گنبد نمکی جاشک بوشهر ؛ شاهکار یک نفرین افسانه ای

می خواهیم به یک مقصد متفاوت دعوتتان کنیم و شما را از جاذبه ای شگفت انگیز در کشورمان آگاه سازیم….

این که می گوییم شگفت انگیز، به این معنی نیست که باید در سفر امروز به دنبال چیزهای عجیب و غریب باشید و سر از رمز و راز ها در بیاورید. برعکس، آنچه که امروز مقصدمان را متفاوت جلوه می دهد، سادگی آن است و تنها یک عنصر در آن به وفور به چشم می خورد : ” نمک “

تا چشم کار کند نمک می بینی و لباس سپیدی که سراسر زمین را پوشانده است. گاه عناصر طبیعت به کمک آمده اند تا این یک دستی را در هم شکنند و با رنگ های تازه جانی دیگر به تصویری که پیش روی شماست بدهند. در گوشه ای دیگر همین نمک سپید رنگ به شکل های دیگری در آمده تا معادلات را در ذهن شما بر هم بزند و طعم شور خود را در همه جا بگستراند.

قرار نیست که نمک با طعم بخشیدن به غذاهایتان برای شما لذت بخش باشد بلکه اینبار می خواهد زیبایی اش را به رخ بکشد و نمایشی بی نظیر را برایتان به راه بیاندازد. این ماده ی سپیدقرار است مزه ای متفاوت از سفر را برایتان خلق کند… مزه ای که تا همیشه زیر دندانتان می ماند و طعمش را از خاطر نمی برید…

حالا کوله بارتان را جمع کنید و با ما راهی استان بوشهر شوید…

کارناوال را در سفر به گنبد نمکی جاشَک همراهی کنید…

چرا گنبد نمکی جاشک؟

---

– این پدیده ی طبیعی بزرگترین گنبد نمکی خاورمیانه است و یکی از میراث ارزشمند طبیعی ایران محسوب می شود.

– مناظری که در جای جای این منطقه وجود دارند به گونه ای هستند که شاید مانندشان در هیچ جای دیگری نبینید.

گنبد نمکی جاشک ؛ بزرگترین گنبد نمکی خاورمیانه

جاده ی دیر به خورموج را که در پیش بگیری و روستای جاشک را از نظر بگذرانی، ناگهان چشمت به منظره ای می افتد که شاید تا به حال ندیده باشی. منظره ای که لباس سپیدی از جنس نمک بر تن دارد و تو را به سوی دنیایی متفاوت می خواند.

این پدیده ی کم نظیر با عنوان گنبد نمکی جاشک یا دشتی شناخته می شود و با وسعت 3666 هکتاری اش عنوان بزرگترین گنبد نمکی خاورمیانه را به خود اختصاص داده است. باید توجه داشت که این گنبد نمکی یکی از فعال ترین و زیباترین گنبدهای نمکی ایران نیز به شمار می رود و به عنوان یک سرمایه ی ملی با قدمت 600 میلیون سال بسیار حائز اهمیت است. به دلیل اهمیت گنبد نمکی جاشک، این اثر در بهمن سال 1386 به عنوان اثر طبیعی ملی فسیلی در فهرست مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفته و نام آن به عنوان هشتاد و هشتمین اثر طبیعی توسط سازمان میراث فرهنگی در 20 بهمن 1389 در فهرست میراث طبیعی ایران ثبت گردیده است.

گنبد نمکی چیست؟

شاید این سوال برایتان پیش بیاید که این پدیده از کجا آمده و چرا به عنوان جاذبه ای مهم برای کشورمان به شمار می رود. بد نیست پیش از ادامه ی مطلب، تعریفی کلی از گنبدهای نمکی داشته باشیم تا بدون هیچ علامت سوالی از مرور زیبایی های جاشک لذت ببرید.

گنبدهای نمکی یکی از پدیده‌های زمین‌شناختی هستند، یک هسته ی مرکزی از نمک دارند و از لایه‌های بزرگ نمک زیرزمینی و به صورت گنبدی شکل گرفته اند. هنگامی که نمک با لرزش های ناگهانی همچون زلزله مواجه می شود مثل یک ماده ی ارتجاعی عمل می‌کند. حرکات بالا و پایینی لایه های نمکی باعث ایجاد برجستگیهایی در زمین می گردد و گنبد نمکی شکل می گیرد. شکل تمامی گنبدهای نمکی یکسان نیست و بسته به سنگ های پوششی آنها ، فشار درونی و میزان آن متغیر می باشد.

در ایران ،گنبدهای نمکی در سطح وسیعی از ارتفاعات زاگرس و ایران مرکزی وجود دارند و نزدیک به  114 گنبد نمکی در نواحی جنوب ایران و استان‌های هرمزگان و بوشهر شناسایی شده است.

دیدنی ها گنبد نمکی جاشک

در جاشک جلوه های دیدنی زیادی انتظارتان را می کشند که هر یک شگفتی خاصی را در خود پنهان کرده اند:

1- لباس سپید نمکین

با دیدن رنگ سفید نمک ها شاید به فکرتان هم نرسد که این ها همه حاصل طعم شور طبیعت هستند چرا که از جاده کنگان – بوشهر قسمت های بلند این پدیده همچون کوه های برفی در یک دشت به نظر می رسند.

 2- یخچال های نمکی یا نمک چال ها

یخچال های نمکی از دیگر جاذبه های این منطقه به شمار می روند. این جاذبه ها که حاصل حرکت ثقلی توده‌های نمکی در جهت شیب زمین شکل گرفته اند، در بخش شمال غربی گنبد قابل دیدن هستند و در حاشیه کناره گنبد خودنمایی می کنند. به دلیل شباهت آنها به یخچال های یخی عنوان یخچال های نمکی یا نمک چال را به این پدیده ها داده اند در حالیکه بر عکس یخچال ها که سرما را حفظ می کنند، نمک چال ها می توانند گرما را در خود حفظ کنند. نمک چال ها از دیدنی های زیبای جاشک هستند که همچون چاله های بزرگ و کوچکی دیده می شوند. در اثر تبخیر آب در در مسیر آب های روان و چشمه های نمکی اشکال خاصی در این چاله ها شکل گرفته اند که درخششی شبیه الماس دارند و بسیار چشم نواز هستند. 

 3- آبشارهای نمکی

فکر می کنید همه ی آبشار ها در قلب جنگل و در منطقه های سرسبز شکل گرفته اند؟ گنبد جاشک این معادله را در ذهن شما بر هم می زند و با آبشارهایش به استقبال شما می آید. این آبشارها در مسیر طبیعی جریان آب گنبد قرار دارند و در فصول کم آبی به دلیل تبخیر کامل آب، بلورهای ضخیم و زیبای نمکین در جهت جریان آبها و در مسیر آبشارها تشکیل می شوند تا یکی از دیدنی ترین مناظر هستی را خلق کنند. اواسط بهار تا اواسط پاییز بهترین زمان برای دیدن این آبشارها است.

 4- غارهای نمکی

غارهای نمکی بخشی دیگر از شگفتی های طبیعت را به نمایش گذاشته اند. این غارها که بر اثر انحلال رسوبات نمکی شکل گرفته اند در گوشه گوشه ی گنبد خودنمایی می کنند. با ورود به آنها چشمتان به بلورهای نمکی می افتد که به صورت استالاگمیت و استالاکتیت خودشان را نمایان ساخته اند. طول غارها متفاوت است ممکن است چشمتان به غاری کوچک بیفتد که 30 تا 50 متر طول دارد و یا غارهای 300 متری و 500 متری را ببینید. شاید هم گذارتان به بزرگترین غار منطقه با ظول 1500 متر افتاد که به نام غار پلکانی شناخته می شود.

هر کدام از این غارها به دلیل شکل های قندیل ها ( استالاگمیت و استالاکتیت ها ) نامی خاص به خود گرفته اند. یکی از این غار ها غار انگوری است که درون آن قندیل‌هایی به شکل خوشه‌های انگور از سقف و دیواره غار آویزان شده‌ اند و آن را از بقیه ی غارها متمایز ساخته اند. غار دیگری نیز به نام غار شاخه نبات شهرت دارد و قندیل‌های سفید و یک دست در آن همچون شاخه نبات به نظر می رسند.

غار سدنمکی یا غار پنجه عقاب نیز غار های دیگر این منطقه هستند. غار های این منطقه به حدی زیاد اند که شاید بعضی از آنها اصلا به چشم نیایند و بدون نام بمانند.

در گذشته این غار محلی برای درمان بیماری های تنفسی بود و برای کسانی که دچار بیماری‌های تنفسی مثل سینوزیت، آسم و برونشیت  بودند، رفتن به درون غارهای نمکی را توصیه می کردند تا تنفس هوای آن جا موجب بهبودشان شود. امروزه علم دلیل این امر را کشف کرده و ثابت نموده است که هوای داخل غارهای نمکی باعث باز شدن مجاری تنفسی بیمار می شود.

 5- اثرات فرسایشی

پوشش نمکی منطقه با اثرات ناشی از فرسایش آبی و بادی مزین شده و نقش و نگاری خاص را پدید آورده است. باد و جریان آب خاک های نرم و سست را فرسوده کرده و پدیده هایی قارچ مانند را به وجود آورده اند. ستون ها و قله ها در جای جای منطقه رو به آسمان رفته اند. ستون هایی که گاه قسمت بالاییشان از بدنه ی آنها پهن تر است و از 10 سانتی متر تا چند ده متر ارتفاع دارند. شاید بتوان تخت دیو یا دودکش جن را زیبا ترین پدیده ی فرسایشی گنبد جاشک دانست. این پدیده به صورت ستونهایی در میان نمک های گنبد دیده می شود که به دلیل اختلاف در میزان فرسایش پذیری سنگ ها به وجود آمده است. این پدیده های فرسایشی نیز به دلیل شکلشان نام خاص خود را دارند. ستون انگشت خدا یا کلاه به سر از نام های آنها هستند. برخی معتقدند این ستون ها همچون نگهبانانی استوار و همیشگی از گنبد محافظت می کنند.

6- نمک های رنگین

گنبد نمکی میزبان کانی ها و بلورهای فراوانی است که به دلیل وجود عناصری خاص، رنگ های متنوع قرمز، قهوه‌ای، زرد، سیاه و نارنجی را بر سپیدی لباس نمکین منطقه پاشیده و تصویری تماشایی را خلق کرده اند.

 7- چشمه های نمکی

چشمه‌های نمکی در جای جای گنبد دیده می شوند و آب شور را از اعماق زمین به روی سطح آن به جریان می اندازند تا حیات منطقه را حفظ کنند. این چشمه ها درون غارها  و در سطح دره ها قرار دارند و یکی از جاذبه های دیدنی به شمار می روند.

8- نمک فشان ها

گاهی چشمه های نمک را به صورت خمیری فشرده و به همراه آب به بیرون پرتاب می کنند تا در سطح گنبد به جریان بیافتند. این نمک فشان ها حدود 350 برابر بیشتر از آب دریا، نمک دارند و جریان یافتن این خمیر نمکین گاه موجب تشکیل نمک شارها می شود. تبخیر زیاد در کنار چشمه های نمکی باعث می گردد که نمک شارا به اشکال متفاوتی دیده شوند.

9- دره گل کلم

شگفت انگیز ترین بخش این منطقه، دره گل کلم،‌ نام دارد که سراسر سطح آن با نمک هایی که به صورت گل کلم دیده می شوند، پوشیده شده است. در برخی نقاط، نمک‌ها به صورت غنچه‌هایی در کنار هم باز شده و یکی از زیباترین مناظر را به وجود آورده اند.

تفریحات

تماشای این اثر کم نظیر خلقت دنیای متفاوتی را پیش روی شما قرار می دهد و شما را غرق در زیبایی های خود  می کند.

در کنار لذت بردن از این منظره، ثبت تصاویر تماشایی از آن را فراموش نکنید تا خاطره ی سفرتان را برای خود زنده نگه دارید.

ویژگی های خاص ارتفاعات این منطقه بسیاری از کوهنوردان را راهی گنبد می کند تا تجربه ای متفاوت را برای خود رقم بزنند.

ویزگی های زمین شناختی و پدیده های منحصر به فرد نیز بسیاری از کارشناسان را برای تحقیقات علمی به سوی گنبد جاشک می کشاند.

افسانه های گنبد نمکی جاشک

در هر نقطه از زمین که پدیده های طبیعی به شکلی خاص جلوه گر شوند، افسانه هایی هم برسر زبان ها می افتد. می گویند این گنبد نمکی در اثر یک نفرین بزرگ شکل گرفته و به صورت امروزی در آمده است. نقل است که در گذشته های دور بزهایی در این منطقه بودند که شیر بسیار لذیذ و خوشمزه ای داشتند و زنان را وسوسه می کردند تا شیر آنها را بدوشند. اما هر کس که شیر آنها را می دوشید با همان بز تبدیل به سنگی نمکی می شد. این سنگ های نمک در کنار هم جمع شدند و آنقدر زیاد شدند تا گنبد نمکی جاشک شکل گرفت و نماد یک نفرین بزرگ شد.

درباره ی پدیده ی تخت دیو نیز افسانه ای بر سر زبان هاست. بر طبق این افسانه این مکان، محل حکومت و زندگی دیو بوده و وی را از آسیب در امان نگه می داشته است.

ویژگی ها و مشخصات گنبد نمکی جاشک

نمک‌های سازنده ی این گنبد از سری هرمز ناشی می شوند که به دلیل چگالی کم نمک نسبت به سنگ‌های پیرامونی و وجود گسلی که از کازرون تا قَطَر امتداد یافته و بروز لرزش‌های مکرر ناشی از آن، در اواخر دوره پرکامبرین و اوایل پالئوزوئیک تشکیل شده است. 

این گنبد نمکی هنوز هم فعال است اما همانقدر که هر ساله به ارتفاع آن افزوده می شود، عوامل فرسایشی نیز از اندازه ی آن می کاهند و توازنی خاص را در طبیعت پدید می آورند. رنگ هایی که در جای جای گنبد دیده می شوند ناشی از موادی است که با نمک و آب مخلوط شده اند، مقدار زیاد گوگرد رنگ زرد طلایی را به نمک ها می بخشد، وجود پتاسیم باعث رنگ نارنجی، آهن، رنگ قرمز و قهوه ای و کربن یا ذغال سنگ، رنگ سیاه را به ارمغان می آورد. ترکیب این مواد معدنی با هم  مناظر خاصی را در منطقه پدید می آورند. از میان این ترکیبات می توان به ترکیب گوگرد با آهن اشاره کرد که از آن با عنوان پیریت یا طلای کاذب (طلای احمقها) یاد می شود. این ترکیب دارای جلای فلزی براقی  است و در سطح گنبد به وفور دیده می شود. بلورهای زیبای سیلیکاته و فسفاته که دارای جلای فلزی و غیر فلزی نیز هستند با تنوع رنگ ها می آمیزند تا جلوه هایی شگفت انگیز و بی نظیر را به تصویر بکشند.

پست ترین قسمت جاشک در ارتفاع 70 متری و بلند ترین قست آن در ارتفاع 1490 متری از سطح دریا قرار دارد. طول گنبد نمکی 12 کیلومتر و عرض آن 4٫5 می باشد که قله ی نسبت به دشت اطراف حدود 1350 متر ارتفاع دارد.

این جاذبه با همه ی زیبایی هایش کمی هم نامهربان است چرا که باعث شوریِ رودخانه ی مند گشته است. این رودخانه تا پیش از روستای باغان شیرین جریان دارد و آب آن  قابل شرب و استفاده کشاورزی می باشد اما همین که گذرش به کناره های گنبد نمکی می افتد و به دور آن می چرخد، شوری طبیعت را با خود همراه می کند. این اتفاق، نشان از فعالیت بالای گنبد و روان بودن آب آن تا بستر رودخانه مند دارد به گونه ای که با به راه افتادن آب بر روی دشت ها و تبخیر زیاد، نمک سطح خاک را می پوشاند و باعث شوری زمین ها می گردد.

خواص دارویی سنگ های گنبد نمکی

در گوشه گوشه ی این منطقه منبعی ارزشمند از سنگ های دارویی وجود دارد. از میان آنها می توان به دو مورد زیر اشاره کرد:

* سیلیکا: سیلیکا دومین عنصر فراوان در طبیعت است و از آن برای درمان خشکی پوست و جلوگیری از سست شدن و افتادن ناخن ها استفاده می شود. جلوگیری از آلزایمر نیز یکی دیگر از خواص مهم آن می باشد.

* فلورین: فلورین عنصری است که به رنگ های بنفش، بی رنگ، سیاه و صورتی در طبیعت دیده می شود. این سنگ ارزشمند باعث افزایش قدرت تشخیص مغز و پیشگیری و درمان آرتروز می گردد و ارزش درمانی بسیاری دارد.

نقش حیاتی آب

نمک تنها ماده ی موثر در شکل گیری این پدیده نیست. آب هم در اینجا نقشی حیاتی را بازی می کند. اگر آب نباشد نمک ها شکل خمیری و ارتجاعی پیدا نمی کنند و نمی توانند جریان یابند. شاید فکر کنید در این بیابان که نباید خبری از آب باشد! اما واقعیت این است که در زیر بلورهای نمک آب دائما در جریان است به طوری که صدای آن را می توانید بشنوید. باران های موسمی گاه تا 24 ساعت نیز بر این نمک ها می بارند اما مقدار نمک به حدی زیاد است که زیاد بودن آب نمی تواند شوری را کاهش دهد. آنچه که در این منطقه با آن روبه رو هستید آبی فوق اشباع است که 12 برابر بیشتر از آب دریا نمک دارد و شوری آن به حدی است که اگر دستتان به آب بخورد به سرعت سفیدک های نمک را بر روی آن مشاهده می کنید. سیلاب در این سرزمین نمکین امری کاملا عادی است و می تواند دردسر ساز نیز باشد.

 پوشش گیاهی

درست است که به دلیل وجود درصد بالایی از نمک در منطقه، هیچ گونه گیاهی مجال رشد و نمو نمی یابد اما وجود مناطق آهکی کوچک و بزرگ در برخی نقاط، شرایط را برای رشد گیاهانی همچون گون،گیشدارا و قیج فراهم کرده اند. در فصل زمستان و بهار نیز انواع گیاهان یک ساله سطح آهکی گنبد را می پوشانند تا لباسی تازه بر تن طبیعت کنند. دره هایی هم که تهی از نمک شارها هستند، میزبان درختچه های کُنار، اشک و بادام کوهی می باشند. بر روی دیواره های دره، گل سنگ های زیبای چند متری دیده می شوند که بیشتر در ناحیه ی شمال شرقی گنبد وجود دارند. درختان و درختچه هایی مانند بنه، کلخونگ، کهور و گز و بوته هایی چون گرامینه و درمنه، خارشتر، گون، افدرا و گیاهان شور پسند نیز به صورت پراکنده رشد می کنند.

پوشش جانوری

از اواخر اردیبهشت تا پایان مهر ماه تقریبا هیچ جانداری به جز مارمولک ها و خفاش ها دیده نمی شوند. بعضی از موجودات نیز در کوهپایه ها و دره های شیرینی که در پایین گنبد قرار دارند به حیات خود ادامه می دهند که از میان آنها می توان به پرندگانی همچون کبک، تیهو، گنجشک، جغد، کبوتر چاهی، باقرقره، زنبورخورها، پرستوها، بادخورک و سهره و شکارچیانی چون روباه و کفتار اشاره کرد.

شایان ذکر است که گنبد نمکی در مسیر سلسله کوه زاگرس و بین دو کوهِ دارای چشمه های آب شیرین قرار دارد و وجود فراوان نمک در آن جاندارانی مانند قوچ و میش و کل و بز را به این منطقه کشانده است پرا که نمک یکی از خوراک های اصلی این پستانداران است.

ملزومات سفر

برای دیدن زیبایی های این منطقه لازم است تا با خود وسایل زیر را همراه کنید:

مواد غذایی و خوراکی های سبک، آب به میزان لازم، یک دست لباس اضافه، چراغ قوه برای پیمودن غارها، کفش ضد آب و مناسب پیاده روی و کوهپیمایی سبک.

بهترین فصل سفر

 به دلیل آنکه گنبد نمکی جاشک در یک منطقه ی گرمسیری قرار دارد رفتن به آنجا در فصول گرم سال توصیه نمی شود. اما نیمه ی دوم پاییز تا اواخر زمستان فرصت خوبی است تا دیداری از این منطقه داشته باشید.

بهار و تابستان: گرمای آزار دهنده ای در منطقه حکمفرما می شود.

پاییز و زمستان: با آنکه این دو فصل جزء فصول سرد سال هستند اما در گنبد نمکی جاشک هوا معتدل است.

کجا بمونیم؟

کمپ زدن در این منطقه توصیه نمی شود اما می توانید برای اقامت از خانه های محلی و یا هتل ها و مهمانسراهای شهر های نزدیک استفاده کنید.

موقعیت جغرافیایی

گنبد نمکی جاشک در بخش کاکی و بخش بردخون و در میان دو شهرستان متبوعشان دشتی و دیر در استان بوشهر قرار دارد و  144 کیلومتری جنوب شرق بندر بوشهر قرار دارد.گنبد نمکی در دل کوه جاشک و در انتهای شمالی آن قرار دارد و مرتفع‌ترین قسمت کوه را شامل می شود.

این منطقه از شمال شرقی به جنوب غربی امتداد یافته و از غرب با روستای گنخک در شهرستان دشتی (در فاصله 55 کیلومتری شهر خورموج و 15 کیلومتری شهر کاکی)، از جنوب با روستای جاشک در شهرستان دیر (در فاصله 60 کیلومتری شهر دیّر و 24 کیلومتری شهر بردخون)، از شرق با روستای کردلان و از شمال شرقی با روستای درویشی همسایه است.

راه دسترسی

در جاده بوشهر – بندرعباس و در مسیر خورموج به بندر دیر حدفاصل روستای گنخک از شهرستان دشتی و جاشک از شهرستان دیر، جاده ی خاکی مربوط به معدن قدیمی سنگ نمک که زمانی در منطقه فعال بوده است، وجود دارد. در ابتدای این جاده محیط بانی آن ساخته شده است و با ورود به آن و ادامه ی مسیر می توان از سمت غرب وارد منطقه شد.

برای دسترسی از شرق منطقه در همان جاده ی اصلی بعد از پل روستای کردلان از شهرستان دشتی وارد یک جاده ی خاکی می شویم که به کوهپایه‌های گنبد نمکی ختم می گردد.

دغدغه های کارناوالی

با وجود همه ی زیبایی هایی که در این گنبد وجود دارد و هر یک به عنوان یک پدیده ی کم نظیر محسوب می شوند، باز هم آن چنان که باید حفاظتی از آن صورت نمی گیرد و این اثر در معرض آسیب ها و نابودی قرار دارد.

شکار بی رویه ی شکارچیان حیات وحش این منطقه را به خطر انداخته است و روز به روز از تعداد جانداران آن می کاهد.

پیشنهادات کارناوالی

طبیعت، تصویر بی نظیری را برایتان به نمایش گذاشته است پس مراقب آن باشید و به آیندگان نیز اجازه دهید تا از آن لذت ببرند.

مراقب پستی ها و بلندی ها باشید و با دقت حرکت کنید تا دچار دردسر نشوید.

در سفر به این دیار سری هم به سایر جاذبه های شهر های اطراف بزنید و سفرتان را کامل کنید.

سخن آخر

آیا تا به حال سفری به گنبد نمکی جاشک داشته اید؟

دیگر جاذبه های بوشهر را می شناسید؟

تجربیات سفر خود را با ما در میان بگذارید.

منتظر نظرات شما دوستان عزیز هستیم…