یک قفسه کتاب یا اتاقی با چندین قفسه و صدها کتاب، فضایی که بیشتر مناسب بزرگسالان است یا فضایی کوچک اما با چمن‌هایی که می‌توان با خیال راحت روی آن نشست و خط به خط با کتاب همراه شد؛ کدام یک برای جهان کودکان زیباتر، لذت‌بخش‌تر و آرامش‌بخش‌تر است؟
ایسنا در هفته ملی کودک موضوع کتابخانه‌های تخصصی کودکان را مورد بررسی قرار داده است.
کتابخانه‌های کودکان هنوز فضای جالبی ندارند
نوش‌آفرین انصاری، دبیر شورای کتاب کودک، می‌گوید: شورای کتاب کودک یک کتابخانه تحقیقاتی برای محققان و پژوهشگران ادبیات کودک دارد اما در بخش عمومی آن یک مجموعه کتابخانه خانواده، و خردسال، کودک و نوجوان وجود دارد که بچه‌ها از پنج‌ماهگی تا 16 سالگی می‌توانند در این قسمت عضویت داشته باشند.
او به تاسیس کتابخانه‌هایی در مناطق محروم توسط این شورا اشاره می‌کند و می‌افزاید: از حدود 20 سال پیش شروع کردیم به تاسیس کتابخانه‌های نمونه بسیار کوچک در مناطق محروم و اکنون حدود 25 کتابخانه داریم.
انصاری در ادامه می‌گوید: من به عنوان یک کتابدار همیشه آرزو داشتم کتابخانه‌های عمومی با بخش ویژه کودک و نوجوان توسعه یابد که هیچ‌وقت در ایران این اتفاق نیفتاد. در دهه 40 که کانون تاسیس شد مدل جدیدی را عرضه کرد و آن اختصاص دادن کتابخانه به کودکان و نوجوانان بود، اما گروه سنی مورد پذیرش کانون برای عضویت از 5 سال به بعد است؛ این در حالی است که کودک پیش از این هم باید تحت تاثیر کتاب قرار بگیرد و به آن نیاز دارد.
دبیر شورای کتاب کودک با اشاره به این‌که کتابخانه‌های کانون در این سال‌ها خدمات زیادی به بچه‌ها ارائه کرده است می‌گوید: آن‌چه باید اتفاق بیفتد این است که بررسی کنیم و بینیم در کدام مناطق هنوز حتی کتابخانه عمومی نداریم تا در آن‌جا کتابخانه‌هایی را فعال کنیم، همچنین باید نگاه تازه‌ای به کتابداری داشته باشیم و در شهرهای مختلف به کتابداران آزادی بیشتری بدهیم و از آن‌ها بخواهیم برنامه‌های بیشتر و شادتری را برای کودکان اجرا کنند.
او می‌افزاید: فضاهایی که تا کنون از کتابخانه‌های اختصاصی کودکان دیده‌ام اصلا فضای جالبی نبوده‌اند و می‌شود خیلی روی آن‌ها کار کرد؛ فضای کتابخاهای اختصاصی کودکان امروز همان شکل‌های سنتی 50 سال پیش را دارد در حالی که یک دنیا تحول در کتابخانه‌های جهان وجود دارد و از نظر تنوع، نور، امکانات نشستن، فضایی برای دیدار و ... یک دنیا تنوع وجود دارد.
دیده شدن و بازی کردن؛ نیاز کودکان در کتابخانه‌های کودک
مصطفی رحماندوست، شاعر و نویسنده ادبیات کودک و نوجوان، درباره فعالیت‌ها و اقداماتی که ضرورت دارد در کتابخانه‌های اختصاصی کودک به آن‌ها توجه شود می‌گوید: بچه‌ها به دو چیز نیازمند هستند؛ اولی دیده شدن و دوم بازی کردن. اگر در کتابخانه‌ها برنامه‌ای باشد که بچه‌ها احساس کنند می‌توانند دیده شوند از آن استقبال می‌کنند.
او می‌افزاید: کتابخانه‌های کودک و نوجوان حتما باید امکان بازی کردن در کنار کتاب و کتاب‌خوانی را فراهم کنند و باید کاری کنند تا اگر بچه‌ها فعالیتی انجام می‌دهند یا کتابی می‌خوانند، دیده شوند.
رحماندوست با اشاره به این‌که کتابدارهای کتابخانه‌های تخصصی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تا حدودی این امر را محقق کرده‌اند می‌گوید: کتابدارهای کانون می‌دانند که باید برای بچه‌ها در کتابخانه اختصاصی کودک، فیلم و نمایش هم داشته باشند و برای‌شان ساعت نقاشی بگذارند؛ به همین دلیل ناخودآگاه استقبال از کتابخانه‌های کانون بیشتر است.
او در ادامه به کتابخانه‌هایی که تا کنون امکان دسترسی کودکان به کتاب را فراهم کرده‌اند اشاره و اظهار می‌کند: خوشبختانه اگر همه این‌ها روی هم جمع شود، تعداد کتابخانه‌هایی که به کودکان اختصاص دارد و بچه‌ها می‌توانند از آن‌ها استفاده کنند، زیاد و قابل توجه است، اما مشکل کتابخانه‌های ما، تعداد و نوع کتاب‌ها نیست؛ هرچند که ممکن است کتاب‌های خوبی در کتابخانه‌های آموزشگاهی همانند مدرسه‌ها و از این دست نباشد اما جاهایی هست که کودکان می‌توانند بروند و از آن کتاب‌ها بهره‌گیری کنند.
او سپس مشکل استقبال نکردن از کتابخانه‌های کودک را، کتاب نخواندن بچه‌ها عنوان می‌کند و می‌گوید که خانواده‌ها و سیستم آموزشی مدرسه‌ها هستند که باعث شده‌اند کتاب خواندن یا عضویت در کتابخانه یک افتخار و امتیاز محسوب نشود.
این شاعر و مترجم کودکان و نوجوانان همچنین می‌گوید: در کشورهای منطقه به جز ژاپن که پیشرفته است، بسیاری از کشورهای آسیایی جایی را به عنوان کتابخانه اختصاصی و ویژه کودک، مشابه کتابخانه‌های کانون پرورش فکری ندارند و این اتفاق خیلی بزرگی است که تقریبا بچه‌های کشور ما در هر جایی که زندگی می‌کنند، امکان استفاده از کتابخانه‌های کانون را دارند و تا آن‌جا که من خبر دارم تعدادشان زیاد است.
هنوز در خیلی جاها بچه‌ها به کتابخانه دسترسی ندارند
جعفر توزنده‌جانی، دبیر انجمن نویسندگان کودک و نوجوان، درباره سرگذشت کتابخانه‌های اختصاصی کودکان می‌گوید: تا چند سال پیش کتابخانه‌هایی ویژه کودکان نداشتیم و زیاد به این موضوع توجه نمی‌شد؛ نهایت این بود که در کتابخانه‌ها یک قفسه با تعدادی کتاب کودک می‌گذاشتند اما اخیرا در برخی کتابخانه‌های مراکز مختلف، بخشی مجزا برای کودکان اختصاص داده‌اند؛ مثلا یک دکور خاص و فضایی برای مطالعه مخصوص آن‌ها ایجاد کرده‌اند تا وقتی بچه‌ها به آن‌جا می‌روند احساس کودک بودن داشته باشند و این به آن‌ها نشان می‌دهد که برای‌شان اهمیت قائل هستیم.
او با بیان این‌که آوردن یک قفسه کتاب کودک به کتابخانه در میان فضایی که برای بزرگسالان است، رفع مسئولیت است، بیان می‌کند: وقتی یک بخش ویژه به کودکان اختصاص داده می‌شود، احساس خاصی به کودک می‌دهد و احساس می‌کند که به او هم توجه شده و این خیلی موثر است.
توزنده‌جانی سپس به کتابداران به‌عنوان دیگر عامل موثر در ایجاد و توسعه کتابخانه‌های اختصاصی کودک اشاره می‌کند و می‌گوید: لازم است در کتابخانه‌های اختصاصی کودک، کتابداران خوبی داشته باشیم که متاسفانه ما در بخش کتابداری چه برای بزرگسال و چه برای کودک و نوجوان ضعیف هستیم.
این نویسنده ادبیات کودک و نوجوان می‌افزاید: در اکثر کتابخانه‌ها، حتی در همین تهران هم اگر بروید و از کتابدارانش بپرسید که با توجه به علایقی که دارید چه کتابی می‌توانید انتخاب کنید، می‌بینید نمی‌توانند خیلی خوب راهنمایی کنند. باید کتابداران خوبی در کتابخانه‌های کودک داشته باشیم که ادبیات کودک و نوجوان را بشناسند و اگر این شناخت ایجاد شود و خودشان آثار را خوانده باشند می‌توانند به بچه‌ها در انتخاب کتاب کمک کنند یا اگر کودکی به کتابخانه بیاید که دچار افسردگی یا مشکل دیگری باشد می‌توانند با ارائه کتاب مناسب به او کمک کنند.
او سپس به اهمیت برگزاری کارگاه‌های آموزشی در این کتابخانه‌ها برای کودکان اشاره و بیان می‌کند: کتابخانه‌های اختصاصی کودکان می‌توانند دورهمی برای کتاب‌خوانی داشته باشند یا اعلام کنند که در برخی روزها درباره یک کتاب صحبت می‌شود تا بچه‌ها در آن‌جا با هم به بحث و گفت‌وگو بپردازند و در این صورت است که تاثیر بسزایی در روند کتابخانه‌های اختصاصی کودکان خواهد گذاشت.
دبیر انجمن نویسندگان کودک می‌افزاید: متاسفانه با توجه به آماری که از تعداد کودکان وجود دارد، کتابخانه‌های اختصاصی کودکان هنوز به تعداد کافی نیستند و در خیلی از مناطق ایران، بچه‌ها به کتابخانه هم دسترسی ندارند.
کتابخانه‌های اختصاصی کودکان در جهان
«جنوا»، نام کتابخانه اختصاصی کودکان و نوجوانان ایتالیاست؛ در این کتابخانه باشگاه‌هایی برای گروه‌های سنی مختلف برای رشد مهارت‌های خواندن و نوشتن و همچنین ترویج خواندن در نظر گرفته شده است. برای کودکان و نوجوانان 5 تا 18 ساله آموزش رایانه و دوره‌های موسیقی، چند بار در هفته و به صورت رایگان برگزار می‌شود. در این برنامه‌ها، پدر و مادرها و آموزگاران نیز می‌توانند شرکت کنند.
کتابخانه کودکان مونترال (Mcl) نیز در شرق کانادا واقع شده است. برنامه قصه‌گویی هفتگی برای کودکان و پیش‌دبستانی‌ها در بعضی از شعبه‌های این کتابخانه برگزار می‌شود. قصه‌گویی شامل شعرها و قصه‌های آهنگین برای کودکان است که والدین و کودکان و مربیان در کنار یکدیگر، به اجرای این برنامه‌ها می‌پردازند. همچنین کتابداران به اعضای خود در انجام تکالیف مدرسه کمک می‌کنند. علاوه بر این در بخش دیگری از برنامه‌های این کتابخانه کودکان مدرسه‌رو و والدین آن‌ها می‌توانند در کتابخانه با نویسندگان و تصویرگران و مشاهیر ملاقات کنند و از تجربیات آنان بهره بگیرند.
البته در برخی از شهرهای جهان نیز بخشی از یک کتابخانه عمومی به‌عنوان بخش کودک اختصاص داده شده، به این معنا که فقط به یک قفسه و تعداد محدودی کتاب بسنده می‌کنند. در عین حال بخش کودک برخی از کتابخانه‌های عمومی جهان حتی از بزرگترین کتابخانه‌های اختصاصی کودک در کشور ما بزرگ‌تر است.
