سرطان، سهم مردم استان مرکزی از نفت و صنایع بزرگ است.جان مردم این استان در سایه گازهای سرطان‌زایی که صنایع نفتی و صنعتی بی‌محابا تولید می‌کنند، آب‌هایی که با فاضلاب و پساب صنعتی و نفتی آلوده می‌شوند و درنهایت خاک آلوده، در خطر است.
به گزارش به نقل از قانون ،براساس آمار تنها در سال 95، 6هزار و پانصد بیمار مبتلا به سرطان در این استان شناسایی شده که صنایع آلاینده از عوامل بروز این بیماری بوده است. به‌گفته مدیرکل دفتر پایش سازمان محیط زیست، شیوع سرطان به‌دلیل همجواری صنایع با مناطق مسکونی خارج از انتظار آن‌ها نبوده است.استان مرکزی به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین قطب‌های صنعتی کشور شناخته می‌شود اما این قطب صنعتی بیشتر از آنکه برای ساکنان استان نعمت باشد به یک نقمت تبدیل شده است. هنگامی‌که کلنگ احداث پالایشگاه، پتروشیمی، نیروگاه و دیگر صنایع در استان مرکزی بر زمین زده شد، هیچگاه تصور نمی‌‌رفت زندگی در سایه این صنایع برای مردم این استان تبدیل به جهنمی شود. در این سال‌ها زندگی مشقت‌بار مردم استان مرکزی بارها به صدر اخبار کشور تبدیل شده است. یک روز خبر بحران کارگری و ضرب و شتم کارگران و روز دیگر نفس بریده مردم در هوای آلوده، افزایش بیماران سرطانی، جنین‌های ناقص و ... .
پتروشیمی بلای جان مردم شازند
بازی صنایع آلاینده با جان مردم استان مرکزی ادامه دارد؛ این‌بار نوبت پتروشیمی شازند است که مردم را قربانی کند. احداث پتروشیمی شازند در همان روزهای نخست با مخالفت شدید جامعه محیط زیست کشور مواجه شد. حسینعلی ابراهیمی کارنامی، مدیرکل وقت محیط زیست استان مرکزی یکی از منتقدان و البته مخالفان اصلی احداث پتروشیمی در شازند بود. به‌باور او منطقه شازند دیگر ظرفیت و توان استقرار صنایع آلاینده‌ای همچون پتروشیمی را نداشت. کارنامی در مصاحبه‌ای در این‌باره گفته بود:« به نظر می‌رسد آستانه تحمل محدوده پالایشگاه، پتروشیمی و نیروگاه تکمیل شده است و ایجاد صنعت آلاینده دیگری در این محدوده جایز نیست.این محدوده در شعاع 30کیلومتری اراک واقع شده و در این محدوده طبق قانون نمی‌توان صنعت آلاینده ایجاد کرد.احداث این واحد مشمول ارزیابی زیست‌محیطی است که براساس آن باید در این مرحله امکان‌سنجی و مکان‌یابی انجام شود و تعیین مکان پیش از انجام این مرحله موضوعیت ندارد. با توجه به موارد مذکور محیط زیست با این اقدام موافق نیست.سیاست کلی در حوزه صنعت باید استقرار صنایع کم‌آب‌بر باشد.در تمام استان این سیاست باید مد نظر واقع شود و بخش توسعه استان نیاز است که به این مهم توجه داشته باشد.لازم به ذکر است که گفته می‌شود شرکت پتروصنعت پیشتاز و توسعه پتروشیمی الوند در پوشش مجوز تولید ETBE مجوز تولید MTBE را نیز اخذ کرده است که این ماده ماده‌ای سرطان‌زاست».
پتروشیمی شازند؛ بدون ارزیابی محیط زیست
باوجود تمامی این مخالفت‌ها و حتی نبود ارزیابی محیط زیستی مانند روال همیشگی بسیاری از پروژه‌های ضدمحیط زیستی، پتروشیمی شازند افتتاح شده و به‌بهره‌برداری رسیده‌اند. هم‌اکنون پس از گذشت مدت زمان اندکی، عوارض آلایندگی پتروشیمی شازند، نمایان شده و منطقه را به جهنمی برای ساکنان آن تبدیل کرده است. ساکنانی که این روزها به مهاجرت اجباری برای تنها زنده ماندن می‌اندیشند. سیاوش آقاخانی، فعال محیط زیست در اراک به «قانون» درباره وضعیت پتروشیمی شازند می‌گوید:« پتروشیمی جزو صنایع آلاینده در دنیا به‌شمار می‌رود. شوربختانه در زمان راه‌اندازی پتروشیمی، ارزیابی زیست محیطی آن انجام نشد. پس از پیگیری‌های فراوان متوجه شدیم طرحی به‌نام ارزیابی زیست محیطی پتروشیمی شازند وجود ندارد. مطالعات زیست محیطی دارد ولی ارزیابی زیست محیطی مطالعه‌ای همه جانبه‌ها است و پیامدهای زیست محیطی استقرار یک واحد صنعتی را می‌سنجد و پس از آن در کارگروه ارزیابی استان بررسی و سرانجام مصوب کارگروه ملی ارزیابی کشور می‌شود؛ چنین ارزیابی برای پتروشیمی شازند وجود ندارد. مطالعه زیست محیطی را حتی یک شرکت خصوصی نیز می‌تواند انجام دهد اما قابل استناد برای ارزیابی و صدور مجوز نیست».
جولان فلرها در سکوت سازمان
تعطیلی صنایع یا مهاجرت اجباری دو روی سکه صنایع در ایران هستند. این درحالی است که می‌توان گزینه دیگری را نیز انتخاب کرد. هم‌اکنون در بسیاری از کشورهای دنیا، صنایع پتروشیمی وجود دارند آن‌ها چرخ اقتصاد کشورها را به حرکت در می‌آورند اما این سودآوری هیچگاه سلامت مردم را نشانه نرفته است. ضوابط زیست‌محیطی در این کشورها به‌صورت سختگیرانه‌ای رعایت و البته نظارت می‌شود. «فلر» یکی از بحث‌های جدی در صنایع پتروشیمی است که هم‌اکنون در پتروشیمی دنیا رعایت می‌شود. آقاخانی با تاکید بر اینکه پتروشیمی شازند مجموعه‌‌ای از آلودگی‌ها را دارد، می‌گوید:«شایع‌ترین آلودگی آن فلر است. پتروشیمی فلر دارد. در زمان ریاست ابتکار در سازمان حفاظت محیط زیست تفاهمنامه‌ای با وزارت نفت منعقد شد که به‌واسطه آن استفاده از فلر، ممنوع شد. فلر به‌شدت آلاینده است و باعث به‌وجودآمدن بیماری‌های بسیاری می‌شود. هم‌اکنون این تفاهمنامه اجرایی نمی‌شود و شاهد سوزاندن فلر در پتروشیمی هستیم. مساله دیگر در بحث آلایندگی، آلودگی هواست. البته بحث‌هایی برای کاهش این آلودگی هوا مطرح شده است».
نشت نفت به سفره‌های زیرزمینی
آقاخانی با اشاره به آلودگی سفره‌های زیرزمینی می‌گوید:« آلودگی مهم دیگری که درحال حاضر در مجموعه پتروشیمی وجود دارد، بحث نشت مواد نفتی به منابع آب‌های زیرزمینی است. براساس شواهد حتی چاه‌های داخل مجموعه نیز به پسماندهای پتروشیمی آلوده شده‌اند. به‌عنوان نمونه حجم بالایی از چاه شماره 7 پتروشیمی به مواد نفتی آلوده شده است. پسماندهای پتروشیمی سفره‌های زیرزمینی منطقه را به شدت آلوده کرده‌اند. نکته دیگر در بحث آلودگی پتروشیمی، وجود حوضچه‌های تبخیر است. موادی در آنجا ذخیره می‌شود برای اینکه تبخیر و آلودگی آن‌ها کمتر شود، این حوضچه‌های تبخیر نشتی دارند و مواد خطرناک وارد سفره‌های زیرزمینی شده است. بحث پساب‌های صنعتی نیز یکی دیگر از چالش‌های آلودگی منطقه است».
ماجرای عجیب خروج از لیست آلاینده‌ها
یکی از عجیب‌ترین اظهار نظرهای چند سال اخیر سازمان محیط زیست درباره پتروشیمی شازند است؛ برخی از مسئولان این سازمان در گذشته گفته بودند که پتروشیمی شازند جزو صنایع آلاینده نیست و به همین دلیل از لیست صنایع آلاینده کشور خارج شد. شاید جالب باشد بدانید که پس از این اظهارنظر عجیب، مدیران پتروشیمی این مجموعه را جزو صنایع سبز اعلام کردند. مساله‌ای که بیشتر به طنزی تلخ برای دوستداران محیط زیست کشور شبیه بود. آقاخانی در این‌باره بیان می‌کند:«در یک دوره کوتاه پتروشیمی شازند از لیست صنایع آلاینده خارج شد اما این به‌آن معنی نیست که آلاینده نیست. در آن زمان مدیرکل اعلام کرد که اکنون آلاینده نیست. البته این مساله اما و اگرهای فراوانی به‌دنبال داشت و برخی بر این باور بودند که مساله‌ای میان مدیران پتروشیمی و مدیرکل محیط‌زیست وجود دارد اما هیچگاه مدارکی در این‌باره منتشر نشد. اما نکته قابل توجه اینجاست که حتی با این اظهارنظر نیز پتروشیمی برای مدت زمان اندکی از لیست صنایع آلاینده خارج شد و دوباره به این لیست بازگشت. اما مساله مهم این است که پتروشیمی شازند سلامت مردم منطقه را نشانه رفته است. از زمان احداث آن تاکنون بیماری‌هایی مانند انواع سرطان، نازایی، جنین‌های بدون قلب و ... شیوع پیدا کرده ولی تاکنون روی این مساله مطالعه رسمی صورت نگرفته است و تنها با بازدید از این منطقه به این مساله پی خواهید برد».
بادهای سرطانی در اراک
بسیاری از شهرهای استان مرکزی با بحران زیست‌محیطی دست و پنجه نرم می‌کنند، کلانشهر اراک به‌عنوان مرکز استان صدرنشین بحران زیست محیطی است. آلودگی هوا در این کلانشهر دیگر به مساله‌ای عادی برای شهروندان اراکی تبدیل شده است. آقاخانی، درباره آلودگی هوا در اراک به «قانون» می‌گوید:«آلودگی هوای شهر اراک در وضعیت حادی قرار دارد. این شهر از معدود شهرهای کشور است که علاوه‌بر آلودگی خودروها و ریزگردها، مشکل آلایندگی صنایع را نیز دارد. در بسیاری از شهرهای کشور آلایندگی با وزش باد و بارندگی از بین می‌رود و وضعیت هوا در شرایط سالم قرار می‌گیرد اما در اراک اتفاق دیگری رخ می‌دهد. در اکثر مواقع، بادهای اراک از سمت جنوب غربی شهر می‌وزند که به‌دلیل قرارگیری واحدهای صنعتی آلاینده در جنوب غربی شهر ، این بادها میزان آلودگی هوای اراک را افزایش می‌دهند. همچنین بادهای شمال غربی نیز ریزگردهای تالاب میقان را به شهر اراک می‌آورد».
نوع ذرات آلاینده شهر اراک یکی از نگرانی‌های فعالان محیط زیست کشور درخصوص وضعیت شهر اراک است. براساس شواهد ریزگردهای پایه سولفات سدیم در ذرات آلاینده اراک وجود دارد که این ذرات موجب شیوع انواع بیماری‌هامانند سرطان در اراک شده است. آقاخانی با تاکید براینکه ریزگردهای اراک، رس نیست که تنها مشکلات تنفسی ایجاد کند بلکه سولفات سدیم است که موجب مبتلا شدن به انواع سرطان می‌شود، تصریح می‌کند:« تالاب میقان، بزرگ‌ترین معدن سولفات سدیم خاورمیانه است. ریزگردهای این تالاب که سولفات سدیم است، سلامت مردم اراک را تهدید می‌کند. تمامی این شرایط باعث شده است که اراک از لحاظ بروز بیماری‌های مرتبط با آلودگی هوا در شرایط بحرانی قرار گیرد و متاسفانه بیماری‌هایی مانند سرطان‌های دستگاه تنفسی و سرطان‌های مرتبط با خون و موارد اینچنینی شایع شود. براساس آمار دانشگاه علوم پزشکی اراک، 6500 بیمار سرطانی در این شهر وجود دارند اما به‌نظر من تعداد بیماران سرطانی اراک بیش از این آمار است ؛چراکه بسیاری از بیماران سرطانی اراک برای معالجه به تهران و دیگر شهرهای کشور مراجعه می‌کنند».
گازهای سرطان‌زای نامریی
حال پرسش این است باتوجه به آلایندگی صنایع کلانشهر اراک چرا تاکنون سازمان محیط‌زیست و استانداری اراک و دیگر دستگاه‌ها و ادارات مربوطه اقدامی برای برخورد با این صنایع آلاینده انجام نداده‌اند؟ آقاخانی در پاسخ به این پرسش می‌گوید:«مساله‌ای که درباره صنایع آلاینده و نحوه پایش آن وجود دارد، این است که برخی ذرات آلاینده پایش نمی‌شوند. به‌عنوان مثال شبکه پایش آلودگی هوای شهر اراک، تنها پایش پنج ذره آلاینده را اندازه‌گیری می‌کند که شامل ذرات آلاینده نیتروژن، کربن، اوزن و ذرات ریزگردهایی به‌اندازه 5/2 میکرون و 5 میکرون می‌شود. نکته جالب توجه اینجاست که ذرات فلوراید به‌هیچ‌وجه اندازه‌گیری و پایش نمی‌شود. کارخانه آلومینیوم اراک به‌عنوان یکی از شاخص‌ترین صنایع اراک، ذرات آلاینده‌ای مانند فلوراید تولید می‌کند. این آلودگی در شبکه پایش شهر اراک هیچگاه اندازه‌گیری نمی‌شود. اگر این پایش انجام شود، به عمق فاجعه در کلانشهر اراک پی‌خواهیم برد. گازهای فلوراید و HF سرطان‌زا هستند. متاسفانه طبق برآوردها حدود 80 تن روزانه فلوراید وارد هوای شهر اراک می‌شود و انواع آلودگی‌ها و بیماری‌ها را ایجاد می‌کند؛ گازهای سرطان‌زایی که تاکنون دیده و محاسبه نشده‌اند».
دستگاه پایش فلوراید در مرکزی
شینا انصاری، مدیرکل دفتر پایش سازمان محیط‌زیست درباره نحوه پایش صنایع آلاینده اراک به «قانون» می‌گوید:« دو نوع پایش هوا وجود دارد. پایش محیطی که شامل ایستگاه‌هایی است که وضعیت کیفی هوا را اعلام می‌کنند. در استان مرکزی چندین دستگاه وجود دارند که درحال حاضر سه دستگاه به سامانه آنلاین کشور متصل شده است. گازهای محیطی مانند دی‌اکسید گوگرد، دی‌اکسید نیتروژن، ازن، مونوکسید کربن و همچنین ذرات معلق کمتر از 10 میکرون و 5/2 میکرون را اندازه‌گیری می‌کنند. اما صنایع استان مرکزی به‌عنوان منابع ثابت آلودگی جداگانه پایش می‌شوند. در پایش این صنایع، پارامترهای مختلفی را اندازه‌گیری می‌کنند.دستگاه اندازه‌گیری Hf در استان مرکزی خریداری شده و می‌تواند فلوراید را اندازه‌گیری و پایش کند.پایش آلایندگی یک بحث است و بحث دیگر این است که باید سیستم‌های کنترلی، روی خروجی این آلاینده‌ها نصب شوند. باید فیلتراسیون وجود داشته باشد و بتوانند آلایندگی را کنترل کنند. یکی از صنایع آلاینده، کارخانه آلومینیوم‌سازی اراک است.
واحدهای دیگر نیز در بحث صنایع شاخص آلاینده استان مرکزی وجود دارند. سال گذشته، لیستی از این صنایع آلاینده را به سازمان امور مالیاتی کشور اعلام کرده‌ایم تا مشمول عوارض آلایندگی شوند».طی چند دهه گذشته بسیاری از کارشناسان محیط‌زیست و بهداشت نسبت به بحران زیست محیطی در استان هشدار داده‌اند ولی گوش شنوایی برای آن نبوده است. اکنون استان مرکزی وارد بحران زیست محیطی شده است و مسئولان همچنان در خواب هستند.
