن می‌نشینند و برای اطلاع رسانی به خانواده و دوستان فرد اقدام می‌شود. این دفاتر به صورت شبانه روزی اداره می‌شوند. 

موقعیت دفاتر افراد گمشده: 1- صحن آزادی

2- باب الجواد، ورودی سردر غربی

3- باب الرضا، بین ایوان قبله و ورودی باب الرضا

4- صحن کوثر کنار موزه مرکزی

5- ورودی طبرسی کنار دفتر ویلچر

6- مسجد گوهرشاد 

7- صحن غدیر

8- ورودی طوسی

9- ورودی دارالحجه از طرف شیخ طوسی

دفاتر صندلی چرخدار: 7 دفتر ارائه و امانت صندلی چرخدار در نقاط مختلف حرم قرار دارد که مخصوص افراد کم توان جسمی، بیماران و کهنسالان است. تعدادی از خادمین مسئول کمک و راندن صندلی چرخدار برای افراد تنها هستند. 

موقعیت دفاتر صندلی چرخدار: 1- ضلع جنوب شرقی صحن جامع رضوی

2- باب الرضا، جنب دفتر نذورات

3- ورودی شیخ طوسی کنار دفتر امانات آقایان

4- ورودی شیخ طبرسی کنار دفتر امانات خانم‌ها

5- ورودی شیخ حر عاملی کنار دفتر امانات آقایان

6- باب الجواد، کنار نمایشگاه محصولات فرهنگی آستان قدس

7- پارکینگ شماره 1 کنار تعمیرگاه ماشین های شستشو

مراسم های حرم امام رضا (ع)

به طور کلی دو نوع مراسم در حرم امام رضا (ع) برگزار می‌شود. بخشی از آن برنامه های روزمره و ثابت حرم است و دیگری مراسم های خاص در ایام و مناسبات خاص است. به طور مثال هر ساله مراسم شب‌های قدر در حرم مطهر امام رضا (ع) برگزار می‌شود. 

از جمله مراسم های روزانه نیز می‌توان به برگزاری نمازهای جماعت، قرائت دعای توسل در چهارشنبه شب‌ها، قرائت دعای کمیل در شب‌های جمعه، قرائت دعای ندبه در صبح‌های جمعه و … اشاره کرد. 

برای اطلاع دقیق تر از برنامه‌های حرم مطهر رضوی می‌توانید به اینجا مراجعه کنید. 

اقامت در شهر مشهد برای زیارت

جهت اقامت در مشهد، گزینه‌های بسیاری پیش روی شماست. انتخاب مکان و مقدار هزینه کاملا بر عهده شماست.

1- اقامت در نزدیکی حرم مطهر امام رضا

اگر بخواهید در نزدیکی حرم اسکان داشته باشید گزینه‌های هتل، هتل آپارتمان، خانه، اتاق و حسینیه را پیش روی خود دارید. 

طیفی از از هتل‌های پنج، چهار و سه ستاره در اطراف حرم وجود دارد که اغلب در سمت خیابان امام رضا هستند. چند هتل نیز در سمت خیابان شیرازی وجود دارد. علاوه بر هتل، هتل آپارتمان‌ها نیز گزینه مناسبی برای اقامت اند که در درجات کیفی متفاوت و فواصل خیلی نزدیک و نزدیک در اطراف حرم وجود دارند. بسیاری خانه و یا اتاق خود را به اجاره می‌دهند که برای اقامت چند روزه نیز می‌توانید استفاده کنید. علاوه بر همه این‌ها حسینیه های بسیاری در اطراف حرم وجود دارد که هر کدام مختص به شهر و دیاری هستند و امکانات و هزینه مناسبی دارند. برخی از حسینیه ها نیز به رایگان شرایط اسکان را برای شما فراهم می‌آورند.

2- اقامت در سایر بخش‌های شهر مشهد 

درست است که بسیاری از بهترین هتلهای مشهد در خیابان امام رضا و در نزدیکی حرم قرار دارند، اما تعدادی از هتل‌های 4 و 5 ستاره خوب شهر نیز در سایر نقاط مانند محله احمد آباد (منطقه مرفه شهر)، بلوار جانباز و بلوار وکیل آباد قرار دارد. این مناطق گرچه با حرم امام رضا (ع) فاصله دارند اما دسترسی مناسبی به سایر نقاط و جاذبه‌های گردشگری مشهد دارند. علاوه بر آن که هتل‌ها اغلب سرویس رفت و برگشت به حرم را ارائه می‌دهند. 

به جز هتل می‌توانید خانه و یا اتاق را در دیگر محله‌ها اجاره کنید که قطعا قیمت پایین تری دارند، ولی اگر با ماشین به مشهد نرفته اید، می‌توانید برای رفت و آمد از وسایل حمل و نقل عمومی استفاده کنید که طبیعتا باید زمان بیش تری را در راه صرف کنید و یا آن که هزینه‌ی بیش‌تری بابت تاکسی و آژانس بپردازید.

متأسفانه یا خوشبختانه نمی‌توانید برای اسکان روی پارک‌های سطح شهر حساب کنید، چرا که چادر زدن در هر پارکی ممنوع است و با شما برخورد خواهد شد.

3- اقامت در کمپ طرق 

از آنجا که سالانه بسیاری با ماشین و به قصد زیارت حرم امام رضا به مشهد سفر می‌کنند، طبیعی است که چادر زدن در سطح پارک های شهر ممنوع باشد. از طرفی برای استقبال از زائران و مسافران شهر، پارک جنگلی وسیعی در نزدیکی پلیس راه مشهد و در داخل شهر احداث شده است که به رایگان می‌توانید در آن اسکان بگزینید. 

دسترسی به حرم امام رضا (ع)

1- اگر در خیابان امام رضا اقامت دارید، بهترین و سریع ترین راه برای رسیدن به حرم امام رضا استفاده از بی آر تی است، چرا که اغلب اوقات، خصوصا در ایام و مناسبت‌های خاص خیابان امام رضا ترافیک سنگینی دارد و استفاده از تاکسی به معنای دیرتر رسیدن شماست. تمام بی آر تی هایی که در خیابان امام رضا می‌آیند تا حرم می‌روند.

2- اگر در خیابان شیرازی و یا دورتر اقامت دارید، می‌توانید با استفاده از بی آر تی خط 823 به حرم امام رضا (ع) برسید. همچنین اگر در خیابان نواب صفوی یا نواحی مصلی و میدان عدالت باشید، با استفاده از همین خط بی آر تی به حرم خواهید رسید. (مسیر این بی آرتی از انتهای شهرک شهید با هنر تا انتهای خیابان امامیه است.)

3- و در نهایت اگر در خیابان طبرسی اسکان گزیده اید با خطوط 800,2  اتوبوس به حرم دسترسی پیدا خواهید کرد.

4- اگر در محله‌های وکیل آباد و احمد آباد هستید، با استفاده از مترو به ایستگاه بسیج بروید (هنگام رسیدن به ایستگاه بسیج، برای راهنمایی اعلام می‌شود که به حرم رسیده اید) و سپس با بی آر تی خود را به حرم برسانید. 

5- اگر محل اقامت شما در کوچه پس کوچه های اطراف حرم است و تا حرم را باید پیاده بروید، نگران نباشید. چرا که در اغلب کوچه ها تابلوی «به سمت حرم» وجود دارد و شما را تا ورودی حرم راهنمایی می‌کنند. جالب آن که حتا مقدار پیاده روی شما بر روی تابلو نوشته شده است.

به طور کلی از تمام محله‌های مشهد اتوبوس‌هایی برای رسیدن به حرم وجود دارد، ولی اولویت خود را به استفاده از خطوط بی آر تی و مترو بگذارید، چرا که خیلی سریع تر از اتوبوس و بعضا تاکسی و آژانس است. 

نکته مهم: به طور کلی در مناسبت‌هایی همانند ایام عاشورا و تاسوعا، شب‌های قدر، شهادت امام رضا (ع) و عید نیمه شعبان، خیابان‌های اطراف کاملا بسته می‌شوند و تنها راه ارتباطی استفاده از بی آر تی، اتوبوس و یا تاکسی است. برخی اوقات حتی به قدری شلوغ است که به ناچار مجبور به پیاده روی هستید و هیچ گزینه دیگری به کارتان نمی‌آید، مگر آن که کسی از محلی ها شما را با ماشین از کوچه و پس کوچه ها و خیابان های فرعی به حرم برساند. 

آدرس: ایران، مشهد، حرم امام رضا

موقعیت حرم امام رضا (ع) روی نقشه

 

همراه کارناوال قدم به فضای روحانی مسجد گوهرشاد بگذارید

توصیه‌های کارناوالی در طی سفر به مشهد

1- نمی‌شود سفر بروی و سوغاتی نخری. از سوغات مشهد که زعفران اعلا، زرشک و نبات زعفرانیست غفلت نکنید و بد نیست نگاهی به توصیه‌های کارناوال برای خرید ارزان تر سوغاتی بیاندازید. 

2- یکی از مشکلاتی که در شهرهای گردشگر پذیر رایج است، وجود برخی از افراد فرصت طلب است که از نا آگاهی مسافران سوء استفاده می‌کنند. بنابراین اگر قصد استفاده از تاکسی های شهری و یا گذری را دارید، خوب است از قبل از نرخ و محدوده کرایه‌ها سوال کنید و یا از تاکسی‌هایی استفاده کنید که تاکسی مترشان روشن است. حتی می‌توانید قبل از سوار شدن به راننده بگویید تاکسی مترش را روشن کند. با این حال خوب است بدانید که محدوده قیمت‌های تاکسی و آژانس در مشهد بسیار مناسب تر از کلان شهری مانند تهران است. 

3- برای خرید سوغاتی‌های دیگر مانند پوشاک و … گزینه‌های زیادی پیش روی شماست که بستگی دارد بخواهید مسافت زیادی را طی کنید یا فقط به دنبال جایی در نزدیکی حرم هستید. از بازارهای قابل توجه نزدیک حرم، بازار بزرگ و سنتی امام رضا، بازار مرکزی و بازارهای غدیر و کوثر است. بازارهای غدیر (در ورودی غدیر) و بازارهای کوثر (در ورودی کوثر) نزدیک ترین بازارها به حرم اند. از دیگر بازارهای مشهد می‌توان به زیست خاور، الماس شرق و پروما اشاره کرد. 

4- در طی سال، معمولا زمستان ها خلوت ترین اوقات حرم اند و در طی روز، ساعات قبل از نماز صبح اطراف ضریح بسیار خلوت است. البته با توجه به ایام و مناسبت‌های خاص، اصلا بعید نیست که ساعات اولیه بامداد یک روز خیلی سرد زمستانی نیز حرم را بسیار شلوغ بیابید. 

سخن آخر

این بازدید مجازی از پلاک هشتم مشهد، حرم معطر امام رضا چگونه بود؟

چقدر با مجموعه ها و تاریخچه حرم امام رضا آشنایی داشتید؟

اطلاعاتی بود که در بالا ذکر نشده بود و تمایل دارید در موردش بیش‌تر بدانید؟

سوالات، نظرات و پیشنهادات خود را با ما در میان بگذارید و بگویید این بار میل دارید کارناوال به معرفی چه مکانی بپردازد.