شاید پیش آمده باشد که برای یک اردو و برنامه طبیعت‌گردی همه چیز را از روز قبل آماده کنید؛ ولی درست وقتی به مقصد می‌رسید و کُنج آرامی را برای نشستن پیدا می‌کنید، باران و طوفان شروع می‌شود. درحالی که چند کیلومتر آن‌طرف‌تر خبری از ابر و باران نبود.
البته چنین اتفاقی اصلا غیرطبیعی نیست، چون وضع هوا از محلی به محل دیگر و منطقه‌ای به منطقه دیگر می‌تواند کاملا متفاوت باشد. به همین دلیل هم هست که باید همیشه برای طبیعت‌گردی و گردش‌های خارج از شهر، وضع هوا را بررسی کنیم.
البته این کار را باید قبل از شروع سفر انجام دهیم و درصورت نیاز تجهیزات لازم را همراهمان ببریم. هواشناسی یکی از آموزه‌های مهم پیشاهنگی هم هست و گاهی همین مهارت می‌تواند جان یک گروه را از مرگ نجات دهد. در اینجا می‌خواهیم با کمک عکس، نکاتی را که برای پیش‌بینی وضع هوا استفاده می‌شوند را بررسی کنیم.
بــاد: باد‌ها هم علامت خوبی برای آگاهی از وضع هوا هستند. بو‌های خاصی که همراه باد به مشام می‌رسد، مثل بوی دریا یا گیاهان، نشان‌دهنده محل وزش باد است. به علاوه با مطالعه نوع و جهت باد می‌توان وضع هوای منطقه را شناسایی کرد:
بادی که فقط از یک جهت خاص می‌وزد، به احتمال زیاد هر بار وضع هوای مشابهی را به دنبال خواهد داشت. به علاوه، این باد‌ها وسیله مناسبی برای حفظ جهت حرکت هستند؛ البته بهتر است هر از چند گاهی درست‌بودن مسیر را با روش‌های دیگر جهت‌یابی هم امتحان کنید.
اگر باد خشک و شدید باشد، تا زمانی که وزش آن قطع نشده و یا تغییر جهت نداده است، وضع هوا ثابت می‌ماند و پس از آن احتمال بارندگی وجود دارد.
اگر مه یا غبار در هوا وجود داشته باشد، ممکن است غلیظ‌تر شود؛ ولی بارندگی به دنبال ندارد. البته در صورتی که باد شدیدتر شود و مه را از بین ببرد، احتمال بارندگی وجود خواهد داشت. در یک روز آفتابی اگر شدت باد به میزان قابل توجهی افزایش پیدا کند، نشانه تغییر حتمی وضع هوا است.
ابــرها: ابرها مطمئن‌ترین علایم هواشناسی هستند. ابرها را می‌توان به ١٠ دسته کلی تقسیم کرد که ارتفاع متوسط هرکدام از سطح زمین مشخص شده است. در مناطق قطبی ارتفاع ابرها به‌طورکلی پایین‌تر است و هرچه ارتفاع ابرها از سطح زمین بیشتر باشد، وضع هوا بهتر خواهد بود. انواع مختلف ابرها و ویژگی‌های هرکدام در ادامه آمده است:
ابر‌های سیرو کومولوس
(CIRROCUMULUS CLOUDS)
شکل ظاهری این ابرها مانند شن‌های روان است و نشان‌دهنده بهبود وضع هوا هستند. معمولا بعد از هوای طوفانی به وجود می‌آیند و به دنبال آن هوا صاف می‌شود. ارتفاع ابر‌های سیرو کومولوس از سطح زمین ٥ تا ٨کیلومتر است.
ابر‌های آلتوکومولوس
(ALTOCUMULUS CLOUDS)
این ابرها هم نشانه صاف‌شدن هوا هستند، ولی نسبت به ابر‌های سیروکومولوس مساحت بیشتری از آسمان را فرا می‌گیرند و فشرده‌تر و کمی تیره‌ترند. معمولا بعد از طوفان مشاهده می‌شوند و در ارتفاع ٥/١ تا ٦کیلومتری حرکت می‌کنند.
ابر‌های کومولوس
(CUMULUS CLOUDS)
این ابرها به راحتی قابل تشخیص‌اند: سفیدرنگ و پنبه‌مانند. اگر فواصل بین آن‌ها زیاد باشد، نشانه هوای صاف هستند، ولی اگر فاصله‌ها بزرگ باشد و چند زاویه هم داشته باشند، می‌توانند بارندگی شدید و ناگهانی به وجود آورند. هنگام دریانوردی هم اگر آسمان صاف باشد و این ابرها را ببینید، یعنی به خشکی نزدیک شده‌اید. ارتفاع ابر‌های کومولوس از سطح زمین ٥/٢کیلومتر یا کمتر است.
ابر‌های کومولونیمبوس
(CUMULONIMBUS CLOUDS)
ابر‌های باران‌زا کم‌ارتفاع هستند. رنگشان تیره است و هر لحظه ممکن است سبب بارندگی شوند. این ابرها با باد شدید، تگرگ و رعد و برق همراه هستند. معمولا قسمت بالای ابر‌های کومولونیمبوس به شکل سندان است و ابر‌هایی شبیه به ابر سیروس در بالا و شبیه به نیمبواستراتوس در پایین آن‌ها دیده می‌شود. این ابرها در ارتفاع ٥/١ تا ١٠کیلومتر حرکت می‌کنند.
ابر‌های سیروس
(CIRRUS CLOUDS)
در ارتفاع زیاد وجود دارند و رگه‌ای‌شکل هستند. ابر‌های سیروس از بلور‌های یخ تشکیل می‌شوند و رنگ آن‌ها سفید است و در هوای صاف دیده می‌شوند. ارتفاع‌شان از سطح زمین ٥ تا ٩کیلومتر است.
ابر‌های سیرو استراتوس
(CIRROSTRATUS CLOUDS)
از ذرات یخ درست شده‌اند و شبیه رگه‌های سفید هستند. این ابرها معمولا هاله‌ای به دور ماه و خورشید ایجاد می‌کنند. اگر ابر‌های سیروس در آسمان باشند و سبب تاریکی آسمان شوند و به سیرواستراتوس تغییر پیدا کنند، باید منتظر بارش باران یا برف باشیم. ارتفاع ابر‌های سیرواستراتوس ٥ تا ٩کیلومتر است.
ابر‌های استراتوکومولوس
(STRATOCUMULUS CLOUDS)
توده‌های کم‌ارتفاع و دایره‌شکل هستند. این ابرها درحال حرکت‌اند و معمولا آسمان را کاملا می‌پوشانند، ولی بیشتر وقت‌ها عمق‌شان به قدری کم است که نور خورشید می‌تواند از آن‌ها عبور کند و ممکن است باعث بارندگی پراکنده شود، ولی معمولا بعدازظهر‌ها از بین می‌روند و هنگام شب آسمان صاف می‌شود. ارتفاع آن‌ها کمتر از ٥/٢کیلومتر است.
ابر‌های استراتوس
(STRATUS CLOUDS)
این ابرها در کمترین ارتفاع قرار دارند و لایه یکنواختی مانند مه به وجود می‌آورند؛ به همین دلیل معروف به مه کوهستان هستند. ابر‌های استراتوس با اینکه باران‌زا نیستند، می‌توانند سبب نم‌نم باران شوند. وقتی این ابرها در طول شب به صورت ضخیم تشکیل می‌شوند و صبح آسمان را می‌پوشانند، یعنی یک روز آفتابی پیش رو داریم. ارتفاع ابر‌های استراتوس کمتر از ٥/٢ کیلومتر است.
ابر‌های نیمبو استراتوس
(NIMBOSTRATUS CLOUDS)
پوششی کم‌ارتفاع و تیره به وجود می‌آورند که نشانه باریدن برف یا باران بعد از ٤ تا ٥ ساعت است. ارتفاع این ابرها ٥/١ تا ٥ کیلومتر است.
ابر‌های آلتواستراتوس
(ALTOSTRATUS CLOUDS)
این ابرها هاله‌ای خاکستری رنگ به دور خورشید یا ماه درست می‌کنند و اگر احتمال بارندگی باشد، ابرها ضخیم و تیره می‌شوند و روی خورشید یا ماه را می‌پوشانند تا سرانجام بارندگی آغاز شود. ارتفاع ابر‌های آلتواستراتوس از سطح زمین ٥/٢ تا شش کیلومتر است.
پیش بینی باد و باران
انسان‌ها هم بعضی وقت‌ها می‌توانند تغییرات هوا را احساس کنند؛ مثلا افرادی که موی مجعد دارند، پیش از هوای بارانی و نامساعد احساس می‌کنند موهایشان گره خورده و نامرتب شده است. افرادی که به روماتیسم، میخچه و بیماری‌های مشابه آن مبتلا هستند هم در هوای نامساعد ناراحتی بیشتری احساس می‌کنند.
برای پیش‌بینی هوا می‌توانید از آتشی که در محل کمپ درست کرده‌اید، هم کمک بگیرید. اگر دود آتش مستقیم به طرف بالا برود، احتمالا هوا صاف خواهد بود؛ ولی اگر دایره‌وار باشد یا بعد از کمی بالا رفتن دوباره پایین بیاید، باید منتظر طوفان یا دست کم بارندگی باشید.
وقتی قرار است هوا بارانی شود، صدا‌ها بهتر پخش می‌شوند و بوی گیاهان بیشتر به مشام می‌رسد.
اگر شب‌هنگام آسمان قرمز باشد به این معنی است که رطوبت جو کم است و احتمال بارندگی تا دو ساعت بعد وجود ندارد؛ ولی قرمزبودن آسمان هنگام صبح نشانه نزدیک‌شدن طوفان است. اگر صبح‌ها هوا خاکستری باشد یعنی در طول روز بارندگی نخواهد شد؛ ولی اگر عصر‌ها هوا خاکستری باشد حتما باران می‌آید.
Corona که حلقه‌ای رنگی به دور خورشید یا ماه است، اگر بزرگ شود، نشانه‌ای برای مساعدبودن هوا است و در صورتی که جمع و کوچک شود یعنی باران می‌بارد. مشاهده رنگین‌کمان هنگام غروب هم علامت مساعد بودن هوا است.
