در کربلای معلی، علماء و بزرگانی مدفون شده اند که زیارتگاه هزاران عاشق دل سوخته می باشد. در اینجا به معرفی اجمالی برخی از این مناره های نورانی و مرقدهای مطهر اشاره می شود. علاوه بر حرم امام حسین و حضرت عباس در کربلا مزار و مدفن جمع زیادی از مشاهیر و بزرگان است که برخی از آنها عبارتند از:
مزار یاران امام حسین علیه السلام
عمده یاران امام حسین علیه السلام که در واقعه عاشورا به شهادت رسیدند، در نزدیکی امام حسین(ع) دفن شده اند؛ اما برخی از آنان به دلایل مختلف در اماکن دیگر دفن شده اندکه عبارتند از:
حر بن یزید ریاحی
قبیله وی، جنازۀ او از میدان جنگ خارج کرد و در روستایی در نُه کیلومتری غرب کربلا به خاک سپرد؛ همان جا که امروزه به سبب وجود قبر او به «روستای حرّ» معروف است. بارگاه وی در 370 ق به دستور عضدالدوله دیلمی ساخته شد و در 914 ق شاه اسماعیل صفوی، پس از زیارت قبر وی، دستور تجدید بنای آن را صادر کرد.
عون بن عبداللّه
در کنار اتوبان کنونی کربلا - بغداد، مزار باشکوهی است که متعلق به عون بن عبدالله است. بنا بر روایتی، وی همان عون بن عبدالله بن جعفر طیار فرزند زینب کبری(س) است که در روز عاشورا به شهادت رسید؛ امابنا به روایتی دیگر، این جا مزار عون بن عبد اللّه یکی از احفاد امام حسن مجتبی(ع) است و این صحیح تر به نظر می رسد؛ زیرا باید عون نیز در کنار سایر شهدا دفن شده باشد.
طفلان مسلم
در اتوبان کربلا - بغداد، در فاصلۀ سی کیلومتری کربلا، درحومۀ شهرکی به نام مسیب مزار و مرقد طفلان مسلم بن عقیل قرار دارد
عالمان و سادات
از دیر باز به سبب قداست این مکان، در داخل و خارج حرم، ده ها تن از عالمان و روحانیان و سادات به خاک سپرده شدند که برخی ازآنان قبر و نشان مشخصی دارند از جمله: برخی از فرزندان امامان یا نواده های آن ها در جاهای مختلف کربلا، در داخل و یا پیرامون آن شهر، دفن هستند از جمله:
محمد بن نبی بن کاظم علیه السلام
وی نوۀ گرامی امام کاظم علیه السلام است که در میان عرب ها به امام نوح شهرت دارد و در منطقه «طویرج»، دوازده کیلومتری کربلا، دفن است.
اخرس بن کاظم علیه السلام
محمد بن ابی الفتح مشهور به «الاخرس»، از نواده های امام موسی بن جعفر علیه السلام، در محله ای به نام الابتر در اطراف کربلا به خاک سپرده شده است. در آن محل زیارت گاهی بنا شده و زائران زیادی به آن جا می روند. سادات آل خراسان در نجف به الاخرس منسوب هستند.
سید احمد ابوهاشم
نسب وی با چند واسطه به امام موسی کاظم(ع) می رسد. سید احمد در شمال غربی منطقه شفائه (در 25 کیلومتری آن) دفن شده و مزار و گنبد و صحن دارد و گنبد آن با کاشی های آبی مزین شده است.
ابن حمزه
عماد الدین ابو محمد بن علی بن حمزه بن حسن بن عبید اللّه بن عباس بن علی علیه السلام، مشهور به ابن حمزه و از نواده های حضرت عباس علیه السلام است. وی از عالمان بزرگ و فقیهان برجسته و راویان حدیث بود و در قبرستان قدیمی کربلا، که امروزه در جنوب شرقی آستان حضرت ابوالفضل کنار بزرگراه کربلا - طویرج قرار گرفته، دفن شده است.
ابو احمد حسین بن محمد ) 304 ق - 400 ق)
نسب او با سه نسل به امام موسی کاظم علیه السلام می رسد. وی پدر گرامی سید رضی و سید مرتضی است.
ابن فهد حلی ) 758 ق - 841 ق)
قبر شیخ احمد بن محمد بن فهد، فقیه بزرگ امامیه، در غرب خیابان باب القبله، داخل مسجدی قرار دارد که به نام او معروف است. وی خانه اش را برای زائران به عنوان منزل گاهی وقف کرده بود و پس از مرگش او را در همان خانۀ خود به خاک سپردند. شاه عباس در 1033 ق باغ جنوب قبر ابن فهد را به صورت مسجدی در آورد و آن را کاشی کاری کرد و گنبدی روی قبر وی برپا ساخت.
شیخ یوسف بحرانی ) 1107 ق - 1186 ق(
شیخ یوسف آل عصفور بحرانی، صاحب کتاب الحدائق الناضره، در رواق شرقی حرم دفن شده است. وی به همراه سید علی طباطبایی و وحید بهبهانی در یک مقبره آرمیده اند.
علامه وحید بهبهانی( 1118 ق - 1205 ق(
شیخ محمد باقر بن محمد اکمل مشهور به وحید بهبهانی، از عالمان بزرگ شیعه در قرن دوازدهم هجری است. وی در رواق شرقی حرم دفن شده است. او در کربلا رهبری و مرجعیت شیعیان را بر عهده داشت.
شریف العلماء)-1246 ق)
محمد شریف بن حسن آملی، از عالمان بزرگ شیعه، و استاد شیخ مرتضی انصاری است. وی در سمت جنوب شرقی آستان، در یکی از کوچه های فرعی خیابان امام حسین علیه السلام دفن شد و دارای بقعه بود که امروزه از میان رفته است.
سید علی طباطبایی
سید علی طباطبایی، صاحب کتاب ریاض المسائل در فقه است. وی در رواق شرقی حرم خاک شد. او دیوار شهر کربلا را بنا کرد. فرزند او به سید محمد مجاهد معروف است.
مجاهد ) 1180 - 1242 ق)
سید محمد مجاهد فرزند سید علی طباطبایی صاحب ریاض و نوۀ دختری مرحوم علامه بهبهانی، صاحب کتاب مفاتیح و مناهل است. او به سبب حضورش در صحنه نبرد با روس ها، به مجاهد معروف شد. قبرش در بین الحرمین کربلا دارای گنبد و ضریح فولادی بوده است که در توسعه کنونی از میان رفته است.
شیخ محمد تقی شیرازی )- 1338 ق(
شیخ محمد تقی شیرازی از مراجع بزرگ شیعه واز رهبران قیام مردم عراق علیه سلطه انگلستان ( 1920 م) است که با مجاهدت های خود، سلطه و نفوذ انگلیس را در عراق از بین برد. او را درضلع جنوب شرقی صحن در مقبره اختصاصی خود دفن کردند. در 1263 ق، هنگام توسعۀ صحن، بقعه ای به نام «ایوان شیرازی» به مساحت دویست متر در کنار آن قبر بنا شد که محل تدریس و تحصیل طلبه ها شده بود ولی به دستور رژیم بعث تعطیل شد.
خاندان قزوینی )مجتهد قزوینی(
در داخل صحن و در مسیر صحن امام حسین علیه السلام به سوی صحن ابوالفضل العباس یعنی باب قاضی الحاجات در حجره ای سه تن از خاندان مجتهد قزوینی دفن شده اند:
آقا سید ابرهیم بن محمد مجتهد قزوینی صاحب ضوابط الاصول(1262 ق(
آقا سید مهدی مجتهد
شیخ محمد حسین قزوینی )- 1281 ق(
در دالان صحن کوچک همین مکان قبر شیخ الاسلام قزوینی واقع است.
شیخ عبدالحسین تهرانی
شیخ عبدالحسین تهرانی از فقیهان و عالمان معاصر بود که در یکی از حجره های سمت غربی صحن خاک شده است.
سید عبداللّه بحرانی
سید عبداللّه بحرانی عالم و فقیه و مؤلف الافاضات الحسینیه و شرح مختصر النافع علامه حلی است که در رواق ابراهیم مجاب به خاک سپرده شده است. در کنار او فرزندش سید محسن و نوه اش سید محمد بن سید محسن، صاحب کتاب های الفصول البهیه فی بعض الاخبار الحجج المرضیه و هدایة العباد، دفن شده اند.
صاحب ضوابط
سید ابراهیم بن محمد باقر موسوی قزوینی حائری عالم بزرگ شیعه و معروف به صاحب ضوابط، در میدان مقابل باب الشهداء دفن است. تألیف او در باب فقه شهرت دارد.
خاندان برغانی
چند تن از خاندان برغانی، که همه از عالمان بزرگ و از فقیهان شیعه بوده اند، در رواق غربی حرم (رواق بالاسر) به خاک سپرده شده اند. معروف ترین آن ها ملا محمد علی برغانی است که در 1271 ق از دنیا رفت. وی تألیفات فراوانی در فقه و تفسیر دارد. دیگر فرزندش میرزا عبد الوهاب از عارفان و فقیهان عصر قاجار بود که در 1294 ق فوت کرد. قبر ملا علی برغانی متوفی 1269 ق نیز در این مکان واقع است.
سید مرتضی طباطبایی
سید مرتضی فرزند سید محمد طباطبایی حسینی بروجردی پدر سید مهدی بحر العلوم است که در 1204 ق از دنیا رفت. او را در رواق شرقی حرم به خاک سپردند.
خاندان آل کمونه
چند تن از مشاهیر خاندان آل کمونه در زیر زمین خزانۀ جواهر آستان، بین رواق پادشاهان و مسجد آستان حسینی، دفن هستند. این افراد از عالمان و ادیبان کربلا بودند؛ از جمله شیخ مهدی کمونه (ف 1272 ق) کلید دار آستان، شیخ میرزا حسن کمونه (ف 1292 ق) هم چنین برادرش که پس از او به تولیت آستان رسید و نیز شیخ محمد علی کمونه (ف 1282 ق)، که از شاعران شیعه بوده است.
سید هاشم حداد
قبر وی در وادی الصفای کربلا است.
