معمای گنج همدان

به گزارش ایسنا، پاییز پیش هنگام حفاری میدان قدیمی شهر همدان، تکه‌ای از یک سرستون پیدا شد. گمانه‌زنی اولیه این بود که یک اثر ایلخانی یافته شده است. شهرداری، شورای شهر، استانداری و مدیرکل راه و شهرسازی استان با اداره میراث فرهنگی توافق کردند عملیات حفاری متوقف شود تا کاوش اضطراری را شروع کنند. حریم میدان کهنه 10 روزی بسته شد و همین بهانه‌ای بود تا مردم روای آنچه دوست دارند باور کنند، باشند.

حسین زندی، دوستدار میراث‌فرهنگی همدان که از منتقدان حفاری‌های شهری بدون نظارت و حضور کارشناسان میراث فرهنگی است، در همان روزها درباره شایعه پیدا شدن خمره‌های اشرفی در میدان شهر، گفته بود: اگر کارشناسان میراث در چنین حفاری‌هایی حضور داشته باشند و نظارت کنند شایعه‌ کشف خمره شکل نمی‌گرفت. زمانی که شهرداری همدان عملیات گودبرداری انجام می‌داد، چند شی سفالی در پیاده‌راه خیابان اکباتان پیدا شد که به دلیل شفاف عمل نکردن شهرداری شایعات زیادی در فضای مجازی منتشر شد که بعد از مدتی میراث فرهنگی آن را تکذیب کرد و رییس پایگاه هگمتانه اعلام کرد که سفال‌های پیدا شده تمبوشه‌هایی برای انتقال آب بوده است.

احمد ترابی، معاون میراث‌فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان همدان اما شایعه پیدا شدن خمره‌های اشرفی در میدان مرکزی همدان را یک شوخی از سوی معاون شهردار همدان دانسته بود.

چند ماه بعد با وجود ادامه داشتن کاوش‌ها و پیدا شدن دو تدفین مربوط به دوره عصر آهن، تابوت‌های سفالی متعلق به دوره اشکانی و تدفین‌های باز مانده از آن دوران، پایه ستونی با دوره تخمینی سلوکی، سنگ آسیب روغن‌گیری و خمره ذخیر روغن همچنان بازار شایعه‌ها داغ بود که از میدان قرق شده، خمره‌های سکه طلا کشف شده و شبانه خارج شده است و همین دست‌مایه‌ای شد تا امیر خجسته نماینده مردم همدان و فامنین در مجلس به مدیران تذکر دهد با شفاف سازی امور به بازار شایعات کاوش‌های همدان پایان دهند.

حالا یک سال از آن ماجرا گذشته است، شهرداری از تغییر چهره‌ی میدان مشهور به امام خمینی (ع) دست برداشته و با تلی از خاک با حاشیه گل‌کاری شده، رها کرده است. اداره میراث فرهنگی همدان یک سال پیش قول داده بود میدان را به سایت موزه تبدیل کند و هر آنچه یافته به سر جایش برگرداند، اما شهردار همدان تازگی گفته «اعتبارات سایت موزه به سازمان مسکن و شهرسازی ابلاغ شده که هنوز هزینه‌کرد آن مشخص نیست. »

عباس صوفی مشکل کار را نا هماهنگی بین اداره‌های مسکن و شهرسازی و میراث فرهنگی دانسته است.

بعد از گذشت یک سال که مسؤولان هنوز برای ساخت سایت موزه به توافق و نتیجه نرسیده‌اند، مردم شهر هم دیگر مثل سابق کنجکاوی نمی‌کنند، با این حال ذهن غریبه‌ها را درباره حفره خالی مرکز شهر می‌خوانند و زیر گوش زمزمه می‌کنند که «طلایش را برده‌اند و داخلش را با خاک پر کرده‌اند. »

رهگذران نگاه کنجکاو به سمت میدان امام را تشخیص می‌دهند و خاطرات آن روز که عکاس‌ها هنگام عکس گرفتن از حفاری‌ها و یافته‌هایش کتک خوردند را بازگو می‌کنند. یکی می‌گوید: حتما یک چیزی پیدا کرده بودند که اینقدر حساسیت نشان می‌دادند. تا قبل از آن همه چیز عادی بود، در یک آن میدان به محاصره درآمد و مرکز شهر شلوغ شد و تا شعاع چند متری اجازه تردد داده نمی‌شد.

مرد جوانی که روی گاری چرخ‌دارش لم داده بود و آفتاب می‌گرفت هم خیلی آهسته از دیده‌ها و شنیده‌هایش گفت که خیلی چیزها را برداشتند. بعدش یک قسمت از میدان را بتن ریزی کردند. بعد از یک مدت هم بتن‌ها را برداشتند. می‌گفتند طلا پیدا شده است.

رهگذری ادامه داد: تا چند ماه پیش میراث فرهنگی هنوز میدان خالی را کاوش می‌کرد، احتمالا هرچه پیدا کرده برده است.

مرد مسنی که در میدان مغازه‌دار است با اطمینان می‌گوید: صدر صد طلا پیدا کرده‌اند. میدان اصلی شهری مثل همدان که این همه قدمت دارد را بکنند و طلا پیدا نکنند.

مردم با این خاطره و روایت‌هایی که با هر کاوش و کشف شکل گرفته، زندگی می‌کنند، اما نیروی یگان حفاظت شهر همدان روایت‌های مردم را شایعه‌هایی می‌داند که دیگر شبیه افسانه شده است.

مرادی داستان را برای خبرنگار ایسنا این‌طور روایت می‌کند: می‌خواستند میدان امام خمینی (ره) را حفر کنند و حوض بسازند که بعد از کشف سر ستون سنگی، ما (اداره میراث فرهنگی) وارد عمل شدیم و آنقدر ایستادگی کردیم تا فشارهای شهرداری برداشته شد و عملیات ساخت میدان متوقف شد.

او اشیاء پیدا شده را دیده است، در بیشتر روزهای کاوش در محل هم حضور داشته است، خبرنگار ایسنا را در موزه هگمتانه همراهی می‌کند و بخشی از اشیاء یافته شده که شامل سرستون، سنگ آسیاب و تابوت‌ها می‌شود و در محوطه بیرونی موزه نگهداری می‌شود را نشان می‌دهد و می‌گوید: فکر نکنیم شی خاصی که مردم انتظارش را دارند، پیدا شده باشد.

به گفته این نیروی یگان حفاظت، اسکلت دو تابوت سفالی پیدا شده در آزمایشگاه موزه هگمتانه نگهداری می‌شود تا مرمت و آزمایش شود.

مرادی می‌گوید: چهار اسکلت از میدان پیدا شد. همه آثار از بخش کوچکی در میدان کشف شده است، درحالی‌که خیلی‌ها تصور می‌کنند همه سطح حفاری شده در میدان مملو از این آثار تاریخی بوده است.

به اعتقاد او، تنها بخش جالب کاوش شده، سیستم آب‌رسانی بوده که تعریف می‌کند: هنگام حفاری شهرداری تقریبا از بین رفته است.

نیروی یگان حفاظت می‌گوید: میدان امام (ره) قرار است سایت موزه شود. همین که مرحله بررسی و آزمایشگاهی اشیاء پشت سر گذاشته و موزه ساخته شود، هر آنچه پیدا شده به موزه منتقل می‌شود، آن‌وقت مردم می‌بینند چه چیزهایی پیدا شده است.