طاق بستان کرمانشاه ؛ شکوه هنر ساسانی

بی شک دیدار از شاهکارهای هنری پیشینیان، تجربه ای ناب و دلنشین است؛ چرا که بازدید از نقوش و آثار دوره های پیشین، بیانی شفاف و دقیق از فرهنگ و دستاوردهای مردمان هنرمند آن عصر می باشد. 

نقش برجسته های ساسانی که در نقاط مختلف ایران دیده می شوند، قدرت و ابهت شاهان ساسانی را به رخ می کشند. آن ها هرکجا که در تیررس نگاه ناظران بوده برای نمایش قدرت خود به آیندگان بهره برده اند. طاق بستان یکی از جولانگاه های پادشاهان این عصر بوده که دستور حجاری را بر دل کوه صادر کرده اند.

نقوش برجسته ی ساسانی در طاق بستان یکی از جذابترین جاذبه های گردشگری استان کرمانشاه می باشد که شهرت جهانی دارد.

امروز کارناوال کوله بار سفر بسته و راهی استان کرمانشاه شده تا از طاق بستان، که جلوه ای از شکوه و قدرت ساسانیان است بازدید کنید. 

 با کارناوال همراه شوید.

چرا طاق بستان کرمانشاه؟

---

– با بازدید از طاق بستان، می توانید از نقش برجسته های تاریخی ساسانی دیدن کنید.

– در کنار بازدید از یکی از آثار تاریخی، می توانید از طبیعت منطقه نیز دیدن کنید.

– هر کدام از سنگ نگاره های موجود در طاق بستان، داستانی جالب از تاریخ را برای روایت در سینه دارند.

محوطه تاریخی طاق بستان

در ابتدا شاهان ساسانی نواحی اطراف تخت جمشید را برای تراشیدن تندیس های خود انتخاب می کردند، اما از زمان اردشیر دوم و شاهان پس از او، طاق بستان که منطقه ای پرآب و سرسبز بود و در بین راه جاده ابریشم قرار داشت، را جایگرین مناطق قبلی کردند.

طاق بستان در کنار چشمه ای در شمال شرقی شهر کرمانشاه قرار دارد که شامل دو ایوان سنگی در دامنه کوه به نام های ایوان کوچک و بزرگ مزین به سنگ نگاره ای از اردشیر دوم که جلوه ای از هنر ساسانی است.

مورخین دوره اسلامی نامهای متفاوتی را برای توصیف این محوطه به کار برده اند؛ از جمله نام “شبدیز” توسط ابن فقیه و ابن رسته؛ “قصرشیرین” توسط یاقوت مستعصمی و ” طاق وسطام” در نوشته های حمدالله مستوفی به کار برده شده است.

طاق بستان یا طاق بسان

 اهالی کرمانشاه آن را  “طاق وسان” و “طاق بسان” می نامند. در زبان محلی کرمانشاه “سان” یعنی “سنگ” و “طاق وسان” به معنی طاقی که در سنگ کنده شده، می باشد.

اکثر ایران شناسان از “طاق بستان” برای توصیف  این مکان استفاده می کنند.

ایوان بزرگ طاق بستان

فضایی مستطیل شکل به ارتفاع 9 متر، عمق 6٫5 متر با پهنای 7٫5 متر شامل مهمترین اثر این مجموعه است. در دو طرف ایوان جِرزی چهارگوش و روی آن طاقی با قوس نعل اسبی قرار دارد و کمی از جرزها عقب تر است. شکل ورودی ( قسمت جلو ) طاق به شکل نیم دایره و در انتها ( داخل ) به بیضی تبدیل می شود. این تفاوت به خاطر تغییر ارتفاع در قسمت جلو و انتهای طاق است. هفت جان پناه (مانعی به صورت دیوار کشیده شده در لبه بام) چهار پله ای  و سکویی در انتهای ایوان دیده می شود. در انتهای ایوان سکویی است که برروی آن و در دو طرف انتهایی ایوان بزرگ، دو نیم ستون بدون پایه ستون به ارتفاع 4 متر و قطر 32 سانتی متر وجود دارد. سرستونهای آن شباهتی به ستونهای بیزانسی دارند.   

قدمت ایوان بزرگ

در مورد تاریخ ساخت این ایوان نظریه های متفاوتی هست. اما نظریه هرتسفلد ( باستان‌شناس و ایران‌شناس آلمانی ) در بین اکثر ایرانشناسان پذیرفته شده، او زمان ساخت این ایوان را مربوط به زمان خسرو دوم ( 628 ـ 590 م) می داند.

نقوش این ایوان بسیار مهم و مفید هستند، زیرا کمک بسیاری در شناخت و بررسی پوشاک و زیورآلات دوره ساسانی می کند.

حجاری های ایوان بزرگ

دیواره های داخلی ایوان بزرگ به دو بخش تقسیم و بسیار استادانه تزیین شده و خوشبختانه تا امروز آثار آن پابرجا مانده است. برروی جرزهای ورودی آن درختی دیده می شود و قوس آنها به وسیله دو ردیف نقوش گیاهی تزیین شده، درقسمت لچکی نیز الهه ای بالدار ( نیکه ) که هر کدام در یک دست خود حلقه روبان دار و در دستی دیگر جامی پر مروارید دارند،حجاری شده است.

دیوار انتهای ایوان دو بخش دارد؛ در بخش بالایی صحنه تاج گذاری پادشاه ساسانی را می بینید. پادشاه با صورتی سه رخ و بدنی تمام رخ که بر روی سکویی ایستاده و دست چپ را بر روی قبضه شمشیر گذاشته و دست راست را به طرف اهورا مزدا دراز کرده را دیده می شوند. در سمت راست او، پیکره اهورا مزدا با صورت و بدنی تمام رخ که بر روی سکویی ایستاده، دیده می شود. اهورامزدا دست چپ را بر روی سینه گذاشته و با دست راست حلقه روبان داری را به شاه اهداء می کند. و در سمت چپ شاه، آناهیتا با صورت و بدنی تمام رخ ایستاده که در دست چپش سبوی آب و با دست راست حلقه ربان داری را به شاه ساسانی می بخشد. 

جزئیات صورت شاه، در این سنگ نگاره، آسیب دیده است ولی صورتی  فربه، گونه هایی گوشتالو، چشم هایی درشت و ابروها یی برجسته دارد. موهای سرش انبوه و مجعد و بلند تا روی شانه هایش آویخته. او گوشواره ای مدور که گوی کوچکی به آن آویزان است، به گوش دارد و گردنبندی از دو ردیف مهره های مرواریدی که به مرکز آن سه دانه مروارید درشت آویخته شده است.
شاه، ‌تاج کنگره داری بر سر دارد که پایه آن مزین به دو رشته مروارید و پلاک های مربع شکل است و در جلو تاج، هلالی قرار دارد. بالای آن، دو بال عقاب نقش شده که نوک آنها به طرف داخل خم شده است. در حد فاصل این دو بال، میله عمودی وجود دارد که بر روی آن هلالی دیده می شود. در داخل هلال، نیز گوی بزرگی قرار دارد.

در بخش پایینی، سوارکاری نیزه به دست، بر اسب تنها دیده می شود که به صورتی سه رخ و بدنی تمام رخ سوار بر اسب قوی هیکلی است. برخی مورخین اسلامی براین باورند که او خسروپرویز است که سوار بر اسب خود”شبدیز” می تازد.

حجاریهای دیوارهای جانبی ایوان بزرگ

صحنه های شکار شاهی در قسمت دیواره های جانبی ایوان بزرگ به تصویر در آمده است. در سمت راست صحنه شکار گوزن، درقابی به ابعاد 5٫80 در 3٫90متر حجاری شده و شامل تصاویری از فیل بانانی است که در سه ردیف گله گوزنها را به طرف شکارگاه رم می کنند. شاه سوار بر اسب در سه قسمت به نمایش درآمده؛ در قسمت بالا آماده برای شکار، و در پشت سرش بانویی که چتری را بالای سر شاه نگه داشته است. پشت شاه سه ردیف بانو ایستاده اند. عده ای در دو ردیف به حالت احترام و در صف آخر عده ای از بانوان نوازنده و تعدادی بانوی رامشگر در جلوی شاه ایستاده اند. در جای دیگر شاه در حال شکار دیده می شود که چهارنعل به دنبال گوزنهاست و شش اسب سوار در پشت سر او هستند. در آخرین تصویر شاه، او کمان خود را به گردن انداخته و نشان از اتمام شکار است. در سمت چپ حصار، تعدادی شتر سوار، گوزن های شکار شده را با خود حمل می کنند.

 در دیوار سمت چپ صحنه شکار گراز، در قابی مستطیل شکل حجاری شده و در قسمت چپ آن  12فیل با دو نفر نشسته بر آن در 5 ردیف عمودی دیده می شود و آنها در حال رم دادن گرازها از مخفی گاه باتلاقی خود به درون نیزارها هستند. در قسمت بالا، قایقی با دو قایق ران و 5نفرکه در حال کف زدن هستند، و در قسمت مرکز این صحنه، شاه در داخل قایقی ایستاده و در اطراف او نوازندگان زن هستند؛ در پشت این قایق، قایقی دیگر که 4 نوازنده چنگ زن داخل آن هستند، نقش شده است.

در قسمت پایین این قاب، 5 فیل سوار به وسیله خرطوم فیلها در حال جمع کردن گرازهای شکار شده، دیده می شود.

ایوان کوچک طاق بستان

ایوان کوچک، طاقی مستطیلی به ارتفاع حدود 5 متر، پهنای 6 متر وعمقی در حدود 3٫5 متر می باشد. در دو طرف ورودی این ایوان، دو جرز چهارگوش که بالای آنها طاقی با قوس نیم دایره که حدود 10سانتی متر عقب تر است، وجود دارد. دیوار انتهای آن به دو بخش تقسیم شده که قسمت بالا با عمق 30سانتی متر و ارتفاعی در حدود 3 متر دارد و در آن پیکره های شاهپور سوم و پدرش شاهپور دوم که هر دوی آنها ایستاده و بدن تمام رخ و با صورتی نیم رخ نقش شده اند، هر دو دست راست را بر قبضه شمشیر و دست چپ را بر قسمت فوقانی غلاف گذاشته اند. شاپور دوم تاجی کنگره دار مزین به گوی بزرگی و گوشواره و گردنبند در گردن دارد. پیراهنی تا روی زانو و چین دار با شلواری گشاد و برکمرش، کمربندی که جلو آن پاپیونی دیده می شود، بسته است.

علاوه بر آن کتیبه هایی به خط پهلوی و به زبان فارسی میانه نیز وجود دارد. با توجه به کتیبه ها می توان هویت پادشاهان به تصویر کشیده را تشخیص داد. کتیبه شاپور دوم دارای 9 سطر و سنگ نوشته شاپور سوم 13 سطر است.

سنگ نگاره اردشیر دوم در سمت راست ایوان کوچک

صحنه تاج ستانی اردشیر دوم ( 383 – 379 م ) نهمین شاه ساسانی ، در سمت راست ایوان کوچک مشاهده می شود. پادشاه ساسانی با چشمانی درشت، ابروان پیوسته و ریشی مجعد همانند دیگر نقش ها با بدنی از روبه رو، صورتی سه رخ و دستی بروی قبضه شمشیر حجاری شده. شاه ساسانی گوشواره، دستنبد و ریسمانی از مروارید به گردن دارد. از تاج او درپشت سر ربانی بلند آویزان است. لباس شاهانه وی پیراهن چین داری تا روی زانوست که با شلوار بلند و چین دار نقش شده و با روبانی به کف پایش بسته شده و کمربندی مزین به مهرهای مرواریدی در قسمت پایینی آن حمایلی جواهرنشان بسته شده و شمشیرش را به آن آویخته است.

شاه حلقه روبان داری را از اهورا مزدا که در سمت راست او ایستاده می گیرد. در سمت چپ اردشیر دوم،  ایزد مهر که حاله ای دور سرش نفش شده، روی گل نیلوفر بزرگی ایستاده و دسته ای از شاخه های نباتی به نام برسم(مخصوص مراسم مذهبی) در دست دارد. پیکر دشمن مغلوب ساسانی در زیر پای اهورامزدا و شاپور دوم دیده می شود. نظراتی متفاوت راجع به هویت شخص مغلوب وجود دارد اما اکثریت محققین اورا ولیانوس امپراطور روم که در سال 362 م به دست اردشیر دوم کشته شده، می دانند.

سنگ نگاره دوره قاجار در طاق بستان

در بخش بالایی دیوار سمت چپ ایوان بزرگ، سنگ نگاره ای از دوره قاجاریه که تصویری از محمد علی میرزا شاه نشسته بر تخت با تاجی کنگره دار شبیه تاج پدرش فتحعلی شاه، همراه با کتیبه ای به خط نستعلیق حجاری شده است. در سمت راست محمدعلی میرزا، عمادالدوله، در سمت چپ او پسرش محمدحسین میرزا و در جلوی او ، آقاغنی ایستاده اند. در کنار شاه قاجار شعری در مدح او از بسمل شاعر کرمانشاهی نگاشته شده است.

کتیبه ای به خط نستعلیق در سمت چپ سنگ نگاره قرار دارد که وقف نامه ای با مضمون وقف درآمد سه دانگ از مزارع کبود خانی است که بایستی در عزاداری امام حسین (ع) هزینه شود.

این سنگ نگاره براساس متن این کتیبه در سال 1237 هجری قمری به دستور آقاغنی خواجه باشی محمدعلی میرزا و توسط میرزا جعفر سنگ تراش حجاری شده است.

عمارت مسعودیه

در دوره قاجار امام قلی میرزا عمادالدوله در اطراف طاق بستان عمارتی به نام مسعودیه بنا کرده بود که تاسال 1342 در محوطه دیده می شده اما بعد از آن به خاطر حفظ آثار باستانی و آزاد سازی چشمه آناهیتا،تخریب شد.

چشمه های جوشان آب در کنار نقوش برجسته

در پایین طاقها آبی زیبا و زلال قرار دارد که منظره بینظیری را به محوطه بخشیده . سراب طاق بستان از هزاران سال پیش در شمال شهر کرمانشاه و در جوار طاق های ساسانی جاری است و هزاران هکتار از اراضی کشاورزی منطقه را مشروب و آب اهالی روستای طاق بستان را نیز تامین می کند.

دسترسی به طاق بستان

آدرس: کرمانشاه. بلوار طاق بستان

از شهر خود به وسیله قطار، اتوبوس، هواپیما و یا خودروی شخصی خود به شهر کرمانشاه سفر کنید و از آنجا به سمت شمال غربی شهر کرمانشاه حرکت کنید. بلواری به نام طاق بستان شما را به این محوطه می رساند.

 بلیط ورودی:  برای گردشگران داخلی2000تومان و برای گردشگران خارجی15000 تومان

ساعت بازدید: از 8 صبح الی 20

موقعیت طاق بستان روی نقشه

پیشنهادات کارناوالی

طاق بستان محوطه باشکوه و ارزشمندی است که گوشه ای از شکوه تاریخ ایران را نمایان می کند. حتما بازدید از این مجموعه را در برنامه سفر خود بگنجانید.برای اقامت هتل های مناسبی نزدیک طاق بستان و یا دیگر مکان های دیدنی وجود دارد.

طوری برنامه ریزی کنید که تمام مکان های تاریخی و طبیعی این شهر را ببینید. در طول مسیر رستورانهای مختلف و معتبری هستند که باید طعم عالی و فراموش نشدنی دنده کباب کرمانشاهی را بچشید.

مردم کرمانشاه در هنگام غروب برای تفریح به طاق بستان می آیند و مردمانی مهربان و مهمان نوازند که در صورت لزوم از آنها می توانید راهنمایی بخواهید.

به تماشای ویدیویی از طاق بستان کرماشاه بنشینیم…

 سخن آخر

بازدید از طاق بستان را چطور ارزیابی می کنید؟

 نقوش برجسته ی ساسانی را خوب تماشا کرده اید؟

نظرات خود را راجع به طاق بستان با کارناوال در میان بگذارید.