روز جهانی حفاظت از لایه ازون

تلاش‌های جدی برای پیش‌گیری آسیب‌های ناشی از تخریب لایه ازون به سی و یک سال قبل ( 1987) و تصویب پروتکل مونترال بر می‌گردد؛ اما این سپر دفاعی زمین که با جذب پرتو فرابنفش خورشید، موجب ادامه زندگی بر روی کره زمین می‌شود در 16 سپتامبر سال 1994 صاحب روز جهانی شد.


به گزارش به نقل از ایرنا،ازون یک‌لایه محافظتی است که از رسیدن اشعه‌های مضر خورشید به زمین جلوگیری کرده و درواقع ضامن سلامتی و بقای حیات انسان و بسیاری از جانوران در زمین است که البته مانند سایر عوامل موجود در طبیعت از دست انسان در امان نمانده و دهه‌های اخیر به دلیل فعالیت‌های صنعتی بسیار آسیب‌دیده است.

در اوایل دهه 1970 برای اولین بار محققان دریافتند که انتشار کلروفلوئوروکربن‌ها «CFC‌» که مواد شیمیایی به‌کاررفته در یخچال‌ها، افشانه‌ها و مواد شوینده است باعث تخریب لایه ازون می‌شود و درنتیجه مقدار زیادی اشعه فرابنفش مضر به زمین خواهد رسید.

در سال 1985 وجود حفره لایه‌ ازون بالای قطب جنوب کشف و مشاهده شد که این حفره هرسال بزرگ‌تر و عمیق‌تر می‌شود؛ منظور از حفره این است که در آن منطقه چگالی ازون که در حالت معمولی بین 300 تا 350 دابسون (واحد اندازه‌گیری چگالی ازون) است کمتر شده و در بعضی مناطق تا 200 دابسون کاهش نشان می‌دهد.

این آسیب دنیا را بر آن داشت تا فکری به حال این سپر حفاظتی کند که بر این اساس در سال 1985 حدود 28 کشور برای ساماندهی لایه ازون در وین جمع شدند و تصمیماتی را برای حفاظت از لایه ازون اتخاذ کردند و قرار شد همکاری‌های بین‌المللی در این زمینه آغاز شود.

دو سال بعد یعنی در سال 1987 پروتکل مونترال با مشارکت 46 کشور جهان تصویب شد، بر اساس این پروتکل مواد مخرب لایه ازون شناسایی و راه‌های کاهش انتشار آن‌ها اعلام شد، دولت ایران نیز در سال 1988 به این پروتکل پیوست.

در ادامه این تلاش‌ها در سال 1994 کشورهای عضو مجمع عمومی سازمان ملل، پذیرفتند تا روزی را برای حفاظت از لایه ازون نام‌گذاری کنند، بدین ترتیب روز 16 سپتامبر ( 25 شهریور) را به‌عنوان روز جهانی حفاظت از لایه ازون تعیین کردند.« خونسرد باشیم و به تلاش‌هایمان ادامه دهیم » به‌عنوان شعار امسال این روز جهانی انتخاب‌شده است.

طبق پروتکل مونترال، کشورهای توسعه‌یافته تعهد کردند که به تولید مصرف مواد مخرب لایه ازون (سی اف سی‌ها، هالون‌‌ها و تتراکلرید کربن) در سال 2000 میلادی خاتمه دهند و کشورهای درحال‌توسعه را ازنظر مالی و تکنیکی حمایت کنند. همچنین طبق این پروتکل مقرر شده است، کشورهای درحال‌توسعه نیز با 10 سال تأخیر یعنی در سال 2010 میلادی به مصرف مواد مذکور پایان دهند.

در راستای گسترش پروتکل مونترال سال 2016 نمایندگان 200 کشور جهان در نشستی در کیگالی، پایتخت روآندا درباره کاهش تدریجی گازهای گلخانه‌ای در قالب اصلاحیه‌ای برای پروتکل مونترال به توافق رسیدند، در توافق کیگالی کشورهای جهان به سه گروه تقسیم‌شده‌اند که در گروه اول کشورهای صنعتی و پیشرفته قرار دارند.

کشورهای درحال‌توسعه نیز به دو زیرگروه تقسیم‌شده‌اند، کشورهای صنعتی باید تا سال 2019 استفاده از هیدروفلورکربن ‌ها را 10 درصد و تا سال 2036 حدود 85 درصد کاهش دهند.

درواقع تخریب لایه ازون زمین موجب برخورد پرتوهای مضر خورشید به زمین می‌شود و درنهایت گرمایش زمین را سرعت می‌بخشد، دانشمندان هشدار داده‌اند پدیده گرم شدن زمین می‌تواند تلاش‌ها برای ترمیم حفره ازون را که قرار است تا سال 2050 انجام گیرد، حدود 30 سال به تعویق ‌اندازد.

کارشناسان معتقدند اگر کشورهای عضو کنوانسیون وین و پروتکل مونترال به تعهدات خود عمل کنند و مصرف مواد مخرب لایه ازون را طبق برنامه زمان‌بندی‌شده حذف کنند، چرخه طبیعی تشکیل ازون به حالت طبیعی خود برمی‌گردد و حفره لایه ازون ترمیم می‌شود، البته در شرایط مناسب و مساعد دست‌کم 50 سال طول می‌کشد تا این حفره‌ ترمیم شود.



***اقدامات ایران برای کاهش آسیب‌های لایه ازون

مدیر پروژه طرح حفاظت از لایه ازون گفت: ایران در راستای اجرای پروژه‌های پروتکل مونترال باهدف کاهش گازهای مخرب لایه ازون، موفق به حذف 9 هزار و 800 تن مواد مخرب لایه ازون شده است.

ابراهیم حاجی‌زاده افزود: درمجموع دستاوردهای حاصل از اجرای طرح‌ها و پروژه‌های مصوب تحت پروتکل مونترال در کشور تجهیز و تغییر خط تولید هزار و 378 واحد تولیدی و خدماتی و حذف حدود 9 هزار و 800 تن از مواد مخرب لایه ازون مشتمل بر کلروفلوروکربن‌ ها، تتراکلرید کربن و هیدروکلروفلوروکربن ‌ها است.

صنایع برودتی و سردکننده‌ها، سازندگان یخچال‌ها و فریزرهای خانگی، صنعتی و تجاری، صنایع ابر و اسفنج سازی، بخش دفع آفات کشاورزی و سیستم‌های تهویه مطبوع، کپسول‌های اطفای حریق، حلال اسپری‌های پاک‌کننده قطعات الکترونیکی و ساخت کولر خودروها ازجمله کارخانجات مصرف‌کننده گازهای مخرب لایه ازون در کشور هستند.

آفت‌کش و ضدعفونی‌کننده‌های استفاده‌شده در بخش کشاورزی، افزایش مقدار گازهای گلخانه‌ای در جو و پدیده گرمایش جهانی از دیگر عوامل تخریب لایه ازون هستند.

مدیر ملی طرح حفاظت از لایه ازون ادامه داد: کاهش تدریجی و حذف مواد مخرب لایه ازون مطابق با برنامه زمان‌بندی، کنترل تجارت مواد مخرب لایه ازون، ایجاد سیستم مجوز صادرات و واردات مواد مخرب لایه ازون و گزارش میزان تولید و مصرف مواد مخرب لایه ازون به دبیرخانه ازون به‌صورت سالیانه اهم تعهدات کشورهای عضو پروتکل مونترال است.

حاجی‌زاده با اشاره به پروژه‌های حذف مواد مخرب لایه ازون گفت: در 122 واحد یخچال ‌سازی، 66 واحد مونتاژ یخچال، 595 بخش تعمیرگاه‌ یخچال، 454 بخش تعمیرگاه‌ کولر خودرو، 47 بخش اسفنج ‌سازی و افشانه‌های تنفسی مواد مخرب لایه ازون کاهش‌یافته است.

وی با اشاره به اهداف و تعهدات کشور در قبال پروتکل مونترال گفت: حذف 10 درصد از مصرف یا واردات هیدروکلروفلوروکربن ‌ها، کاهش سالانه حدود پنج درصد واردات و دستیابی به تعهدات کشور در قبال پروتکل مونترال و حذف 35 درصد از مصرف یا واردات هیدروکلروفلروکربن ها از مصرف سال پایه تا سال 2020 مطابق با برنامه زمانبدی پروتکل ازجمله تعهدات ایران است.

حاجی‌زاده با تاکید بر اجرای کامل تعهدات کشور در قبال ماده 4 پروتکل مونترال و اصلاحیه مونترال و تداوم اجرای صدور مجوز واردات به برنامه های اطلاع رسانی و همکاری‌ های منطقه‌ ای و بین ‌المللی طرح نیز اشاره کرد و عمل به تمام تعهدات کشور، انتخاب فناوری‌ های سازگار با لایه ازون، بومی‌ سازی فناوری‌ های جایگزین سازگار با لایه ازون، تشکیل و تقویت شبکه امور ازون، همکاری و تعامل سازنده با سایر نهادها و استفاده از سیستم برخط و همکاری با گمرکات و بهره برداری از سیستم پنجره واحد تجارت فرامرز را ضروری دانست.

حاجی‌زاده افزود: تکمیل بانک فیزیکی هالون ها، جمع آوری هالون های موجود برای بازیافت و استفاده مجدد آن‌ها، تقویت همکاری های منطقه ای، همکاری با کشورهای همسایه در راستای کنترل تجارب غیرقانونی مواد مخرب لایه ازون و کالاهای حاوی این مواد و تدارک زمینه های لازم برای تدوین پروژه مدیریت و امحای پسماندهای مواد مخرب لایه ازون و محصولات حاوی آن‌ها ازجمله برنامه های آتی در این زمینه است.

وی تاکید کرد: در راستای اجرای فعالیت‌های حذف مواد مخرب لایه ازون در کشور نکات کلیدی باید رعایت شود که بومی سازی فناوری های جایگزین، سازگار با لایه ازون، استفاده از سیستم‌های آنلاین تحت برنامه iPIC برای تبادل اطلاعات بین کشورهای واردکننده و صادرکننده و همکاری با گمرک ها و بهره برداری از سیستم پنجره واحد تجارت فرامرزی برای ثبت مجوزهای صادره برای مواد و کالاهای مبتنی بر آن برخی از این نکات است.