۷ دوبلور بزرگی که هنوز در میان ما هستند

روزنامه هفت صبح – احمد رنجبر: به مناسبت درگذشت حسین عرفانی پرونده ای آماده کردیم برای هفت دوبلور شاخص که در جمع مان هستند ولی شرایط برای فعالیت حرفه ای شان مساعد نیست. این پرونده مروری است بر کارنامه و راز جاودانگی آنها

1) آخر هفته پیش برای دوبله ایران غمبار بود؛ یکی دیگر از چهره های برجسته این حوزه درگذشت: حسین عرفانی. دوبله که زمانی یکی از اضلاع اصلی فیلمسازی در ایران بود، بعد از تکنیک صدا سر صحنه و گسترش فیلم های زیرنویس، جایگاه سابق را از دست داد. متاسفانه شأن دوبلورهای کارکشته نیز رعایت نشد و حالا خیلی از آنها یا خانه نشین شده اند یا کارهای شان محدود شده است.

2) با احترام به همه بزرگان دوبله که از میان مان رفته اند، پرونده ای برای بازمانده ها تدارک دیده ایم. می دانیم جای خیلی از اسم ها خالی است؛ مثل سعید مظفری، ناصر ممدوح، نصرالله مدقالچی و ... ولی به دلیل محدودیت حجم صفحه به هفت چهره بسته شده. خانم های دوبلور هم در روزی دیگر سوژه مان خواهند شد.

3) پیش از آن گذری داریم به زندگی حرفه ای و شخصی زنده یاد عرفانی. او در سن نوزده سالگی به علی کسمایی در استودیو مولن روژ معرفی شد. پس از مدتی نزد احمد رسول زاده رفت و در فیلم پروفسور کم حافظه به کار گویندگی پرداخت که در آنجا احمد رسول زاده وی را به عنوان یک دوبلور خوب آینده برشمرد. سپس به استودیو شهاب رفت. از شاگردان ایشان می توان به پیمان برازنده اشاره کرد، دوبلور شهریار و پس از آن با مدیران دوبلاژ بسیاری از جمله عطاءالله کاملی آشنا شد و در اولین نقش اول خود به جای اورسن ولز صحبت کرد.

4) صدای بم مردانه عرفانی به شدت انعطاف پذیر بود و قابلیت تیپ سازی های مختلفی را داشت. چه تیپ های جدی و چه تیپ های کمدی. کمتر کسی مثل عرفان در میان دوبلورها هست که وقتی جدی حرف می زند صلابت صدایش به کاراکتر، اقتدار و جذبه می بخشد و در عین حال با همین جنس صدا و با استفاده از صداسازی هایی که در این زمینه توانمند بود نقش های کمدی و شخصیت های شاد و شنگول را هم باورپذیر می کرد.

5) از خصوصیات این گوینده دامنه صدایی مردانه و نیرومند، گسترده و قابل انعطاف او بود که از دل آن تیپ های مختلفی متولد می شد و به نقش هویت می داد. صلابت و هویتمندی را باید از ویژگی درونی صدای او دانست که در کنار بم و حجم و گستردگی تن صدایش به او موقعیتی می داد که از نظر انتخاب برای گویندگی به جای شخصیت های سرشناس نقش اول مرد تاریخ سینما از سوی مدیران برجسته دوبلاژ همیشه در اولویت باشد و از صداپیشگان منحصر به فرد دوبله ایران شود.

منوچهر اسماعیلی

• سن: 79 سال
• شاخص ترین کاراکترهای ایرانی: برای یادآوری شخصیت هایی که با صدای منوچهر اسماعیلی در حافظه سینمادوستان حک شده، حجم این صفحه کافی نیست و لاجرم به برخی از آنها اشاره می کنیم. او در سریال «هزاردستان» جای سه شخصیت اصلی و یک کاراکتر فرعی حرف زده: خان مظفر (عزت الله انتظامی)، رضا تفنگچی (جمشید مشایخی)، شعبان جعفری (محمد علی کشاورز) و عمو نشاط (بازی جمشید لایق). او با علی حاتمی در «سوته دلان» (صدای اکبر عبدی) و «مادر» (صدای جمشید هاشم پور) هم همکاری داشته. صدای اسماعیلی با دو شخصیت مهمی که داریوش ارجمند بازی کرده نیز عجین شده: فیلم «ناخدا خورشید» و مالک اشتر سریال «امام علی (ع)». برای خاص و عام صدای اسماعیلی یادآور «قیصر» است که اگر نبود تشخص این صدا چه بسا ابهت قیصر تا این پایه در اذهان شکل نمی گرفت.

• شاخص ترین کاراکترهای خارجی: منوچهر اسماعیلی به شخصیت های زیادی جان داده که خیلی از آنها عجین با شاهکارهای سینمایی هستند. صدای حمزه در فیلم محمد رسول الله (ص) با بازی آنتونی کوئین همچنان از برگ برنده های دوبله فارسی این فیلم محسوب می شود. اصلا آنتونی کوئین را با صدای او به یاد می آوردیم؛ از جمله فیلم های «باراباس» و «زوربای یونانی» ... مگر صدای ژرار دوپاردیو در نقش دانتون از حافظه ها پاک می شود؟ حرف زدن در فیلم «بیلیاردباز» و «مردی برای تمام فصول» از دیگر شاهکارهای اسماعیلی است.

• ویژگی صدا: عنوان «دوبلور مولف» می تواند معرف توانایی منوچهر اسماعیلی باشد اما این صفت برای او کافی نیست. اسماعیلی از توانایی خارق العاده ای در صداسازی برخوردار بود و برای هر شخصیت صدایی به کار می برد که قرابتی تام با درونیات کاراکتر داشت. صدای مردانه اسماعیلی چون موم در اختیارش بود تا جایی که می تواند در یک سریال بزرگ همچون «هزاردستان» به جای سه شخصیت اصلی حرف بزند بی آن که هیچ کدام شباهتی به دیگری داشته باشد. نقش اسماعیلی در دوبله فقط حرف زدن به جای شخصیت ها نبوده؛ او شناسنامه هر کاراکتر را پیدا می کرد و صدایی مناسب برای او بر می گزید.

جلال مقامی

• سن: 77 سال
• شاخص ترین کاراکترهای ایرانی: جلال مقامی در بیش از 50 فیلم ایرانی به عنوان دوبلور و سرپرست کودینگان حضور داشته. او کارش را سال 57 شروع کرد و با فیلم های مهم زیادی همکاری داشت از جمله «شیر سنگی»، «افق»، «در مسیر تندباد»، «غزل» که به جای فرامرز قریبیان حرف زد و ... شهرت مقامی پیش عامه مخاطبان برنامه ای است که اجرا می کرد: «دیدنی ها». صدا و تصویر او خاطره مشترک دهه 60 است.

• شاخص ترین کاراکترهای خارجی: عمده فعالیت جلال مقامی به دوبله آثار خارجی بر می گردد. او به جای شخصیت های زیادی حرف زده و حالا تصویر این بازیگران با صدای مقامی در ذهن مان پیوند خورده است. بیشترین دوبله او برای رابین ویلیامز در فیلم های خانم داوت فایر، جومانجی، ویل هانتینگ خوب، مرد دویست ساله، بی خوابی و ... بوده است. او به جای عمر شریف در فیلم های دکتر ژیواگو و لورنس عربستان نیز حرف زده. صدای مقامی در چند سریال ماندگار نیز شنیده شده: مینی سریال ارتش سری شبکه بی بی سی در نقش سرگرد آروین برانت، سریال پوآرو در نقش آرتور هستینگز دستیار پوآرو، سریال شرلوک هولمز در نقش دکتر واتسون، سریال هشدار برای کبرا 11 در نقش سمیر. دوبله منحصر به فرد او در سریال لبه تاریکی یکی از شاهکارهای مقامی به شمار می رود.

• ویژگی صدا: مقامی صاحب صدای منحصر به فردی است که حجم بالا مشخصه اصلی آن به شمار می رود. برای متوجه شدن بین تفاوت های صدای مقامی روی هر کاراکتر باید به ریزه کاری هایی که انجام داده دقت کرد. مثلا وقتی به جای عمر شریف در لورنس عربستان حرف می زند، نوعتی کاریزما در صدایش شنیده می شود که منطبق با شخصیت فیلم است. در مقابل آنجا که به جای سرگرد آروین برانت حرف می زند، صدایش محکم است و کلماتش بدون انقطاع. این روایت از خود مقامی شنیدنی تر است: من انواع و اقسام نقش ها را گفته ام. خوشبختانه صدای من به لطف خدا به گونه ای است که توانایی در آوردن صداهای مختلف را دارم. باور نمی کنید جای یک پیرزن هم سرتاسر فیلم «جی» حرف زدم! البته بیشتر نقش های جوانان آرام را دوست داشتم اما از گفتن نقش های منفی هم رویگردان نبودم.

چنگیز جلیلوند

• سن: 78 سال
• شاخص ترین کاراکترهای ایرانی: چنگیز جلیلوند در بیش از 80 فیلم ایرانی به عنوان دوبلور و سرپرست گویندگان حضور داشته و حالا نام شخصیت های زیادی با صدای او پیوند خورده است. آن طو رکه خودش می گوید اولین تجربه دوبلوری اش بر می گردد به فیلم «چشمه عشاق» که به جای ویگن صحبت کرده. آشنا ترین صدایی که از جلیلوند به یاد می آوریم به جای وثوقی در «کندو» است. او در «آقای قرن بیست و یکم» و «گنج قارون» به جای فردین حرف زده. در فیلم «ستارخان» علی حاتمی هم به جای عزت الله انتظامی صحبت کرده. ناظر ملک مطیعی و ایرج قادری دیگر بازیگرانی هستند که جلیلوند صدای شخصیت شان را گفته. او در سال های اخیر به جای محمدرضا گلزار (سلام بمبئی) و حامد بهداد (جرم) حرف زده. صحبت به جای سعید راد در «سفر سنگ» را هم فراموش نکنیم.

• شاخص ترین کاراکترهای خارجی: صدای جلیلوند همنشین چهره های شاخصی از جمله مارلون براندو، پل نیومن، ریچارد برتون، برت لنکستر و شون کانری است. او در 24 فیلم به جای برت لنکستر حرف زده: «پرنده باز آلکاتراز»، «یوزپلنگ»، «بندباز» و ... 17 فیلم صدای نیون شده؛ از جمله «کسی آن بالا مرا دوست دارد»، «گربه ای روی شیروانی داغ»، «بیلیاردباز» و ... 12 بار صدای جلیلوند به جای صدای براندو نشسته: «زنده باد زاپاتا»، «اتوبوسی به نام هوس»، «در بارانداز» و ... او 13 بار هم به جای ریچارد برتون حرف زده. اسم سیلوستر استالونه که می آید صدای جلیلوند در ذهن تداعی می شود: «راکی»، «رامبو»، «بی مصرف ها» و ... او 14 بار به جای سلمان خان و 14 بار به جای شان کانری حرف زده و البته صدایش را به جای این بازیگران را نیز شنیده ایم: کرک داگلاس، کلینت ایستوود، جان وین، گری گوری پک، رابرت دنیرو، کلارک گیبل و ...

• ویژگی صدا: چنگیز جلیلوند از تن صدایش استفاده های مختلفی می کند. گانی تو دماغی حرف می زند و گاه به صدایش حجم می دهد. او تبحر ویژه ای در جان دادن به صدای شخصیت های خشن دارد و می تواند برای هر کدام تیپی متفاوت خلق کند. بهترین توصیف را خودش کرده: من در حنجره ام می دانم کدام تار صوتی مخصوص چه نوع صدایی است و همه اینها تحت کنترل خودم است.

ناصر طهماسب

• سن: 79 سال
• شاخص ترین کاراکترهای ایرانی: ناصر طهماسب از جمله گویندگان فعال است که صدایش را هم در سریال ها و فیلم ها می شنویم و هم مستندهایی با موضوعات مختلف. از جمله فیلم سریال های ایرانی که به عنوان دوبلور با آنها همکاری کرده می توان به این موارد اشاره کرد: جلال الدین، قاب های خالی، هیام، مسافر ری، لاک پشت، پاییز بلند، سفر، گل های داوودی. شاید صدای ابوالفتح (با بازی علی نصریان) در سریال هزاردستان معروف ترین صدایی باشد که مخاطب از ناصر طهماسب در ذهن دارد. او چهار بار به جای مرتضی عقیلی در فیلم های کاکو، لوطی، زن یکشنبه و پنجمین سوار سرنوشت حرف زده. به جای خسرو شکیبایی در فیلم های دادشاه و خط قرمز، بهمن مفید در فیلم بابا شمل، جمشید هاشم پور در فیلم لاک پشت، جمشید مشایخی در فیلم تحفه ها و عنایت بخشی در فیلم های ستاره و الماس دیگر فعالیت طهماسب است.

• شاخص ترین کاراکترهای خارجی: صدای طهماسب یادآور نقش آفرینی بازیگرانی مانند هارولد لوید، هنری فوندا، آنتونی پرکینز، جک نیکلسون و دیوید جانسن است. به یادماندنی ترین نقش هایی که او گویندگی آنها را به عهده داشته است: فرمانده کسلر در سریال ارتش سری است. سال پیش سریال خانه پوشالی (به جای شخصیت اندر وود) با صدای او روی آنتن شبکه نمایش رفت.

• ویژگی صدا: ناصر طهماسب صاحب صدای منحصر به فرد است؛ او معمولا آرام حرف می زند و صدایش از اندازه ای مشخص بالاتر نمی رود. برای همین حتی وقتی صدای نقش یک آدم منفی مثلا در خانه پوشالی را می گوید به جای داد و فریاد، روی خونسردی او دست می گذارد. ناصر طهماسب این توانایی را دارد که با صدایی که اندازه اش زیاد بالا و پایین نمی رود درونیات و حس و حال یک شخصیت را طوری بیان کند تا بیننده بداند مثلا آن کاراکتر آدمی مهربان است یا زورگو. گذشته ای تلخ داشته یا شیرین. این ویژگی از عهده غالب دوبلورها بر می آید اما تفاوت طهماسب این است که چنین کاری را با صدایی می کند که ظاهرا هیچ اکتی ندارد. او اما می تواند این صدا را به خدمت بگیرد و بدون صداسازی آن را منطبق با حال و هوای هر شخصیت کند.

خسرو خسروشاهی

• سن: 77 سال
• شاخص ترین کاراکترهای ایرانی: خسرو خسروشاهی در فیلم و سریال های زیادی به عنوان دوبلور و گوینده فعالیت داشته. با این حال صدای او بیش از همه به جای ابوالفضل پورعرب شنیده شده در فیلم های بی قرار، جوانی، در کمال خونسردی، سوءظن و بهشت پنهان. او دو بار هم به جای بیژن امکانیان حرف زده که فیلم دبیرستان بیش از در حادثه شهرت دارد. او پیش از انقلاب به جای فرزان دلجو و در سینمای بعد از انقلاب به جای بازیگرانی چون جهانگیر الماسی، پرویز پورحسینی و ... حرف زده. دیگر اثر شاخص ایرانی که صدای خسروشاهی را در آن شنیده ایم هزاردستان است که به جای پرویز پورحسینی حرف زده.

• شاخص ترین کاراکترهای خارجی: صدای خسرو خسروشاهی در بیش از 100 فیلم خارجی شنیده شده که البته صدایش با آلن دلون بیش از دیگر بازیگران عجین است. او به جای این بازیگر در فیلم های سامورایی، آفتاب سرخ، دسته سیسیلی ها، شتابزده، دایره سرخ و مرگ یک مرد فاسد حرف زده. پنج بار هم صدای آل پاچینو را گفته؛ در پدرخوانده 2 و 3، بی خوابی، سیمون و وکیل مدافع شیطان. او چهار بار به جای داستین هافمن حرف زده: کریمر علیه کریمر، ماراتن من، شیوع و مرد بارانی. در راننده تاکسی، نیویورک، نیویورک و آخرین سرمایه دار بزرگ به جای رابرت دنیرو حرف زده و صدای او به جای بازیگرانی مثل رابرت دنیرو و کوین کاستنر شنیده شده. نام خسرو شاهی یادآور فیلم های هندی قانون و مشغل هم هست.

• ویژگی صدا: جنس صدای خسرو خسروشاهی نه چندان بم است و نه چندان زیر. او اما بسته به موقعیت هر شخصیت صدایی متناسب با او انتخاب می کند تا جایی که همنشینی کامل با شخصیت اصلی دارد. مثلا برای فیلم های هندی یا ملودرام های ایرانی از سبک این نوع فیلم ها که اغارق جزئی از آنها است پیروی می کند و کلمه ها را با حالتی خاص به زبان می آورد. در وصف کیفیت کارش همین بس که تشخصی دیگر به فیلم «جن گیر» داده و سهم او در ایجاد وهم و ترس این فیلم غیرقابل چشم پوشی است.

منوچهر والی زاده

• سن: 78 سال
• شاخص ترین کاراکترهای ایرانی: کارش را با بازیگری شروع کرد و بعد از چند تجربه وارد کار دوبله شد. منوچهر والی زاده در کنار دوبله بازی هم می کرد و عدد بازی های کارنامه اش به 17 رسید. شاخص ترین کار او در دوبله، صحبت به جای رئیسعلی دلواری در سریال دلیران تنگستان است. والی زاده علاوه بر این تجربه اجرای رادیویی هم دارد و صدایش برای چند نسل آشنا است.

• شاخص ترین کاراکترهای خارجی: از جمله دوبلورهایی است که زیاد فیلم و سریال خارجی در کارنامه دارد. همین هم باعث شده صدای او زیاد شنیده شود و نام والی زاده سر زبان ها باشد. صدای او 11 بار روی شخصیت هایی که تام کروز بازی کرده قرار گرفته: متولد چهارم ژوئیه، ماموریت غیرممکن، مرد بارانی، ماگنولیا، آخرین سامورایی، جانبی، ماموریت غیرممکن: پروتکل شبح، ماموریت غیرممکن: ملت یاغی، جک ریچر، وثیقه و لبه فردا. صدای والی زاده در فیلم های هندی هم زیاد شنیده شده که غالب آن برای آکشی کومار بوده؛ در فیلم های جانور، خاکی، استقبال، پسران هندی، جبار برگشته، خانه شلوغ 2، رئیس، بازیکن 786، اوه خدای من، چاندی چوک، گروه 26، جان من، چشم ها، ترش و شیرین، با عشق ازدواج کن، آرزو و تصویر 8×10. والی زاده 12 بار هم به جای ویل اسمیت حرف زده: دشمن کشور، مردان سیاه پوش (1، 2، 3)، در جستجوی خوشبختی، پسران بد، پسران بد 2، من اسطوره هستم، جوخه انتحار، من، ربات و درخشان. مشهورترین سریال های او هم تاجر پوسان (به جای ایم سانگوک)، جواهری در قصر (به جای جی جین هی) و امپراتور دریا (بازیگر نقش جانگ بوگو یا گونگ بوک) بوده است.

• ویژگی صدا: منوچهر والی زاده صدای گرم یدارد و به دل می نشیند. به همین خاطر است وقتی در جایگاه گوینده قرار می گیرد، حس آرامش و انرژی مهم ترین ویژگی های آن به شمار می رود. والی زاده در دوبله چندان اهل صداسازی نیست اما حواسش هست برای هر شخصیت ریزه کاری هایی را رعایت کند که متناسب با جایگاه او باشد. مثلا میان شخصیت های خشن فیلم های اکشن با شخصیت های رمانتیک فیلم هندی فاصله زیاد است. خلاصه این که صدای والی زاده روی هر شخصیت می نشیند.

ابوالحسن تهامی نژاد

• سن: 80 سال
• شاخص ترین کاراکترهای ایرانی: «من از سال 1337 که وارد سینما شدم شروع به آنونس گویی کردم و این کار هم با علاقه خودم آغاز شد و به دلیل آشنایی که با زبان انگلیسی داشتم آنونس فیلم های خارجی را بسیار نگاه می کردم، حفظ می کردم و حتی برای خودم تکرارشان می کردم. البته پیش از حضور من آنونس گویی در سینمای ایران وجود داشت. به طو رمثال فیلمی بود به نام «دختری از شیراز» ساخته ساموئل خاچیکیان که برای اولین بار در میان فیلم های ایرانی آنونس داشت.» این بخشی از گفته های ابوالحسن تهامی نژاد با ایسنا است که به خوبی گویای لقب اوست: «سلطان آنونس». تهامی نژاد به قدری دلبسته این کار است که همچنان آن را رها نکرده و به تازگی آنونس فیلم «شعله ور» را گفته. در میان شخصیت هایی که او به جای شان حرف زده می توان به دام (به جای چنگیز وثوقی) و روز دیدنی (به جای اکبر زنجانپور) اشاره کرده.

• شاخص ترین کاراکترهای خارجی: دهه چهل شروع دوران اوج شکوفایی تهامی نژاد است. او در این دوره در فیلم هایی مثل خداحافظ چارلی، خارش هفت و شیر در زمستان حرف زد. او چندین بار به جای کری گرانت حرف زده: معما، بابا غاز و دستگیر کردن دزد. در سه فیلم هم صدای او را به جای شخصیت هایی که رکس هریسون بازی کرده شنیده ایم: بانوی زیبای من، ظرف عسل و دکتر دولیتل. تهامی نژاد در فیلم راکی به جای بورگس مریدیت و در بانی و کلاید به جای مایکل جی. پولارد حرف زده است.

• ویژگی صدا: صدای ابوالحسن تهامی نژاد بیش از همه یادآور خاطرات سینمایی است؛ صدای او به خاطر آنونس هایی که برای غالب فیلم های ایرانی و خارجی می گفت در حافظه ها مانده. تهامی نژاد صدای پرحجمی دارد و غالبا با هیجان حرف می زند. صدایش رسا است و گوش نواز. کلمات را با ضرباهنگ و تن بالا بیان می کند و بین جمله هایش فاصله زیادی نمی افتد. تهامی نژاد به صدا تشخص می دهد و در لحظه می تواند از بار یک موقعیت جدی بکاهد و با صدایش خنده بیافریند. او می داند کجا چنین فاصله گذاری ایجاد کند.