عبارت
بلک فرایدی (Black Friday) لقبی است که به اولین جمعه بعد از روز شکرگزاری نسبت داده می‌شود. اما چرا این روز
جمعه با دیگر جمعه‌ها متفاوت است؟ چرا فقط در این روز
«تخفیف بسیار ویژه» ارائه می شود؟ چقدر راجع به این روز می‌دانید و چرا آن را بلک فرایدی می‌نامند؟
در ادامه این مطلب با
بامیلو بلاگ همراه باشید تا به
تاریخچه بلک فرایدی در جهان بپردازیم.
خواب طولانی صبح جمعه!
با شنیدن عبارت «جمعه»، چه چیزی در ذهن شما تداعی می‌شود؟ جمعه، هرکسی را یاد یک چیز می‌اندازد. در فرهنگ واژگان معین، جمعه هفتمین روز هفته مسلمانان تعریف شده است. از شخصیتی معروف، در رمان رابینسون کروزوئه گرفته تا روز نظافت و رسیدگی به امور آخر هفته.
اما به باور ما، جمعه پادشاه خواب و استراحت، ملکه گردش و تفریح و یک صبحانه دل‌چسب و مفصل است.
ریشه شناسی واژه «بلک فرایدی» در آمریکا
قرن‌ها است که صفت (سیاه) در فرهنگ‌های مختلف برای توصیف رویدادی بدشگون استفاده می‌شد.
در تاریخ آمریکا، عبارت «جمعه سیاه» به رسوایی بازار طلا، در روز 24 سپتامبر سال 1869 اشاره دارد. پس از پایان جنگ داخلی آمریکا بین ایالات متحده آمریکا و ایالات مؤتلفه آمریکا، نوبت به دوران دوازده ساله بازسازی آمریکا رسید. بدین ترتیب، ایالت‌های شکست خورده جنوبی، مورد بازسازی ایالت‌های شمالی پیروز قرار گرفتند. دو تن از زمین خواران آن دوره به نام جِی گولد (Jay Gould) و جیمز فیسک (James Fisk) به واسطه خریدهای عمده در مدتی کوتاه، انحصار موقت طلا را به دست گرفتند. آن‌ها از این طریق سود کلانی به دست آوردند. دولت وقت به‌موقع متوجه این سوءاستفاده نشد و حجم طلای بالایی را روانه بازار کرد تا قیمت از دست رفته ثابت شود. اما در نهایت، زندگی بسیاری ویران شد. از آن روز به نام جمعه سیاه یا بلک فرایدی یاد می‌شود.
اولین کاربردهای عبارت بلک فرایدی
مطبوعات آمریکا
از اولین کاربردهای ثبت‌شده عبارت بلک فرایدی، می‌توان به مجله (Factory Management and Maintenance) در نوامبر سال 1951 اشاره کرد. در آن دوران کارگران به صورت دسته جمعی با همدیگر توافق می‌کردند و به بهانه‌های مختلف مرخصی می‌گرفتند. بدین ترتیب، فردای روز عید شکرگزاری (روز جمعه) به کارخانه‌ها نمی‌رفتند تا تعطیلاتی چهار روزه (پنجشنبه، جمعه، شنبه و یکشنبه) داشته‌باشند. اما مثل بسیاری از کلمات دیگر زبان انگلیسی، کار برد عبارت بلک فرایدی به این صورت جا نیافتاد.
حسابداران مخترع جمعه سیاه
حسابداران، مخترع های اصلی بلک فرایدی
در گذشته، قانونی نانوشته بین حسابداران رایج بود. در ترازنامه‌های خود، اگر صورت سود و زیان آنان منجر به ضرر می‌شد؛ از جوهر قرمز استفاده می‌کردند. استفاده از جوهر قرمز رنگ، تنها جهت نمایان‌تر شدن ضرر در بیلان بود. اما اگر صورت سود و زیان به سود می‌انجامید، از جوهر مشکی استفاده می‌شد.
در اوایل دهۀ 60 میلادی، حسابداران همیشه فردای روز عید شکرگزاری، حساب‌های خود را مشکی رنگ می‌دیدند. این روز سرآغاز موج سود و خریدهای پیش از عید به حساب می‌آمد. از این رو، بین خود آن را «بلک فرایدی» به معنای جمعه {جوهر} مشکی نامگذاری کردند.
پلیس فیلادلفیا
شلوغی و ترافیک، کابوسی برای همه!
در سال 1961، پلیس فیلادلفیا پنسیلوانیا و راچستر نیویورک به خاطر شلوغی و ترافیک خیابان‌ها در این روز، آن را بلک فرایدی خواندند. به نظر کارشناسان روابط عمومی آن دوران، استفاده از عبارت بلک فرایدی یا جمعه سیاه کاربرد مناسبی نبود. چراکه کلمه «سیاه» نشان دهنده رویدادی بدشگون است. آنان به رسانه‌ها و مردم پیشنهاد کردند، به‌جای «جمعه سیاه» یا «شنبه سیاه» از عباراتی مثل «جمعه بزرگ» یا «شنبه بزرگ» استفاده کنند؛ اما بدیهی است که چنین عبارات جایگزینی هم عمر چندانی نداشتند.
روزنامه نیویورک تایمز
عبارت بلک فرایدی باری دیگر در روزنامه نیویورک تایمز در سال 1975 به‌کاربرده شد. در اینجا نیز منظور شلوغ‌ترین روز خرید و سنگین‌ترین ترافیک جاده‌ها بابت خرید مردم بود. تا اوایل دهه 80 میلادی همچنان برخی از شهرها و ایالت‌های آمریکا از این عبارت استفاده نمی‌کردند. اما کسانی که آن عبارت را شنیده بودند، مفهومی یکسان در ذهنشان تداعی می‌شد:
«فرصتی طلایی برای خرید کردن»
آغاز فصل خریدهای عید کریسمس و روزی شاد. حتی باوجود کلمه «سیاه» در این عبارت، هیچ‌کس آن را روزی سیاه و تباه نمی‌دانست.
جایگاه بلک فرایدی در آمریکا و جهان
شام شب عید شکرگذاری
امروزه بیش از 20 ایالت در آمریکا، روز بعد از عید شکرگزاری را تعطیل رسمی اعلام کردند. جمعه بعد از شکرگزاری، پرسودترین و شلوغ‌ترین روز خرید در سال به حساب می‌آید. اما همیشه این‌طور نبود. دهۀ 90 میلادی، بلک فرایدی در رتبه دهم تا پنجم پرسودترین روز خرید سیر می‌کرد. به‌طور معمول شلوغ‌ترین روز خرید، شنبه پیش از کریسمس شناخته می‌شد. در سال 2003 و برای اولین بار، بلک فرایدی پرمنفعت‌ترین روز سال لقب گرفت و به جز سال 2004 که به رتبه دوم سقوط کرد؛ تا به امروز همواره به‌عنوان روز اول خرید در آمریکا شناخته می‌شود.
امروزه بلک فرایدی به عنوان بزرگ‌ترین روز حراجی در سال، در بسیاری از کشورهای دیگر جهان، از جمله کشورهای مسلمان نیز در حال برگزاری ست.
اهمیت خرید در بلک فرایدی
صف های طولانی بلک فرایدی
دلایل متنوع ریز و درشتی در کنار هم قرار گرفتند تا در نهایت بلک فرایدی به‌عنوان یک سنت در آمریکا شناخته شد. بیشتر شرکت‌ها و کارفرماها، به کارمندان خود این روز را مرخصی می‌دهند. بدین ترتیب، تعطیلات آخر هفته عید شکرگزاری طولانی‌تر می‌شود. از طرفی، تعطیلات عید شکرگزاری مهم‌ترین تعطیلی پیش از عید کریسمس به شمار می‌رود. مردم سال‌ها است که روز پس از شکرگزاری را موقعیتی مناسب، برای شروع خریدهای آخر سال خود می‌دانند. بنابراین، تمام مغازه‌های حقیقی، فروشگاه‌های آنلاین و عمده‌فروش‌ها از این موقعیت پرمنفعت استفاده می‌کنند.
پیشنهادهای منحصربه‌فرد، تخفیف بسیار ویژه (Doorbusters)، کالاهای دسته بالا و معمولی همگی در حراجی بزرگ روز بلک فرایدی شرکت می‌کنند.
تخفیف بسیار ویژه (Doorbuster) چیست؟
تلویزیون های ال جی به عنوان تخفیف بسیار ویژه در «پنجشنبه آنلاین» به فروش رفتند!
در اصطلاح اقتصادی، به طور معمول کالا با تخفیف بسیار ویژه در ساعات اولیۀ کاری فروشگاه ارائه می‌شود. تخفیف بسیار ویژه محصولاتی داغ، مهم و به روز هستند که در نوع خود «بهترین» به حساب می آیند. هنگامی که این کالاها شامل تخفیف غیر منتظره‌ای شوند، به یک «تخفیف بسیار ویژه» تبدیل می‌شوند.
از نظر ریشه‌شناسی، این عبارت از دو کلمۀ «در» (Door) و «شکن» (buster) تشکیل شده است. علت این نامگذاری، شکستن درها به سبب سرازیر شدن سیل مشتریان به فروشگاه‌ها برای به دست آوردن کالا با تخفیف بسیار ویژه است.
تخفیف بسیار ویژه می‌تواند هر نوع کالایی باشد. از لوازم الکترونیک و مد گرفته تا لوازم خانه و لوازم آرایشی. از نمونه‌های معروف و جهانی چنین تخفیفی می‌توان به گوشی‌های آیفون و کنسول‌های بازی ایکس-باکس و پلی استیشن اشاره کرد. هدف از فروش چنین کالاهایی، جذب بیشتر مشتریان به فروشگاه و فروش بیشتر تخفیف‌های خرد است.
ساعت برگزاری بلک فرایدی
انتظاری ناتمام
به‌طور معمول، ساعت ثابتی را نمی‌توان به شروع رویداد بلک فرایدی نسبت داد. با بالا گرفتن رقابت فروشگاه‌های حقیقی، هرکس سعی در جلو کشیدن ساعت این روز داشت. باز ماندن مغازه‌ها در کل ساعات شب، روال عادی این روز است. در سال‌های گذشته، مغازه‌ها رأس ساعت 12 بامداد، در فروشگاه‌های خود را باز می‌کردند. در سال 2010، فروشگاه‌های زنجیره‌ای (Toys “R” Us) ساعت 10 شب روز عید شکرگزاری، حراجی بلک فرایدی را آغاز کردند. بسیاری باعرضه نمونه محصولات رایگان، مثل مداد شمعی و کتاب‌های نقاشی مشتری‌ها را جذب می‌کردند. بسیاری از برندهای معتبر، نظیر ویکتوریا سیکرت (Victoria’s Secret)، نایکی (Nike) و پوما (Puma) از ساعات اولیه صبح عید شکرگزاری بلک فرایدی را شروع می‌کنند و تا 11 شب جمعه ادامه می‌دهند. برعکس آن‌ها، مغازه‌هایی هم بودند که در ساعات عادی روز جمعه حراجی را شروع و تا 2 بامداد شنبه ادامه می‌دادند.
تخفیف بسیار ویژه در صف های طولانی
درصد تخفیف بسیار ویژه ممکن است به حدی باشد که خود فروشگاه هیچ سودی نکند. اما به‌منظور جذب صف‌های طولانی مشتریان، هر کاری جایز است. بیشتر خرده‌فروش‌های حقیقی، کپن ها و پیشنهادهای خود را به صورت آنلاین در اختیار مشتریان قرار می‌دهند. بدین ترتیب، مشتری می‌تواند برای خریدهای خود برنامه‌ریزی کنند.
شاخه های بلک فرایدی
پنجشنبه طوسی، پنجشنبه قهوه‌ای و پنجشنبه آنلاین
رقابت افراطی مغازه داران به حدی رسید که این حراجی، در صبح عید شکرگزاری آغاز شد. به این بهانه که خریداران در ترافیک جمعه سیاه نمانند؛ فروشگاه (Kmart)، در سال 2009 حراجی بلک فرایدی را از ساعت 7 صبح پنجشنبه شروع کرد. پس از آن فروشگاه‌های زیادی از این تغییر ساعت پیروی کرده، و در ساعات 8 و 9 صبح پنجشنبه به جنس‌های خود چوب حراج زدند. رسانه‌ها جهت عدم استفاده از عبارت بدشگون «سیاه» برای توجیه این روز آن را پنجشنبه طوسی (Gray Thursday)، پنجشنبه قهوه‌ای (Brown Thursday) و یا پنجشنبه آنلاین هم نامیدند. اما شاید در آینده این عبارات هم در زبان انگلیسی رواج پیدا نکنند و عبارتی جدید به نام بلک ترزدی وارد فرهنگ واژگان انگلیسی شود!
دوشنبه آنلاین و هفته آنلاین
رفته‌رفته با جا افتادن خریدهای اینترنتی، فروشگاه‌های آنلاین هم در رویداد بلک فرایدی حضور یافتند. رقابت در صف‌های طولانی، پدیده‌ای متفاوت در کشورهای دیگر است. همانطور که مردم برای فیلم‌های معروف سینمایی، از چندین ساعت قبل با صندلی و تجهیزات کامل گذران وقت حاضر می‌شوند، در مورد بلک فرایدی نیز، این امر بسیار پررنگ‌تر بود. بسیاری از مردم فرصت ایستادن در صف‌های طولانی را نداشتند و ترجیح آن‌ها این بود که روز عید شکرگزاری پیش خانواده خود باشند.
فروشگاه و بازارهای آنلاین، در دوشنبه بعد از شکرگزاری (پایان تعطیلات چهار روزه عید)، پیشنهادهای آنلاین جذاب خود را ارائه می‌دادند. بدین‌صورت، کسانی که موفق به حضور در بلک فرایدی نشده بودند، و یا دیر به پیشنهاد موردنظر خود رسیدند هم، شانسی دوباره پیدا می‌کردند. در موارد بسیاری، رویداد بلک فرایدی آنلاین یک هفته کامل طول می‌کشد و آن را با عبارات (Cyber Monday) و (Cyber Week) توصیف می‌کنند.
بلک فرایدی در فروشگاه‌های حقیقی: نظریه بی‌نظمی از نوع کشنده
لحظات آغازین بلک فرایدی
بلک فرایدی در فروشگاه‌های حقیقی بی‌خطر نبود. اگر 10 ساعت بین ساعات بامداد در صف بایستید، و در انتظار شروع تخفیف‌های این حراجی بزرگ بمانید؛ چه حسی پیدا می‌کنید؟ شاید با عبارت‌هایی نظیر خستگی، کلافگی، گرسنگی و تشنگی بتوان صف ایستادگان را توصیف کرد. آسیب‌های جزئی که بیشتر به دلیل هل دادن، شکل می‌گرفتند؛ از جمله موارد عادی این روز هستند. اما موارد شدیدتری هم در تاریخ این روز ثبت شدند.
اولین مرگ در بلک فرایدی
درگیری مردم با نیروهای پلیس
حدود 2000 نفر در سال 2008، در منطقه (Valley Stream) نیویورک، منتظر شروع بلک فرایدی بودند. با نزدیک شدن به ساعت آغاز حراجی (5 صبح)، مردم نتوانستند دوام بیاوردند و با هل دادن درهای پاساژ را شکستند. در این بین یکی از کارکنان که 34 ساله بود، زیر پای خریداران افتاد. دیگر کارکنان به هیچ روشی نتوانستند جلوی سیل مردم را بگیرند. خریداران بی‌وجدان نیز توقف نمی‌کردند و در نهایت کارمند فروشگاه جان خود را زیردست و پای مردم از دست داد. حتی در هنگام رسیدن نیروهای پلیس هم سیل خریداران ادامه داشت و آن‌ها پلیس را هم هل می‌دادند. خریداران در دفاع از خود می‌گفتند: در این هوای سرد از ساعت 9 شب منتظر باز شدن درها بودیم. کشته شدن این کارمند جوان اولین مرگ ثبت‌شده در این روز بود. در همان سال، طی تیراندازی در فروشگاه (Toys ‘R’ Us) دو نفر مورد اصابت گلوله قرار گرفتند.
جمعۀ حادثه آفرین
در سال 2010، زنی در صف فروشگاه (Toys ‘R’ Us) جلو زد و حق کسانی که در صف ایستاده بودند را ضایع کرد. پس از شکایت مردم، با اسلحه آن‌ها را تهدید کرد. در همین سال، چاقو خوردن داوطلبی در فروشگاه (Toys for Tots)، نیز به کارنامه درخشان بلک فرایدی و فروشگاه‌های حقیقی اضافه شد.
در سال 2011، زنی دیگر مجهز به اسپری فلفل حادثه آفرید. فروشگاهی در لس‌آنجلس چندین دستگاه (Xbox 360) را به‌عنوان تخفیف بسیار ویژه ارائه کرد. در آن دوران، مایکروسافت تولید این مدل از ایکس باکس را متوقف کرده بود. ستاره این حادثه با استفاده از اسپری فلفل، از دیگران جلو زد، تا از این حراج استثنایی عقب نماند.
در سال 2013، خریدار مردی موفق به خرید تلویزیونی بزرگ شد. اما درست بیرون فروشگاه توسط سارقی مسلح تلویزیون از او ربوده شد. خریدار که ساعت‌ها به خاطر خریدش در صف ایستاده بود، مقاومت کرد. اما در نهایت با اصابت گلوله‌ای به پایش قید تخفیف ویژه خود را زد.
بلک فرایدی در فروشگاه‌های آنلاین: آسایش و اطمینان در خرید
با شروع سلطنت فروشگاه‌های آنلاین در بلک فرایدی سال 2005، شیوه جدیدی از حراجی‌ها در تاریخ ثبت شد.
سود حاصل از فروش آنلاین همه‌ساله از سال قبل بیشتر می‌شود. در سال 2013، سود حاصل از فروش در روز «دوشنبه آنلاین»، نسبت به سال قبل 18% بیشتر بود. این سود، به رقم 1.73 میلیارد دلار رسید. در سال 2014، به میزان 17% از سال قبل بیشتر شد و مرز 2 میلیارد دلار را هم شکست.
برتری فروشگاه‌های آنلاین
خریدی لذت بخش
مردم از چندین ساعت قبل در صف قرار نمی‌گرفتند. شب خود را خراب نمی‌کردند. عید خود را نزد خانواده می‌گذراندند. گرسنگی، خستگی، له شدن زیر دست و پای دیگران همگی عباراتی بی‌معنی بودند. دیگر نیازی نبود سرمای سوزناک ساعات بامداد ماه نوامبر را تحمل کنند. خطری جان آن‌ها را تهدید نمی‌کرد! در خرید آنلاین، خبری از اسلحه کشی و چاقو زدن هم نیست. دست کسی هم به اسپری فلفل نمی‌رسد و به کاربران آنلاین آسیب فیزیکی نمی‌رساند. در کنار آن، ترافیکی در کار نیست. خیابان ها شلوغ نمی‌شوند. مردم و نیروهای پلیس و اورژانس همگی با آسودگی، شبی عادی را سپری می‌کنند. در نهایت وقتی موفق به خرید پیشنهاد موردنظر خود می‌شوید؛ سارقین، نمی‌توانند آن را از دست شما به ناحق خارج کنند.
بلک فرایدی: آنچه می‌خواهید (اگر تلاش کنید) بدست می‌آورید
سال‌ها است که وجود عبارت “سیاه” در این روز بی‌رنگ و بی‌معنی شده. مردم با بی‌توجهی از کنار حوادث این روز می‌گذرند. تنها چیزی که برای آن‌ها اهمیت دارد، بردن است.” روحیه رقابتی، موفقیت و پیروزی!” با چنین دیدگاهی سعی می‌کنند، زودتر سر صف‌ها حاضر شوند. به‌سرعت سراغ پیشنهادهای رؤیایی می‌روند. پیشنهادهایی که تنها در این روز سال، از چنین تخفیف ویژه‌ای برخوردار است. تخفیف‌هایی محدود، اما تخفیف‌هایی ارزشمند. در واقع اگر دیر بجنبید، از این سالگرد فرصت‌های استثنایی غافل می‌مانید.
نظر شما در مورد بزرگ ترین روز حراج در دنیا چیست؟ آیا تابه حال موفق به خرید یک «
تخفیف بسیار ویژه» شده‌اید؟
بلک فرایدی (حراجمعه) در ایران
بلک فرایدی در سال 1394 توسط بازار اینترنتی بامیلو به ایران معرفی شد. در آن رویداد کالاهای متعددی با تخفیف بسیار ویژه از جمله آیفون 6 به فروش رفت. یک سال پس از آن بلک فرایدی دوم ایران با نام «حراجمعه» توسط بامیلو برگزار شد. تاکنون خرید در روز بلک فرایدی بازخورد مثبت و منفی بسیاری در پی داشت. کسانی که برنده شده بودند، در ناباوری آن را تحسین و کسانی که موفقیت چندانی نداشتند؛ ناراضی بودند. هر دو رویداد هم زمان با سایر کشورهای جهان آغاز شد. بدین ترتیب، ایرانیان برای اولین بار شانس شرکت در این رویداد جهانی را به دست آوردند. بلک فرایدی تنها یک بار در سال برگزار می شود و بهانۀ خوبی برای خرید محصولات با تخفیف بسیار ویژه است.