صومعه تاتو ؛ نماد فرهنگ و معنویت ارمنستان

کارناوال امروز سفری بسیار نزدیک در پیش دارد.

سفری به کشور کوچک و زیبای همسایه، #ارمنستان.

به سمت استان سیونیک می‌رویم و در دل طبیعتش محو می‌شویم. راهی رود وروتان و گلوگاه عمیقش می‌شویم.

طبیعتی توآمان با نشانه‌هایی قدرتمند تاریخی اند که به چشم می‌آیند.

و حالا کوه‌نوردی شیرینی انتظارت را می‌کشد. از کوه‌ها که بالا می‌آیی، معجزات طبیعت و تاریخ‌اند که مسحورت می‌کنند.

 درست بر بالای کوه، نماد باستانی و چشم‌گیر ارمنستان خودنمایی می‌کند.

همراه کارناوال باشید تا از این مکان تاریخی دیدن کنیم.

صومعه تاتِو ؛ ارمنستان

صومعه تاتو در کشور همسایه ما ، ارمنستان واقع شده و بنا بر اخبار جدید در ارتباط با مسافرت بدون ویزا به ارمنستان، کارناوال شما را برای سفر راحت‌تر راهنمایی می‌کند. 

صومعه تاتو ، مجموعه‌ای تاریخی متعلق به قرن 9 میلادی بوده و یکی از قدیمی ترین و معروف ترین صومعه‌ها در ارمنستان است. این صومعه بر روی فلات بازالتی بزرگی در نزدیکی روستای تاتِو و استان سیونیک واقع در جنوب شرقی ارمنستان است. با وجود هم نام بودن این صومعه با روستای نزدیک در آن، معمولا نام تاتو به تنهایی، به این صومعه اشاره دارد. این مجموعه رهبانی بر لبه گلوگاه عمیقی از رود وروتان واقع شده است. صومعه تاتو به عنوان مرکز اسقفی سیونیک شناخته شده و نقش مهمی در تاریخ منطقه به عنوان مرکز فعالیت‌های اقتصادی ، سیاسی ، معنوی، فرهنگی و آموزشی داشته است. 

جالب است بدانید صومعه تاتو شناخته شده ترین نقطه گردشگری در استان سیونیک است و به همین جهت در سال 2010 تله کابینی از روستای هالیدزور به تاتو کشیده شد که برای رفتن به صومعه مورد استفاده قرار می‌گیرد. این تله کابین به عنوان طولانی ترین تله کابین بدون توقف دنیا در گینس ثیت شده است.  

تاتو مرکز اصلی آموزش و فرهنگ

در طی قرون 14 و 15 صومعه تاتو به عنوان میزبان مهم ترین دانشگاه‌های قرون وسطایی ارمنی محسوب می‌شد. دانشگاه تاتو وقف ترویج علم، مذهب، فلسفه و تکثیر کتاب‌ها و پیشرفت نقاشی مینیاتور شده بود. دانش‌پژوهان دانشگاه تاتو جهت حفظ فرهنگ و عقیده ارمنی ملت خود در طی یکی از آشفته ترین دوران تاریخ ارمنستان، تلاش‌های بسیاری انجام دادند. 

در سال 1995 صومعه تاتو و زمین‌های اطرافش د دره وروتان به عنوان میراث جهانی یونسکو اعلام شدند. 

تاتو در فراز و نشیب تاریخ

فلات تاتو از زمان پیش از میلاد مسیح مورد استفاده بود و یک معبد بت‌پرستی در آن قرار داشت. در طی قرن چهارم و فراگیر شدن مسیحیت در سرزمین ارمنستان، آن معبد به کلیسایی ساده تبدیل شد. توسعه صومعه در قرن 9 و هنگامی که تاتو به مقر اسقفی سیونیک بدل شد، آغاز گردید. استفانوس اربلین تاریخ نگار می‌گوید در سال 898 میلادی و با کمک‌های مالی شاهزاده فیلیپ سیونیک، کلیسای جدیدی در نزدیکی کلیسای قدیمی تر ساخته شد. با افزایش اهمیت اقتصادی و سیاسی این مرکز، ساختمان قدیمی دیگر احتیاجات را تأمین نمی کرد، بنابراین اسقف هوانس (جان) با جلب حمایت‌های مالی شاهزاده آشوت توانست صومعه جدیدی را بنا کند. 

در آغاز قرن 11 صومعه میزبان 1000 راهب و صنعتگر بود. 

در سال 1044 کلیسای سنت گریگوری و ساختمان‌های اطراف آن در طی هجوم نیروهای نظامی کشور همسایه تخریب شد اما در فاصله کوتاهی پس از آن مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. در سال 1807 کلیسای سنت مری در قسمت شمالی صومعه ساخته شد. در قرن 12 میلادی، پس از حمله سلجوقیان و رخداد زلزله‌ای، صومعه آسیب گسترده‌ و قابل توجهی را متحمل شد. در سال 1170 میلادی ، ترکان سلجوقی در طی حمله‌ای باعث خسارات بیش تر و سوزاندن 10000 نسخه خطی شدند. صومعه تاتو در اواخر قرن 13 به تلاش اسقف استفانوس بازسازی شد. 

در دوران حکومت مغول‌ها بر سرزمین پارس، صومعه تاتو شامل معافیت از پرداخت مالیات شد و بدین سبب به تدریج با کمک خانواده اربلین قدرت مالی خود را بازیافت. 

در سال 1286 هنگامی که خانواده اربلین کنترل تاتو را به دست گرفتند، تأثیر و اهمیت صومعه فزونی یافت و همچنین وی توانست تعدادی از نواحی اسقف نشین متصرفات خود را متحد کند. 

با تأسیس دانشگاه در قرن 14 در این صومعه، تاتو به مرکز اصلی فرهنگ ارمنی بدل شد. 

در زمان حمله‌های تیمور لنگ به ناحیه سیونیک، صومعه تاتو مورد تجاوز، غارت و سوختگی قرار گرفت و بخش قابل توجهی از املاک صومعه به تاراج رفت. 

در طی حکومت شاهرخ فرزند تیمور لنگ، صومعه تاتو دوباره مورد دست درازی تیموریان قرار گرفت. 

صومعه تاتو در عصر جدید

صومعه تاتو در طی قرن 17 و 18 دوباره متولد شد. ساختمان‌های قدیمی مورد بازسازی قرار گرفتند و ساختمان‌های جدیدی به مجموعه اضافه شد. اما در قرن 18 بار دیگر توسط آقا محمدخان قاجار مورد حمله قرار گرفت. 

در سال 1921 در طی کنگره‌ای که در تاتو برگزار شد، استقلال جمهوری کوهستانی ارمنستان اعلام شد. 

پس از یک زلزله شدید در سال 1921، گنبد کلیسا سنت پل و پیتر و برج ساعت تخریب شدند. در سال‌های اخیر این کلیسا بازسازی شد اما برج ساعت همچنان در همان وضعیت به سر می‌برد. 

ساختمان‌های صومعه تاتو

صومعه مستحک تاتو از سه کلیسا به نام‌های سنت پل و پیتر، سنت گریگوری روشن‌گر و سنت مری تشکیل می‌شود. همچنین بخش‌هایی مانند یک کتابخانه، یک سالن غذاخوری، برج ناقوس کلیسا، مقبره و سایر ساختمان‌های اداری و کمکی در صومعه تاتو دیده می‌شود. 

1)  کلیسا سنت پل و پیتر ( سنت پاگوس-پتروس )

 کلیسا سنت پل و پیتر قدیمی‌ترین بخش به جا مانده از صومعه تاتو است. کلیسا سنت پل و سنت پیتر وقف دو حواری مسیح شده است و به همین جهت این گونه نام گرفته است. این کلیسا به نام‌های کلیسای جامع و کلیسای حواریون نیز خوانده می‌شود. به نظر می‌رسد کلیسا سنت پل و پیتر در مکان کلیسای قدیم ساخته شده و نام خود را نیز از آن را به ارث برده است. 

ساختمان کلیسا مستطیلی شکل است و از غرب تا شرق گسترش می‌یابد. ساختمان کلیسا شامل یک گنبد مرکزی، دو ستون در قسمت شرقی آن، محراب و قربان‌گاه است. دیوارهای داخلی و خارجی کلیسا با سنگ‌های برش خورده پوشانده شده اند. دیوارها و گنبد کلیسا دارای پنجره‌هایی باریک اند که باعث روشنایی شبستان می‌شوند. در سال 930 میلادی به تلاش اسقف هاکوپ دیوارها به نقاشی‌های دیواری مزین شدند که امروزه برخی از آن‌ها باقی مانده اند. 

مقبره گریگور تاتواتسی، آخرین سنت مقدس کلیسای حواریون ارمنی نیز در این کلیسا واقع شده است. 

2 ) کلیسا سنت گریگوری روشن‌گر

 این کلیسا در مجاورت دیوار شمالی کلیسا سنت پل و پیتر قرار دارد. کلیسا سنت گریگوری در بین سال‌های 836-848 و به دستور و حمایت مالی شاهزاده فیلیپه سیونیک ساخته شده است. در قرن 11 بلافاصله پس از تهاجم سلجوقیان بازسازی شد اما در طی زلزله سال 1138 کاملا تخریب شد. بیش از یک دهه به همان صورت رها شد تا در سال 1295 بازسازی آن صورت گرفت. 

ساختار کلیسای سنت گریگوری بسیار ساده بوده و فاقد گنبد است. سه ستون در قسمت دیوارهای شمالی و جنوبی قرار دارد و قسمت ورودی با کنده‌کاری‌های هندسی تزئین شده‌ است. 

3 ) کلیسا سنت مری ( مادر خدا یا سنت آستواتزادین )

این کلیسا در طی استحکامات شمالی صومعه تاتو قرار گرفته است. در سال 1087 به عنوان طبقه دوم مقبره در نزدیک ورودی صومعه ساخته شد. در زلزله سال 1931 به شدت تخریب شد اما در اواخر قرن بیستم میلادی مورد مرمت قرار گرفت.

4 ) گاوازان ( ستون جنبان )

گاوازان یک ستون 8 متری با یک صلیب خاچکاریست که وقف ترینیتی مقدس شده است.

این ستون متعلق به قرن 10 میلادیست و در جنوب کلیسا قرار دارد. صلیب روی ستون زودتر از قرن 18 به آن اضافه نشده، اما گمان می‌رود که بر اساس صلیبی مشابه و اولیه ساخته شده است. 

هدف اصلی ساخت این ستون ، آگاه شدن از وقوع زلزله بوده و پس از وقوع زلزله و حرکتش ، آن را به حال اول بر می‌گرداندند. 

 

5 ) آسیاب سنگی دزیت هان

این آسیاب سنگی در قرن 17 و بیرون از دیوارهای صومعه ساخته شد که به جهت جلوگیری از بر هم زدن آرامش راهبان بود. هنوز هم درون یکی از اتاق‌ها یک آسیاب سنگی بزرگ است که در آن زمان توسط یک گاو چرخانده می‌شده. اسیاب سنگی صومعه برای تولید روغن کاربرد داشت. 

کارگران آسیاب ابتدا دانه‌های کنجد، خردل، کتان و دیگر گیاهان را خشک کرده و پس از له کردن آ‌ن‌ها، دانه‌ها را زیر آسیاب قرار می‌دادند. روغن حاصل از آسیاب، طریق شیارهای سنگی به درون ظروف شیشه‌ای بزرگ هدایت می‌شدند. روغن به دست‌ آمده صرف احتیاجات غذایی و دفاعی صومعه می‌شد و باقی ان به فروش می‌رفت. 

این آسیاب سنگی روغن گیری یکی از اولین امکاناتی بود که در پروژه احیای صومعه دوباره به راه انداخته شد.

6 ) حجره‌های راهبان

در محوطه مجموعه تاتو، بقایایی از یک ردیف حجره قرن هفدهمی به چشم می‌خورد که آن را متعلق به راهبانی دانسته اند که در صومعه زندگی می‌کرده اند. در حال حاضر حجره‌ها کاملا فرو ریخته اند و بخش شمالی دیوار صومعه را گسترش داده اند. 

اما نکته جالب توجه ، روشی‌ست که بر آن اساس حجره‌ها را به راهبان اختصاص می‌دادند. حجره‌ها سه سایز متفاوت داشتند. بزرگترین حجره‌ها که پنجره و شومینه داشتند ، مختص راهبان تازه وارد بود. دومین حجره‌ها که فاقد شومینه بودند ، برای راهبان با درجه متوسط طراحی شده بود و کوچک‌ترین حجره‌ها که کمتر از 4 تر مربع وسعت داشتند ، مختص راهبان بلند مرتبه بود. 

دسترسی به صومعه تاتو 

صومعه تاتو در جنوب شرقی کشور ارمنستان، نزدیک به مرز کشور ما و در منطقه باستانی سیونیک قرار دارد. این صومعه در نزدیکی شهر گوریس است و 280 کیلومتر از #ایروان ، پایتخت ارمنستان فاصله دارد. 

1 ) اتوبوس

برای رسیدن به تاتو از شهر ایروان، به خیابان تیگران متس ایروان بروید و در پشت ایستگاه گام/راسیا ( Gum/Rassiya ) سوار مینی بوس‌های شهر گوریس شوید. هزینه این سواری 5000 درام یا نزدیک 11 دلار می‌شود و حدود 4 تا 5 ساعت در راه هستید. در شهر گوریس با اتوبوس‌های روزانه ساعت 15:00 به روستای تاتو بروید. هزینه اتوبوس از گوریس تا تاتو  500 درام یا 1 دلار می‌شود و 1٫5 ساعت راه در پیش دارید. زودتر از ساعت به آن‌جا بروید تا برای نشستن صندلی پیدا کنید. اتوبوس هر روز ساعت 9 صبح به شهر گوریس باز می‌گردد.  

2 ) تله کابین

برای استفاده از تله کابین خود را به روستای هالیدزور برسانید و از آن‌جا با تله کابین به روستای تاتو بروید. 

3 ) تاکسی

با تاکسی نیز می‌توانید به روستای تاتو برسید. هزینه این روش بین 63 تا 73 دلار می‌شود. ( 30,000 تا 35,000 درام ارمنستان )

مهم: اگر بخواهید از مرز مشترک ایران و ارمنستان تا کلیسای تاتو بروید، با ماشین حدود سه ساعت راه در پیش دارید. 

بازدید از صومعه تاتو هزینه ورودی ندارد. 

ویدیویی از صومعه تاتو

سخن کارناوال

همان طور که قبل‌تر اشاره کردیم ، بازدید از صومعه تاتو نیاز به پیاده روی و کوه نوردی سبکی دارد. بنابراین لباس و کفش مناسب را فراموش نکنید.

پس از گشت و گذار در صومعه می‌توانید در طبیعت اطراف صومعه نیز لذت ببرید، پس گردشی تاریخی و طبیعی را هم‌زمان خواهید داشت.

برای بازدید از صومعه احتیاج دارید تا در روستای تاتو اقامت بگزینید. خوشبختانه قیمت‌ها زیاد بالا نیست و اگر پیش از سفر با مسافرخانه مورد نظر هماهنگ کنید، تا ایستگاه اتوبوس دنبال‌تان می‌آیند. 

سخن آخر

تا به حال به کشور دوست و همسایه ارمنستان سفر کرده‌اید؟ به صومعه تاتو چطور؟ نطرات، خاطرات و عکس‌های خود را با ما در میان بگذارید.