خبرگزاری مهر-گروه هنر-عطیه موذن: آنتن رسانه ملی این روزها به دلیل نبود بودجه و همچنین بحران مدیریت با برنامه هایی پر می شود که شاید انرژی، زمان و بودجه چندانی نخواهد مثل پخش مداوم سخنرانی ها، تصاویر آرشیوی از پیاده روی اربعین و مداحی هایی که به مناسبت ایام محرم و صفر روی آنتن می روند.
امسال چند ویژه برنامه محرمی نیز در این ایام تولید شد که در نشستی با عوامل ویژه برنامه «عتبات کلمات» به این ویژه برنامه مناسبتی پرداختیم.
ویژه برنامه «عتبات کلمات»به تهیه کنندگی سجاد نوروزی، کارگردانی مهدی زنگنه، نویسندگی محمود حبیبی کسبی در ایام محرم روی آنتن شبکه چهار سیما رفت. این مجموعه مستند، گفتگویی با 10 شاعر داشت که هر یک شعرهای ویژه ای درباره عاشورا و امام حسین(ع) در کارنامه خود دارند. در این مجموعه مستندها که از گفتگو با شاعر و بخشی موسیقایی تشکیل شده بود محمد معتمدی خوانندگی قطعاتی عاشورایی را بر عهده داشت و همچنین تیتراژ این مجموعه را خواند. این مجموعه مستند در دهه اول محرم هر شب به جز جمعه ها روی آنتن رفت و در دهه دوم محرم نیز به پخش رسید.
در نشست برنامه تلویزیونی «عتبات کلمات» که با حضور سجاد نوروزی تهیه کننده و محمود حبیبی کسبی نویسنده در خبرگزاری مهر برگزار شد به ویژگی های این ویژه برنامه محرمی و همچنین مشکلات ساخت برنامه های مناسبتی در تلویزیون پرداخته شد.
مشروح قسمت دوم این نشست را در زیر می خوانید:
*آقای نوروزی مستند «عتبات کلمات» که در دهه اول محرم روی آنتن رفت گفتگوهایی با چند شاعر به بهانه اشعار ویژه عاشورایی داشت. در این مجموعه عواملی حرفه ای دور هم جمع شدند اما با توجه به پیشینه ای که داشتید انتظار می رفت این مجموعه به شکل خیلی حرفه ای تری به تولید برسد.
سجاد نوروزی: بله. عواملی حرفه ای در این مستند با ما همراه شدند و ما در این مجموعه 300 دقیقه کار تولید کردیم که برای این میزان از تولید، حداقل به یک بازه زمانی سه ماهه نیاز بود. اما ضبط ما در 20 روز انجام شد و این هنر کارگردان بود که در همین بازه زمانی این مجموعه را در این استاندارد قابل قبول و حرفه ای درآورد. ما لازم بود برای هر شاعر سه روز زمان بگذاریم تا گفتگو با آنها را ضبط و تصویربرداری کنیم اما این زمان به 2 روز و یا حتی گاهی تا یک و نیم روز تقلیل یافت. مشکل ما این بود که یک ماه مانده به محرم وارد ضبط و تولید این مجموعه شدیم و برای همین کار با شتاب زیادی انجام شد. با این حال عواملی حرفه ای با ما همراه شدند مثل مهدی زنگنه کارگردان پروژه که خودش شاعر و مادح است و در حوزه سبک سازی در مداحی به طور جدی فعالیت داشته و کار ساخته است و کارگردان آثاری همچون مستند «میراث مرثیه» است و پیشینه بسیار قوی ای در این حوزه دارد.
*فکر می کنم یکی از آسیب های ساخت برنامه در تلویزیون همین است که آثار شتابزده به تولید می رسند و شاید به دلیل همان بروکراسی که گفتید در موعد مورد نظر وارد پروسه ساخت نمی شوند.
نوروزی: بله، دقیقا درست است. روند بروکراتیک ساخت یک برنامه در تلویزیون باعث می شود که شما از زمان تصویب یک طرح تا زمانی که قرار است وارد پروسه تولید شوید زمان زیادی طول بکشد. با این حال کارگردان ما چون خودش قبلا در این حوزه کار کرده بود و کار شاخصی مثل «میراث مرثیه» را برعهده داشت به خوبی از پس این مجموعه برآمد. به نظرم با توجه به زمان کمی که ما در کارگردانی و تدوین داشتیم این کار بسیار خوب بود و با کیفیت قابل قبولی به آنتن رسید. ما خودمان هم قبول داریم که مجموعه «عتبات کلمات» از ایراداتی برخوردار است و شاید خود ما هم از هر قسمت چند ایراد بگیریم اما با توجه به زمان، بودجه و شرایط تولید به نظرم این کار خروجی خوبی داشت.
80 درصد از سازمان صدا و سیما یک سازمان اداری است و 20 درصد آن هویتی رسانه ای دارد*تصویب این طرح با توجه به اینکه دست صدا و سیما در ایام مذهبی و چنین مناسبت هایی خالی است باز هم طول کشید؟
نوروزی: اساسا شما باید ذهنیت خود را نسبت به روند اداری و بروکراتیک صدا و سیما به عنوان یک رسانه اصلاح کنید. 80 درصد از سازمان صدا و سیما یک سازمان اداری است و 20 درصد آن هویتی رسانه ای دارد. بخش اداری آن مثل همه کشور تابع مسایل اداری و بروکراتیک است و فرایندهایی وجود دارد که طرح ها و تولیدات را با مشکل مواجه می کند. در این مورد هم اگر مدیر شبکه حمایت نمی کرد اساسا کار تولید نمی شد!
*پژوهش و انتخاب شاعران در این مجموعه به چه صورت بود و چرا بیشتر شاعرانی را در برنامه می بینیم که پیش از این هم در حلقه های شعری و کاری شما حضور داشته اند؟
محمود حبیبی کسبی: قاعدتا این شاعران باید از میان افرادی انتخاب می شدند که شاعران حوزه آیینی می بودند ولی اینگونه نبود که اینها فقط از میان افراد آشنا با ما انتخاب شوند. با این حال همان طور که گفته شد فرصت ما بسیار محدود بود و از زمانی که به طور قطعی به ما اعلام شد که می توانیم این مجموعه را بسازیم تا اول محرم حدود بیست و چند روز وقت داشتیم. ما ابتدا حدود 15 شاعر را در نظر گرفتیم و حتی شاعرانی از خارج از تهران را هم در دستور کار داشتیم که به دلیل محدودیت بودجه نتوانستیم آنها را دعوت کنیم حتی می توان گفت حدود چند شعر از شعرهای ماندگاری که لازم بود برای اشعار ویژه عاشورایی انتخاب شود جا ماند به ویژه که در اصفهان و شیراز شاعران سرشناسی در حوزه شعر آیینی زندگی می کردند و ما به هر دلیلی از کمبود زمان گرفته تا بودجه و یا ناخوشی شاعر توفیق نداشتیم در خدمت شاعران این اشعار باشیم.
*شما نویسنده نریشن های مجموعه بودید و بعضی از واژگان و عبارات های این نریشن ها، کلمات غامض، سخت و پیچیده ای داشت. چه کسانی را به عنوان مخاطب این نریشن ها در نظر گرفته بودید؟
حبیبی: تلاش ما این بود که این متن ها نه چندان گزارش گونه باشد و نه اینکه خیلی پیچیده و سنگین باشد. ما سعی کردیم واژگان بینابین و برای همه قابل فهم باشد اما در عین حال خواص هم از آنها لذت ببرند هر چند ممکن است به دلیل همان کمبود زمان برای مخاطب عام کمی از پیچیدگی برخوردار باشد. من خاطرم می آید که نریشن قسمت های آخر را با چند شب بیداری و پشت سر هم نوشتم چون زمان نداشتیم وگرنه در اصل، نگارش نریشن باید پس از تدوین کامل اثر و با توجه به تصاویر و گفتگوهایی که در مستند مطرح شده است نوشته شود اما این اتفاق با توجه به فرصت کم ما میسر نشد و اگر فراهم می شد اتفاق خیلی بهتری شکل می گرفت.
*به نظرم این کار با زمان و انرژی بیشتر می توانست خروجی بسیار بهتری داشته باشد.
نوروزی: بله، مسلما اگر به طور مثال ما 6 ماه زمان داشتیم خروجی کار بسیار متفاوت می شد. البته ما برای همین نتیجه فعلی هم تلاش بسیاری داشتیم و سعی کردیم تیتراژ ویژه ای طراحی کنیم. تیتراژ از ایده برخوردار بود و در این بازه زمانی، نتیجه ای که گرفتیم بسیار قابل قبول است. شاید اگر زمان بیشتری داشتیم ایده های دیگری هم خرج می کردیم یا حتی با شاعران در لوکیشن های دیگری گفتگو می کردیم. خطری که ما را تهدید می کرد این بود که به خاطر نبود وقت از وجهه مستند در کار دور شویم و این ضعف ها باعث شود اثر به یک کار تلویزیونی سطحی با آب بندی تبدیل شود.
*فکر می کنم گفتگوها با شاعران هم نیاز به پژوهش های عمیقی نداشت که شاید بخشی از آن به ارتباط نویسنده با حلقه شاعران دعوت شده به مستند بر می گردد.
نوروزی: قطعا اگر شما زمان کافی در اختیار داشته باشید خودتان باید نوعی بیوگرافی برای شخصیت شاعران در پروژه ترسیم کنید، دست به یک گزینش ادبی بزنید و از بین اشعار شاعر، بهترین اثر را انتخاب کنید که حتی شاید بهترین اثر، معروف ترین شعر آن شاعر هم نباشد. در حوزه فیلمبرداری و نورپردازی هم می توانستیم ایده های دیگری داشته باشیم. با این حال من هنوز می توانم بگویم این پروژه این قابلیت را دارد که قسمت های متعدد دیگری هم از آن ساخته شود.
*آیا شبکه صحبتی برای ادامه ساخت این پروژه با شما داشته است؟
نوروزی: ادامه ساخت این پروژه به تلویزیون بستگی دارد. البته در فرایند ساخت این اثر آقای معینی پور مدیر شبکه 4 سیما از ما حمایت بسیاری داشت.
*و اگر این امکان فراهم شود ساخت این پروژه ادامه خواهد یافت؟
نوروزی: بله، اگر این امکان فراهم شود قطعا ساخت آن را ادامه می دهیم و تغییراتی جدی در فرم و ایده خواهیم داشت. حتی در ابتدا ما در نظر داشتیم بعضی از شعرهای کهن و کلاسیک را به صورت مستند بازسازی کنیم و به این ترتیب، بخشی هم برای شاعران کهن داشته باشیم اما بخش بازسازی به بازیگر نیاز داشت و هزینه زیادی را می طلبید.
*چرا همیشه هزینه باعث می شود در مدیوم تلویزیون سراغ کار ساده تر و در دسترس برویم؟
نوروزی: بالاخره تلویزیون از مشکلات جدی مالی برخوردار است.
*آقای حبیبی فکر می کنم حتی خود نویسندگان و شاعران بیشتر از اینکه مهمان برنامه ها باشند و صرفا شعر بخوانند، می توانند در اتاق فکر برنامه ها همکاری کنند و سطح برنامه ها را ارتقا دهند. در تلویزیون بهره گرفتن از نویسنده و سردبیر هنوز روال نشده است و بیشتر برنامه های طنز هستند که در آنها نویسندگان حضور دارند. حتی فکر می کنم خود شما شاعران به ویژه شاعران آیینی از اینکه فقط در مناسبت ها در برنامه های تلویزیونی حضور پیدا کنید خسته و دلزده شدید.
حبیبی: بله همینطور است در صورتی که برنامه های تلویزیونی باید در ابتدا اتاق فکرها و بخش نویسندگی خود را تقویت کنند. در حوزه ادبیات هم جای یک برنامه چالشی خالی است با وجود اینکه ما در کشور شاعران و نویسندگان بسیاری داریم و همچنین علاقه مندان زیادی در این حوزه وجود دارد که می توانند مخاطب چنین برنامه هایی باشند. مسلما وقتی این مخاطبان ببینند که من به عنوان شاعر هر بار روی آنتن در حال خواندن شعر هستم و یا از دوستان شاعر دیگرمان تعریف می کنم خسته و دلزده می شوند و خود ما هم کمتر رغبتی برای حضور در این برنامه ها داریم.
*چرا با وجود مخاطب انبوه و علاقمندانی که به آنها اشاره کردید چنین برنامه هایی در تلویزیون ساخته نمی شود؟
حبیبی: حدود چند سال پیش از من دعوت شد اجرای یک برنامه ادبی را بر عهده داشته باشم و من از همان زمان فکر کردم دیگر دوره اینکه چند نفر سر یک میزه بنشینند و از شعر یکدیگر تعریف کنند گذشته است. این نوع برنامه سازی مثل برنامه های «با کاروان شعر و موسیقی» برای دهه 60 و 70 خوب بود. اینکه گفته می شود مدیران و برنامه سازان در برنامه سازی، اولین، سریعترین و ساده ترین راه را برای جذب کردن مخاطب انتخاب می کنند و سراغ استفاده از چهره ها می روند به دلیل همین رویکردهایی است که در تلویزیون وجود دارد در حالی که می توان از راهکارهای زیادی برای جذب مخاطب بهره گرفت. یکی از این راهکارها چالشی کردن برنامه ها است چون در هر زمینه ای که بخواهید برنامه بسازید موافقان و مخالفانی وجود دارند و به نظر من خوب است که ما در تمام زمینه های اقتصادی، ادبی، اجتماعی برنامه ای همچون «نود» داشته باشیم یعنی برنامه ای که بدور از کلیشه ها و تعارفات به یک موضوع بپردازد.صداوسیما چاه بزرگی به نام آنتن دارد و یک بروکراسی خسته و کند که باید به این ترتیب برنامه ها را پیش ببرد و شما باید با چنین سیاستی برنامه هایتان را به تولید برسانید
از طرفی باید دانست که یکی از پرفروش ترین شاخصه ها در صنعت نشر هنوز شعر است یعنی در حوزه شعر، کتاب ها به چاپ های 50 و 60 می رسند در حالیکه در رشته های دیگر چنین چیزی را نمی بیند و فکر می کنم در این حوزه برنامه های بسیاری می توان ساخت که مثل کتاب های شعر علاقه مندان بسیاری داشته باشد به ویژه اگر در ساختار این برنامه ها هم تجدید نظر شود یعنی به نظرم برنامه های آیتم محور به جای آثار گفتگو محور و یا برنامه های چالشی به جای برنامه های خنثی تولید شوند، بهتر می توانند موفق باشند.
*فکر می کنید چه ضرورتی دارد که از نویسندگان و متخصصان در برنامه ها بهره گرفته شود؟
نوروزی: من پیش از این هم در این حوزه با دوستان کار کرده بودم و همکاری داشتیم با این حال لازم دیدم در پرداخت و نگارش پروژه سراغ افراد متخصص برویم. من در مقام تهیه کننده می توانم ایده بدهم و یا حتی طرحی کلی ارایه کنم اما برای جذاب کردن و پرداخت مناسب آن لازم است سراغ یک نویسنده و فرد متخصص رفت تا آن ایده جذاب خراب نشود و این خطای مهلکی است که یک تهیه کننده بدون عوامل حرفه ای و متخصص کار را خودش پیش ببرد.
*چرا برنامه های مهم در اتاق فکر خود از حضور نویسندگان باسواد و مطلع استفاده نمی کنند؟
نوروزی: این سیاستگذاری وجود دارد اما همچنان که پیش از این هم گفته شد صداوسیما چاه بزرگی به نام آنتن دارد و یک بروکراسی خسته و کند که باید به این ترتیب برنامه ها را پیش ببرد و شما باید با چنین سیاستی برنامه هایتان را به تولید برسانید. به این ترتیب صداوسیما همیشه عقب می ماند به این مهوم که تا الان درگیر محرم بود و از الان باید خود را به اربعین برساند. بعد از این باید به مناسبت های دیگر برساند و بعد چند ماه دیگر تلاش کند از نوروز عقب نماند در حالیکه اتفاقا اینگونه همیشه عقب می ماند چون نتوانسته از قبل این بروکراسی را برطرف کند و برنامه ریزی داشته باشد. به این ترتیب همیشه کارها سطحی می مانند و پروژه ها حرفه ای پیش نمی روند البته کار حرفه ای در تمام کشور به محاق رفته است در همه جا سری دوزی مد شده است و صداوسیما هم یکی از همین نهادها در کشور است.