ائمه معصومین (ع) سفارش زیادی بر زیارت حضرت سیدالشهدا (ع) داشته‌اند، اما آدابی برای این زیارت بر شمرده‌اند و در برخی موارد به شیعیان نهیب زده و زیارت نکردن را از زیارت با رعایت نکردن برخی آداب بهتر دانسته‌اند.
زیارتی که از زیارت نکردن بدتر است!
برای زیارت امام حسین (ع) در مناسبت‌های مختلف، فضیلت‌های زیادی ذکر شده است که یکی از زیارت‌های مورد تأکید در روایات، زیارت امام حسین (ع) در روز اربعین است. امام حسن عسکری (ع) یکی از پنج نشانه مؤمن را زیارت اربعین می‌دانند و می‌فرمایند: مؤمن پنج علامت دارد: خواندن 51 رکعت نماز در شبانه‌روز (نمازهای واجب و نافله)، زیارت اربعین، به دست کردن انگشتری دردست راست، به خاک ساییدن پیشانی (سجده رفتن بر خاک)، و بلند خواندن بسم الله الرحمن الرحیم در نماز. اما خود ائمه معصومین (ع) که سفارش زیادی بر زیارت حضرت سیدالشهداء (ع) داشتند، آدابی برای این زیارت بر شمرده‌اند و در برخی موارد به شیعیان نهیب زده و زیارت نکردن را از زیارت با عدم رعایت برخی آداب بهتر دانسته‌اند.
امام حسین (ع) را محزون و ژولیده زیارت کنید
از حضرت امام صادق علیه السلام نقل شده چون می‌خواهی به زیارت امام حسین علیه‌السلام بروی، آن حضرت را محزون و غمناک و ژولیده و غبارآلود و گرسنه و تشنه زیارت کن که آن جناب با این احوال شهید شد و حاجات خود را بخواه و از کربلا بازگرد، و آن را وطن خود قرار مده. بدین معنا که پس از زیارت از کربلا خارج شوید. در روایت دیگری فرمودند که بیشتر از سه روز در کربلا نمانید.
هیئت ظاهرى زائر، باید متناسب حضور بر سرِ مزار شهدا باشد. لذا ادب حضور، ایجاب مى‌کند که نه تنها زائر، خود را زینت نکند؛ بلکه توصیه شده با چهره‌اى ژولیده و غمبار، وارد حرم شریف امام حسین علیه‌السلام شود. عطر نزدن و سرمه نکشیدن و آرایش نکردن از جمله توصیه‌های این سفر زیارتی است «وَلاتَدَّهِنْ وَ لاتَکتَحِل حتّی تَأتِیَ الفُرات». در روایت ابو حمزه ثمالى (ره)، از امام صادق علیه السلام باب زیارت حضرت امام حسین علیه السلام نقل شده: چون به نینوا رسیدى بارهاى خود را در آنجا بگذار، و به چشم سرمه نکش، و تا زمانی که در آنجا اقامت دارى گوشت مخور.
با عدم رعایت این آداب، اگر به زیارت امام حسین (ع) نروید بهتر است!
زائر در سفر زیارت آن حضرت نباید توشه خود را از غذاهاى لذیذ مانند بریانى و حلواجات قرار دهد، بلکه برای خوراکش نان با شیر یا ماست تهیه کند. از امام صادق علیه السّلام روایت شده که فرمود: شنیدم جماعتى به زیارت امام حسین علیه السلام می‌روند، و با خود سفره‌هایى برمى‌دارند که در آنها بزغاله‌هاى بریان و حلواجات هست! اگر به زیارت قبر پدران یا دوستان خود بروند قطعا این خوراکی‌ها را با خود برنمی‌دارند.
در حدیث معتبر دیگرى نقل شده است که امام صادق علیه السلام به مفضل بن عمر فرمود: زیارت کنید امام حسین علیه السلام را بهتر از آن است که زیارت نکنید، و زیارت نکنید بهتر از آن است که زیارت کنید، مفضل عرضه داشت: پشتم را شکستى! فرمود: واللّه اگر به زیارت قبر پدران خود بروید، اندوهگین و غمناک می‌روید، و به زیارت آن حضرت که می‌روید سفره‌ها با خود برمی‌دارید، در حالی که باید ژولیده و گردآلود بروید.
شیخ عباس قمی می‌نویسد: پس براى اغنیا و تجار چه اندازه شایسته است، که این مطلب را در این سفر ملاحظه کنند و هرگاه در شهرهایى که تا کربلا بین راه ایشان است، عده‌اى از دوستانشان ایشان را دعوت و میهمانى می‌کنند و در زمان حرکت سفره‌هاى آنان را از پخته‌هاى لذیذ، و مرغ بریان و سایر غذاها پر مى‌کنند، نپذیرند و بگویند: ما مسافر کربلا هستیم، و براى ما تغذیه به این غذاها شایسته نیست.
ما در جشن عروسی نیستیم
شیخ کلینى صاحب کتاب شریف کافی روایت کرده است که بعد از شهادت حضرت سید الشهدا علیه السلام همسر کلبیّه آن حضرت اقامه عزا نمود، گریست و سایر زن‌ها و خدمت‌کاران گریستند، تا حدى که اشک‌هاى آنها خشک شد، از جایى براى آن مخدّره «جونى» هدیه فرستادند، که معنى آن را مرغ قطا گفته‌اند، این هدیه براى این بود که از خوردن آن در گریستن بر امام حسین علیه السّلام قوت بگیرند، چون آن بانوى محترمه آن را دید پرسید چیست؟ گفتند: هدیه‌اى است که فلانى براى شما فرستاده، تا در ماتم امام حسین علیه السلام به آن استعانت بجویید، فرمود: «ما که در جشن عروسى نیستیم، ما را چه به این خوراک؟ » پس دستور داد تا آن را از خانه بیرون بردند.
تواضع و فروتنی در برابر زائران
از دیگر مسائلى که در سفر زیارت امام حسین (ع) مستحب است، تواضع و فروتنى و خشوع و راه رفتن همانند بنده ذلیل است، پس کسانى که در راه زیارت آن حضرت، بر این مرکب سوار مى‌شوند، باید خیلى متوجه خود باشند، که بر سایر زائران و بندگان خدا، که به سختى و مشقت به کربلا می‌روند، بزرگى نکنند و تکبر نورزند و آنان را زه چشم حقارت نبینند. پا برهنه و همچون بندگان حرکت نمودن؛ «وَامْشِ حافیاً وَامْشِ مَشْیَ العَبد الذَّلیل». شیخ کلینى (ره) به سند معتبر از ابو هارون روایت کرده: من در خدمت امام صادق (ع) بودم، به جمعیتى که نزد ایشان بودند فرمود: شما را چه شده که به ما استخفاف می‌نمایید؟ از میان آنها مردى از اهل خراسان برخاست و گفت: پناه می‌بریم به خدا از این که ما به شما یا به چیزی از امر شما استخفاف کنیم و آن را کوچک شماریم، فرمود: آرى تو خودت یکى از آنانى هستى، که سبک شمردى و خوار کردى مرا! آن مرد گفت: به خدا پناه می‌برم که من شما را خوار کرده باشم. فرمود: واى بر تو، وقتى که نزدیک به جحفه بودیم، آیا نشنیدى که فلان کس به تو گفت: مرا به اندازه یک میل راه سوار کن، به خدا سوگند من از پیمودن راه خسته شدم، به خدا قسم تو سر به سوى او بلند نکردى، و او را سبک شمردى، و هرکه مؤمنى را خوا رکند ما را خوار کرده، و حرمت ما را تباه کرده است! پس باید با سایر زائران با نیکویی و تواضع رفتار کرد «یَلْزَمُکَ حُسْنَ الصَّحابَهِ لِمَنْ یَصحَبُکَ».
رعایت سکوت
در حدیثى از امام صادق (ع)، توصیه شده که هنگام زیارت سیدالشهدا (ع)، زائر براى تأسّى به فرشتگان حاضر در حرم مطهر آن امام علیه السلام، شایسته است که سکوت را مراعات کند و جز خیر و نیکى، بر زبان جارى نسازد. ظاهرا مقصود از «خیر» در اینجا، خواندن زیارت نامه و نماز و دعا و ذکر و مانند آن است. پس زائر کربلا باید با حضور قلب از سخن بیهوده و شوخی و مزاح پرهیز «وَاقِلّ مِنَ الکَلامِ وَالمِزاح» و مشغول به توسل و ذکر خدا باشد «وَأَکْثِر مِنَ اللَّهِ تَعالی». مرحوم آیت‌الله بهجت می‌فرمودند: خدا می‌داند در این حرم‌ها چه ملائکه‌ای و چه اولیایی به طواف مشغول‌اند. صدا بلند نکنید و فریاد نزنید، آنها متأذی می‌شوند.
اجازه ورود خواستن
حرم امام معصوم (ع)، در واقع، خانه خاندان پیامبر خدا (ص) و یکى از خانه‌هاى پیامبر (ص) محسوب مى‌شود. از این رو، وارد شدن به آن، بدون اجازه، شایسته نیست. مرحوم آیت‌الله بهجت می‌فرمودند:«از اهمّ آداب زیارت این است که بدانیم بین حیات معصومین (ع) و مماتشان هیچ فرقی وجود ندارد؛ یعنی الان هم امام حیّ است و حرفت را می‌شنود.» لذا ادب، ایجاب مى‌کند که پیش از ورود به آن، از خدا و پیامبر (ص) و اهل بیت (ع)، اذن دخول، گرفته شود. نکته جالب توجه، این که در باره تأثیر خواندن اذن دخول، از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود: فَإِن خَشَعَ قَلبُکَ وَ دَمِعَت عَینُکَ ، فَهُوَ عَلامَةُ الإِذنِ؛ فَادخُل. پس اگر دلت خاشع (تسلیم) و اشکت سرازیر شد، نشانه صادر شدن اذن است. پس داخل شو. داشتن حالت خشوع و تضرّع هنگام ورود به کربلاى حضرت حسین علیه السلام، نشانه پذیرش امام و اذن اوست. اگر چنین حالى به زائر دست داد، خوشا به حالش! در غیر این صورت، شایسته است که به حال اضطرار، قدرى توقّف کند، ان‌شاءالله که مشمول عنایت‌هاى آن حضرت بشود.
نماز خواندن در حرم امام حسین (ع)
نماز واجب و مستحبّ را نزد قبر امام حسین علیه السّلام بخواند، زیرا نماز نزد آن حضرت مورد قبول است. سیّد ابن طاووس فرموده: با تمام وجود بکوش که نماز واجب و مستحب در حایر شریف از تو فوت نشود، همانا روایت شده: نماز واجب نزد آن حضرت برابر است با حج و نماز مستحب مساوى است با عمره. ابن قولویه از امام باقر علیه السلام روایت کرده که به شخصى فرمود: اى فلان تو را چه مانع است، که هرگاه حاجتى برایت روى دهد، نزد قبر حسین صلوات اللّه علیه بروى، و چهار رکعت نماز نزد او بخوانى، آنگاه حاجت خود را از خدا بخواهى به درستى که نماز واجب نزد آن حضرت برابر با حج، و نماز مستحب مساوى با عمره است.
خودم را در بهشت می‌بینم.
شخصی از مرحوم آیت‌الله بهجت پرسیده بود: «آقا، برای چه این‌قدر در حرم وقت می‌گذارید؟» فرموده بود: «فلان آقا [آیت‌الله سید حسین قمی] زیارتش در حرم حضرت سیدالشهدا (ع) چهار ساعت طول می‌کشید. در حد مرجعیت بود. حتی یک دفعه زلزله شد و همه مردم فرار کدند. ایشان همان‌جا ماند. ازدحام طوری بود که روی سر و کله ایشان می‌پریدند، ولی ایشان نشسته بود. از ایشان پرسیدند: آقا شما خسته نمی‌شوید؟ می‌گفت: من خودم را در بهشت می‌بینم. چرا بیرون بیایم؟»
زائر امام حسین (ع) در رعایت این آداب باید دقت فراوانی داشت، اما اگر کسی از روی ناآشنایی و عدم آگاهی این آداب را رعایت نکرد، نباید او را سرزنش کرد، چرا که زائر حضرت اباعبدالله الحسین (ع) از احترام ویژه‌ای برخوردار است. بهترین شیوه برای آموزش آداب زیارت به دیگران، آموزش عملی است. حضرت امام صادق (ع) می‌فرماید: کونوا دُعاةً لِلنّاسِ بِغَیرِ ألسِنَتِکُم ، لِیَرَوا مِنکُمُ الوَرَعَ وَالاِجتِهادَ وَالصَّلاةَ وَالخَیرَ ، فَإِنَّ ذلِکَ داعِیَةٌ. مردم را با غیر زبان خود دعوت کنید، تا پارسایى و سخت کوشى و نماز و خوبى را از شما ببینند؛ زیرا اینها، خود مبلّغند.
منابع
1- ابن قولویه،کالمل الزیارات.
2- ثقةالاسلام کلینی، فروع کافی.
3- شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان.
