امروز به شهر قزوین سفر کرده ایم. شهری که فاصله زیادی از پایتخت ایران ندارد و از نظر تعداد جاذبه های تاریخی، جزو 5 شهر نخست ایران می باشد.
قصد داریم سری به قلب تپنده اقتصادی شهر، یعنی بازار قزوین بزنیم. بازاری که دارای قدمتی چند سده ای است و بنای کنونی آن یادگاری از دوره های صفویه و قاجاریه می باشد.
بازار قزوین مجموعه ای بی نظیر از #معماری ایرانی در بین بازارهای سنتی ایران است، بازاری که جای جای آن چشمان شما را به خود خیره خواهد کرد و از تنوع کالا و خرید در این فضای زیبا لذت خواهید برد.
بازاری که شاهدی گویا از تاریخ شهر قزوین و توسعه و پیشرفت معماری ایرانی در گذر زمان است.
همراه کارناوال باشید تا از نزدیک با این بازار تاریخی آشنا شویم.
* اگر با اجزای سازنده بازار آشنایی ندارید می توانید با مطالعه مطلب بازار ; خرید و فروش , تاریخ و فرهنگ زیر یک سقف ، با معماری و بخش های اصلی یک بازار سنتی آشنا شوید.
بازار قزوین ؛ شاهکاری از معماری ایرانی
این بازار سنتی، سرگذشتی طول و دراز در پشت خود دارد. بازاری که تا نیم قرن پیش تولید کننده و توزیع کننده محصولات مختلفی همچون صنایع دستی، انواع حبوبات و . . . به بخش های مختلف ایران و کشورهای همسایه بود!
بازاری که اکنون نقش کمی در بخش تولیدات محصولات گوناگون دارد و نقش مهم یک توزیع کننده محصولات کشاورزی به سایر مناطق را ایفا می کند.
هنگامی که دوره قاجار شهر تهران به پایتختی انتخاب شد، بازار قزوین، اهمیت خود در تجارت فرا مرزی را نشان داد زیرا قزوین در مسیر جاده تهران به کشور روسیه و اروپا قرار داشت.
در ادامه با تاریخ، معماری بی نظیر و بخش های مختلف این بازار موزه مانند آشنا خواهید شد.
تاریخچه بازار قزوین
قزوین فاصله ای حدودی 140 کیلومتری از شمال غرب تهران دارد و در شمال دشت قزوین در حصار کوه هایی در شمال، غرب و جنوب خود واقع شده است. قزوین بر سر راه های شرقی و غربی ایران قرار دارد و از نظر ارتباطی چه در گذشته و چه در حال از شهرهای مهم به حساب می آید.
پیش از توسعه های گسترده ی دوره صفویه، قزوین از 9 محله که گرداگرد مسجد جامع قزوین ( از کهن ترین و بزرگ ترین مساجد ایران ) قرار داشتند، تشکیل شده بود. بازار اول قزوین در راسته ای طولانی که محله های 9 گانه در اطراف آن قرار داشتند، تا مسجد جامع ادامه داشت. در دوره صوفیه هنگامی که شاه طهماسب این شهر را به عنوان پایتخت برگزید، در طی 50 سال ساخت و سازهای عظیمی در قزوین صورت گرفت. در آن دوران در قزوین میدان بزرگی به نام بازار ساخته شد که اکنون اثری از آن باقی نیست اما میدان نقش جهان بر اساس الگوی این میدان در قزوین ساخته شده است. در این میدان اجزای مختلف بازار قزوین همچون کاروانسراها، راسته ها و . . . شکل گرفت. یکی از بخش های مهم بازار در آن دوران کاروانسرای بزرگ عباسی بود که بعدها تخریب و جای خود را به مسجدی به نام النبی، داد که در بخش های بعدی با این مسجد آشنا خواهیم شد. با ساخت این مسجد جدید، اهمیت مسجد جامع کاهش یافت و این باعث شد که گذرگاه های جدیدی از مسجد النبی که مسجد جامع جدید خوانده می شود به بازار ایجاد شود. همچنین در گذشته در بازار قزوین بخش هایی همچون، مراکز فرهنگی – مذهبی مانند مدارس، فضاهای خدماتی نظیر گرمابه و آب انبار داشته است.
دوره طلایی و شکوفایی بازار قزوین در زمان قاجارها بود که تا آغاز جنگ جهانی اول ادامه داشت. علت شهرت این بازار در آن دوران به واسطه تجارت های بین المللی ( تجارت با روسیه و اروپا ) بود که بازار قزوین را به یک قلب اقتصادی در منطقه تبدیل کرده بود.
البته باید این نکته را ذکر کنیم که قدمت بازار به هزار سال می رسد اما در دوره صفویه توسعه و در دوره قاجاریه به اوج خود رسید.
یکی از قدیمی ترین توصیف ها از بازار قزوین در سفرنامه ناصر خسرو وجود دارد که در سال 438 هجری قمری از بازار و شهر قزوین بازدید کرده است. او شهر و بازار را اینگونه توصیف می کند:
«… باغستان بسیار داشت، بی‌دیوار و خار و هیچ مانعی از دخول در باغات، و قزوین را شهری نیکو دیدم، باروی حصین و کنگره بر آن نهاده و بازارهای خوب، مگر آن‌که آب در آن اندک بود و منحصر به کاریزها در زیرزمین رئس آن شهر مردی علوی بود.»
عکسی تاریخی از بازار قزوین ، دوره قاجار
طرحی قدیمی از مسجد النبی قزوین
خریدهای منحصر به فرد در بازار قزوین
بازاز قزوین نیز همانند سایر #بازارهای سنتی ایران می باشد، یعنی شما کالاهای زیاد و بسیار متنوعی را در آن خواهید یافت. اما همانطور که می دانیم تمامی شهرها دارای کالاهای مخصوص به خود هستند، کالاهایی که کیفیت آن ها در همان شهر مشهور می باشد. برای مثال فرش در بازار تبریز، پارچه در بازار وکیل و . . .
شهر قزوین نیز دارای صنایع دستی فوق العاده و شیرینی های بسیار خوشمزه می باشد، که کیفیت آن ها باعث می شود به راحتی نتوانید از کنارشان بگذرید.
شیرینی های متنوعی همانند : نان چای قزوین، نان نازک قزوینی، نان چرخی قزوین، نان برنجی قزوینی، شیرینی نخودی و . . . که می توانید بهترین این شیرینی ها را در بازار قزوین بیابید.
اگر علاقه مند به صنایع دستی هستید بازار قزوین مکانی منحصربه فرد برای شما خواهد بود. برخی از #صنایع دستی قزوین همانند جاجیم بافی، سرمه دوزی، چادرشب بافی و . . . در سطح ایران مشهور هستند و قطعا بهترین جنس از این موارد را در بازار قزوین خواهید یافت.
برای آشنایی با این شیرینی ها و سوغات شهر قزوین می توانید مطلب سوغات و صنایع دستی قزوین را مطالعه کنید.
معماری و ساختار درونی بازار قزوین
بازار قزوین مجموعه زیبا و بزرگی است که با گذشت زمان، بخش های مختلف آن کامل گشت و به شکل بازار توسعه یافته کنونی رسید. این بازار اکنون مساحتی در حدود 14 هکتار دارد و هر بخش از بازار به صنف خاصی متعلق است. ساختار و معماری بازار قزوین زیبایی جادو کننده ای دارد. معماران و طراحان این بنا به قدری در استفاده از آجر در ساختار یک بنا مهارت داشتند که مجموعه ای عظیم و هنری زیبایی همانند بازار قزوین را به وجود آورده اند. آجر به همراه کاشی به صورت استادانه ای در معماری بخش های مختلف بازار مورد استفاده قرار گرفته است.
شباهت بخش هایی از معماری بازار قزوین با بازار اصفهان و بازار شیراز یادآور سبک معماری صفویان است و بخش های دیگر شاهکاری از معماری در دوره قاجاریه می باشد.
در طول تاریخ این بازار تغییرات اساسی در ساختار آن نیز شکل گرفته برای مثال جدایی کامل مسجد جامع از بافت بازار یکی از تحولات و تغییرات ساختار بازار است.
در زیر می توانید بخش های مختلفی از ساختار بازار را ببنید. تعدای از این بخش ها اکنون از بین رفته اند :
* بازار های مشهور مجموعه بازار قزوین : علاقه بندها، نجارها، بزازها، بلورفروش ها، خراط ها، پالاندوزها، پوست فروشان، ریسمان سنج، پنبه فروش ها، بازارهای آهنگران، چیتگرها، زرگرها عطارها، علاف ها (علاف راسته)، کهنه فروش ها، مسگرها،حلبی سازها گیوکش ها، زنانه بازار و . . .
* بازارچه های مشهور مجموعه بازار قزوین : بازارچه های آقا، معصوم، استاد علی نجار، باغشاه، حاج ادریس، حاج محمدابراهیم، حاج محمدرحیم، حاج میرحسن، بازارچه قیصریه، تجارتخانه تومانسیان، حاج محمدحسین جدید، زعفرانیه، چروک و . .
* سراهای مشهور مجموعه بازار قزوین : سرای سعادت، سرای شاه، سرای وزیر، سرای نقدعلی، سرای حاج محمد باقر، کاروانسرای سعدالسلطنه، سرای دالان دراز، سرای ضرابخانه، سرای نگارالسلطنه و . . .
( سرا : راسته ها از راه هایی باریک یا درب به حیاطی وصل می شوند که دورتا دور این حیاط را حجره هایی در یک طبقه یا 2طبقه تشکیل می دهد. برخی از سراهای بازار قزوین خود مجموعه کاملی از اجزای مختلف بازار می باشد. )
نقشه و پلان مجموعه بازار قزوین در سال 1353
گشت و گذار در بخش های زیبا و تاریخی بازار قزوین
قصد داریم در بازار قزوین قدم بگذاریم و به بخش های تاریخی و مشهور این بازار سری بزنیم. با کارناوال همراه شوید.
* بازار قیصریه قزوین
این بازار که از محل های معروف تجارت و مکانی خاص برای صنعتگران بوده از معماری ویژه ای برخوردار است؛ ارتفاع زیاد با طاق های آجری از ویژگی های بارز این بازار می باشد. شک نکنید که طاقهای آجری #بازار قیصریه چشمانتان را محسور خود می کند. این بازار دارای 4 درب ورودی است که به بخش های مختلف بازار متصل می گردد.
(در ساختار بازارهای سنتی ایران در گذشته، قیصریه بخشی از بازار شکل سرا هایی پوشیده یا با نقشه ای صلیب مانند بود و به خرید و فروش کالا های گران قیمت اختصاص داشت.)
| موقعیت درب ها |
اتصال به : |
| شمالی |
تیمچه سرباز |
| جنوبی |
تیمچه سر پوشیده |
| شرقی |
سرای وزیر |
| غربی |
چهارسوق کوچک |
* تیمچه سرباز
این تیمچه زیبا دارای سردری قوسی شکل با معماری اصیل ایرانی می باشد. در بخش هایی از حجره ها کاشی کارهای چشم نوازی به رنگ های صورتی و زرد خواهید دید که درای طرح هایی همچون گل و گیاه، شکار و پرندگان می باشد. درب ها هم در این تیمچه از چوب بوده و هنر بی نظیر اُرسی ( پنجره های مشبک ) را در آن ها مشاهده خواهید کرد.
* تیمچه سرپوشیده
دلیل نامگذاری این تیمچه، سقفی است که آن را پوشانده است. این تیمچه 2 طبقه می باشد و در هر یک از طبقات حجره هایی که متعلق به بازاریان و تاجران قزوین است، وجود دارد.
* سرای وزیر
وردی این سرا به شکل هَشتی ( هشتی یا کریاس فضایی سرپوشیده است که در میان کوچه و حیاط خانه ساخته می شود ) ساخته شده که طاق های آن دارای کاشی کاری های زیبا می باشد. مرکزِ فضایِ ورودیِ سرای وزیر، دارای گنبدی آجری است که نور خود را از یک نورگیری به قطر حدود یک متر تامین می کند.
حیاط بزرگ سرای وزیر دارای حجره هایی در 2 طبقه و گرداگر حیاط می باشد. حجره های سرای وزیر از سطح زمین ارتفاعی یک متری دارند و تمامی آن ها دارای طاق هایی جناغی می باشند و در طبقه دوم بیشتر حجره ها دارای اُرسی هستند. طاق های حجره ها نیز دارای کاشی کاری ها هنرمندانه با طرح هایی اسلیمی، خورشید، اسب، شکار شیر، شکار پرنده و انسان های بالدار می باشند.
طرح کلی سرا، چهار ایوانه می باشد که بخش شرقی آن اکنون فاقد ایوان است. این سرا در تاریخ 25 اسفند سال 1379 به ثبت ملی رسید.
* سرای رضوی
بنای این سرا که در گذشته به شکل کاروانسرا از آن استفاده می شد، به زمان شاه طهماسب صفوی باز می گردد و در دوره فتحعلی شاه قاجار تغییرات اساسی در آن صورت گرفت. طراحی این سرا به شکل 2 ایوانی است و حجره هایی در 2 طبقه گرداگرد سرا ساخته شده اند. در ایوان غربی این سرا، هشتی ای وجود دارد که به بازار پارچه فروشان متصل می شود و دارای گنبدی آجری با کاشیکاری های زیبا می باشد.
همان طور که پیش تر اشاره کردیم در گذشته این بنا به شکل کاروانسرا بوده است و بازرگانان و تجار با چهارپایان خود به این بخش می آمدند.
این سرا در 11 مرداد سال 1384 ثبت ملی شد.
* سرای حاج رضا
این سرا که در ضلع جنوبی بازار قزوین واقع شده، متعلق به دوره قاجار می باشد. سرای حاج رضا دارای حیاطی بزرگ است و همانند سایر سرا ها حجره ها در اطراف این حیاط ساخته شده اند. ورودی این سرا در سمت غربی آن واقع شده و دارای طاق های زیبای است که شبیه یک تیمچه می باشد. (تیمچه ها اغلب فضا های سر پوشیده ای می باشند که بیشتر به صورت هشت ضلعی ساخته شده و حجره ها در دو و حتی سه طبقه در آن ساخته می شوند) این بنا در گذشته متعلق به بازرگانانی از تبریز و قفقاز بوده است.
طاق های حجره ها دارای قوس های جناغی و کاشی کاری های زیبا می باشد.
* تیمچه حاجسیدکاظم
در بخش های میانی بازار قزوین، تیمچه ای کوچک وجود دارد که در گذشته تجار مشهوری در آن تجارت می کردند که نام یکی از این تجار حاجسیدکاظم چرم‌فروش بود که این تیمچه به نام وی نامگذاری شده است.
تیمچه جاج سید کاظم اکنون مرکز فروش چرم می باشد.
* تیمچه درویش‌مهدی
این تیمچه در نزدیکی چهارسوق بزرگ ( در بازار های ایران محل تقاطع دو راسته اصلی را چهار سوق می نامند) و حمام جلودار واقع شده است. در گذشته شاهین سازها در این تیمچه مشغول به کار بودند.
* تیمچه حاج‌محمدتقی
این تیمچه با همت فردی به نام حاج محمد تقی یزدی ساخته شده است و در گذشته بازار آهنگران بود، اما اکنون بازار بارفروشی است.
* مسجد النبی قزوین
این مسجد تاریخی که در گذشته به مسجد شاه معروف بود، در مجموعه بازار قزوین واقع شده است. کتیبه های مسجد نشان از آن دارد که این بنا در دوره قاجاریه به دستور فتحعلی شاه ساخته شده ولی بسیاری معتقدند که ساخت بنای اصلی آن به دوره صفویه باز می گردد و معمار آن را استاد میرزای شیرازی می دانند.
این مسجد به دست معمار برجسته استاد میرزای شیرازی در سال 1166 خورشیدی بنا گردیده. هرجمعه در این مسجد، نماز جمعه برگزار می شود.
#مسجد النبی قزوین در 15 دی سال 1310 خورشیدی ثبت ملی شد.
سرای قیصریه
سرای وزیر
سرای رضوی
مسجد النبی قزوین
سرای سعدالسلطنه ؛ یکی از زیباترین مجموعه های بازارهای سنتی ایران
این تجارت گاه فوق العاده زیبا یکی از بخش های بازار قزوین است. سرای سعدالسلطنه با 26/000 متر مربع زیر بنا به دستور باقرخان سعدالسلطنه حاکم قزوین در زمان ناصرالدین شاه قاجار ساخته شد.
سرای سعدالسلطنه به معنای واقعی یکی از جذاب ترین مجموعه های تجاری در بازارهای سنتی ایران است که توسط 2 تن از بزرگترین معماران آن زمان به نام های استاد مهدی چگینی و استاد حسن خنجری طراحی و ساخته شد. این مجموعه بی نظیر نشان و یادگاری از معماری قاجاریه می باشد.
سرای سعدالسلطنه از بخش های مختلفی همچون : چهارسوق، راسته، کاروانسرا، سرا، بازار و . . . تشکیل شده است که بخش هایی از آن تخریب و یا متروک و بی استفاده مانده است. چند سالی است پروژه تعمیرات این بخش از بازار آغاز شده و پیگیری می شود تا هویت اصیل این بخش را به آن بازگرداند.
این مجموعه ورودی های متعددی دارد که چند مورد آن از خیابان های اطراف است و تعدادی دیگر به بخش های مختلف بازار قزوین متصل می شود. ورودی ها اکثر دارای هشتی هایی با معماری زیبا هستند.
در بخش جنوبی این مجموعه چهارسوق زیبای آن واقع شده که گنبد مرتفع آن چشمان شما را به خود خیره خواهد کرد. اطراف این گنبد نیم طاق هایی با اشکال هندسی منظم از جنس آجر ساخته شده اند. پیرامون چهارسوق، 16 حجره با ارتفاعی 1 متری از زمین با درب های چوبی منبت کاری شده، وجود دارند.
در جنوب غرب این مجموعه، حیاط بارنداز قرار دارد که محل مخصوص تخلیه بار شترها در گذشته بود، به همین علت آن را حیاط شترخان نیز می نامند. در بخش جنوبی حیاط انبار کالا قرار دارد، فضایی آجری و سرپوشیده با 100 ستون که زیبایی و نمایی خاص را به نمایش می گذارد. بزرگی این انبار کالا به دلیل آینده بینی سازندگان آن از تجارت شهر قزوین در آن زمان بود.
به معنای واقعی سرای سعدالسلطنه یک موزه معماری می باشد که دارای انواع قوس ها، انواع طاق ها، سازه ها و فضاهای باز و بسته می باشد که همگی از آجر ساخته شده اند.
این مجموعه در 11 مرداد سال 1357 ثبت ملی شد.
نحوه دسترسی به بازار قزوین
بازار قزوین در بافت قدیمی شهر قرار گرفته و از سمت شمال به خیابان امام خمینی، از جنوب به خیابان کوروش، از شرق به سرای شاه و از غرب به خیابان مولوی می رسد.
همان طور که گفتیم بازار 3 ورودی اصلی و تاریخی دارد که دو ورودی از خیابان امام خمینی و یک ورودی از خیابان مولوی می باشد. البته اکنون علاوه بر ورودی های قدیمی، چند ورودی دیگر نیز در شرق و بخش جنوبی بازار ایجاد شده است.
نقشه بازار قزوین
اگر بازدید از بازار قزوین برایتان مقدور نیست ، می توانید سفری مجازی به این بازار را تجربه کنید.
توصیه های کارناوالی
بازدید از بخش های معروفی که به شما معرفی کردیم را فراموش نکنید . با گسترش مجموعه های تجاری مدرن سبک خرید وسایل نیز تغییر کرده است. در حال حاضر اگر بخواهید کالایی را در این مراکز بخرید قیمت ثابت و مشخصی دارد. اما در بازار های سنتی ممکن است با قیمت های متفاوتی از یک کالا برخورد کنید که اینجاست باید مهارت چانه زدن خود را نشان دهید! با خرید از بازار می توانید این تجربه جالب را داشته باشید.اگر هم می خواهید کالاها را با قیمت ارزان تری خرید کنید مطلب روشهای چانه زنی برای خرید سوغاتی در سفر را مطالعه کنید.
حتما پس از بازدید ار بازار به بناهای تاریخی نزدیک به بازار نیز سری بزنید. خوردن غذا هم در رستوران های بازار بسیاز لذت بخش است. بدون شک آن را به شما توصیه می کنیم. غذاهای سنتی قزوین بسیار خوشمزه می باشند و احتمالا بتوانید در بازار یا اطراف آن رستوران هایی سنتی را بیابید.
(برای آشنایی با غذاهای سنتی قزوین می توانید مطلب غذاهای سنتی و خوشمزه قزوین را بخوانید. )
در انتها می توانید سایر بازارهای سنتی ایران را نیز در کارناوال بخوانید:
بازار اصفهان ؛ نماد شکوه صفویان در نصف جهان
بازار تبریز ؛ تجارتگاهی به وسعت تاریخ و فرهنگ ایران
بازار بزرگ تهران ؛ قلب اقتصادی کشور
بازار وکیل شیراز ؛ خرید در شهر تاریخ ، ادب و هنر
photo by Ebrahim Namazi
این ویدیوی کوتاه و زیبا از بازار قزوین را از دست ندهید.
در حال بارگذاری ویدئو ...
سخن آخر
بازار قزوین را چگونه ارزیابی کردید؟
آیا تاکنون به این بازار زیبا و بزرگ سری زده اید؟
نظرات و تجربیات خود از خرید و بازدید از بازار قزوین را با ما به اشتراک بگذارید.