تمام آن‌چه باید درباره قتل جمال خاشقجی بدانید/ سعودی‌ها به دنبال جایگزین برای محمد بن‌سلمان/ «مأموریت غیرممکن» ترامپ برای نجات شاه‌زاده جنایت‌کار

سرویس جهان مشرق - پرونده مفقود شدن «جمال خاشقجی [1] » (خبرنگار منتقد رژیم حاکم بر عربستان [2] ) در کنسولگری سعودی در استانبول بالأخره تقریباً بسته شد، اما نکته تعجب‌آور، این‌که این پرونده انتهایی کاملاً کمدی داشت. کمدی نه از این نظر که خاشقجی (معرب «قاشقچی» به معنای «قاشق‌ساز [3] ») صحیح و سالم است و گمانه‌زنی‌ها درباره قتل او توسط رژیم سعودی، اشتباه و یا چنان‌که ترامپ می‌گفت، مصداق قصاص قبل از جنایت بود، بلکه از این نظر که آل‌سعود با یک دروغ خنده‌دار قصد فیصله دادن به مسئله را دارد. بعد از 18 روز دروغ درباره خروج خاشقجی از کنسولگری و انکار اطلاع داشتن از سرنوشت وی [4] ، اکنون سعودی‌ها می‌گویند خاشقجی [5] در یک «دعوای اتفاقی» در کنسولگری‌شان کشته شده است. در گزارش پیش رو ابعاد مختلفی از پرونده عجیب قتل جمال خاشقجی را بررسی خواهیم کرد. مشرق پیش‌تر ماجرای ناپدید شدن خاشقجی و بخشی از اتفاقات بعد از آن را در گزارشی مفصل به شکلی داستان‌وار روایت کرده است که می‌توانید این گزارش را از این‌جا بخوانید.

در همین‌باره بخوانید:

رمزگشایی از معمای قتل مرموز «جمال خاشقجی»

لازم به ذکر است که بخش‌هایی از گزارش حاضر حاوی توضیحات دل‌خراش درباره شکنجه خاشقجی است.

دروغ‌های ضد و نقیض رژیم سعودی درباره قتل خاشقجی

یکی از ابعاد پرونده قتل خاشقجی به دست آل‌سعود، دروغ‌های مستأصلانه‌ای بود که مقامات جنایت‌کار سعودی طی مدت 18 روز از زمان ناپدید شدن خاشقجی (10 مهر 97) تا اعتراف به قتل او [6] (28 مهر 97) به دنیا گفتند. سعودی‌ها اولین دروغ‌شان را طی همان روزهای اول [7] و وقتی گفتند که بیانیه‌ای صادر و در آن تأیید کردند خاشقجی ناپدید شده، اما هم‌چنان اصرار داشتند که این خبرنگار، کنسولگری سعودی در ترکیه را ترک کرده است [8] . با این حال، این روایت پس از آن‌که آل‌سعود نتوانست هیچ سندی (مثلاً فیلم دوربین‌های مداربسته) مبنی بر خروج خاشقجی از ساختمان کنسولگری دست و پا کند، خودبه‌خود باطل شد. در این مرحله، سعودی‌ها هنوز هم داشتن هرگونه اطلاعی از سرنوشت خاشقجی را به کلی انکار می‌کردند و حتی می‌گفتند دوربین‌های کنسولگری در روزی که خاشقجی ناپدید شد، هیچ تصویری از او ضبط نکرده‌اند! اکنون که آل‌سعود به کشتن خاشقجی اعتراف کرده، باید پرسید دروغ سعودی‌ها درباره بی‌اطلاعی از سرنوشت خاشقجی چگونه توجیه‌پذیر است؟

فشارها علیه رژیم سعودی ساعت به ساعت بیش‌تر شد تا این‌که حاکمان عربستان وادار شدند بالأخره دروغی منطقی‌تر سر هم کنند. این دروغ [9] که اولین بار خبر آن در سی‌ان‌ان پخش شد [10] ، به نظر می‌رسید از تحقیقات ترکیه درباره بازجویی و شکنجه خاشقجی در کنسولگری سعودی خط گرفته باشد. دروغ جدید، اگرچه باز هم کاملاً واضح بود که دروغ است، اما دست‌کم گامی به جلو برای سعودی‌ها محسوب می‌شد، چراکه رژیم سعودی با این اعتراف نصف‌ونیمه، دست‌کم نشان داد هنوز ذره‌ای احترام برای افکار عمومی دنیا قائل است [11] و خود را موظف می‌داند پاسخ سؤالات بی‌شمار درباره سرنوشت خبرنگار منتقد سعودی [12] را بدهد. اما خودِ این دروغ چه بود؟ سعودی‌ها قرار بود بگویند [13] خاشقجی در جریان یک بازجویی [14] و به صورت ناخواسته کشته شده است [15] . اما این هم پایان دروغ‌های سعودی نبود.

آخرین دروغ سعودی‌ها (تا این لحظه که این گزارش دارد نوشته می‌شود) نسخه غیرقابل‌باورتری از همان دروغ «بازجویی» است [16] . آل‌سعود اکنون، بعد از «تحقیقات» و «حقیقت‌یابی»، با صدور یک بیانیه در تلویزیون رسمی‌اش [17] در ساعت 1 بامداد روز شنبه (28 مهر) به وقت ریاض [18] ، اعتراف می‌کند [19] جمال خاشقجی در کنسولگری سعودی در استانبول کشته شده است [20] ، اما در ادعایی خنده‌دار می‌گوید این قتل کاملاً اتفاقی [21] و در جریان یک «دعوای دستی [22] » رخ داده است. کمدی ماجرا دقیقاً از همین‌جا شروع می‌شود. سعودی‌ها می‌خواهند دنیا حرف دادستان عمومی‌شان [23] را باور کند [24] و با توجه به شواهد و مدارک موجود، بپذیرد:

سعودی‌ها می‌خواستند خاشقجی را راضی کنند که به عربستان برگردد، بنابراین یک تیم 15 نفری [25] را برای «مذاکره» در این‌باره به کنسولگری سعودی در استانبول فرستادند (پانزده نفر برای مذاکره!). پس از ورود خاشقجی به کنسولگری و در حین مذاکرات، متأسفانه دعوایی میان دو طرف شروع، و مُشت‌هایی هم میان دو طرف رد و بدل می‌شود (یک مرد تقریباً 60 ساله تصمیم می‌گیرد با پانزده نفر درگیر شود!). در این میان، یکی از مذاکره‌کننده‌ها به طور اتفاقی خاشقجی را می‌کشد. این اتفاق که می‌افتد، ظاهراً تیم مذاکره‌کننده سعودی تصمیم می‌گیرد آثار جرمش را پاک کند. از آن‌جایی که این تیم، البته به طور اتفاقی، یک نفر متخصص پزشکی قانونی و یک دستگاه «اره استخوان‌بُر [26] » همراه خود آورده‌اند، تصمیم بر این می‌شود که بدن خاشقجی را تکه‌تکه کنند و از شر آن خلاص شوند. با این حال، الآن تمام آن پانزده نفر (و حتی سه نفر بیش‌تر، احتمالاً برای اطمینان خاطر) دست‌گیر شده‌اند و بنابراین پرونده مرگ خاشقجی دیگر بسته شده است [27] .

به هر حال، چندین بار تغییر روایت رسمی سعودی‌ها [28] در جریان کم‌تر از 20 روز درباره قتل یک خبرنگار منتقد، دست‌کم یک نکته را ثابت می‌کند: رژیم آل‌سعود هر اندازه در قتل، کودک‌کشی و جنایت‌های دیگر خبره است، دروغ گفتن در بحبوحه بحران را بلد نیست. به قول نویسنده مجله آمریکایی «مادر جونز»، قطعاً یک کودک شش ساله هم اگر دو هفته وقت داشت، می‌توانست داستان باورپذیرتری را در این‌باره سرِ هم کند. اما فرض کنید چرندیات آل‌سعود را بپذیریم؛ باز هم چندین سؤال باقی می‌ماند: جسد خاشقجی الآن کجاست؟ چرا این همه طول کشید تا سعودی‌ها اعتراف کنند خاشقجی را به قتل رسانده‌اند؟ این ادعا که خاشقجی چند دقیقه یا چند ساعت بعد، سالم و سرحال از کنسولگری سعودی خارج شده، بر چه اساسی مطرح شده بود [29] ؟ به هر حال، ظاهراً سعودی‌ها فکر می‌کنند دنیا حرف‌هایشان را باور کرده است، چون وزارت دادگستری این رژیم اکنون «مژده» داده است [30] که پرونده خاشقجی بعد از حصول تمامی الزامات، به دادگاه خواهد رفت و آن‌جا «کاملاً مستقل» به این پرونده رسیدگی خواهد شد [31] ! خب، حداقل خیالمان راحت است که عدالت درباره خاشقجی برقرار خواهد شد!

روایت ترکیه از آن‌چه بر سر خاشقجی آمده است

ترکیه به عنوان میزبان کنسولگری سعودی و کشوری که اجداد خاشقجی اصالتاً اهل آن بودند، از همان ساعات اولیه ناپدید شدن جمال خاشقجی، مستقلاً تحقیقات گسترده‌ای را درباره قتل این خبرنگار آغاز کرد که یک بازرسی 9 ساعته از ساختمان کنسولگری [32] ، هم‌چنین زیر و رو کردن محل سکونت سرکنسول سعودی (به‌رغم مانع‌تراشی سعودی‌ها [33] )، و مصاحبه و شهادت دادن [34] کارکنان کنسولگری [35] بخشی از این تحقیقات بود. روایتی که در نتیجه این تحقیقات از طرف دولت ترکیه ارائه شد، نسبت به روایت سعودی، بسیار منسجم‌تر و باورپذیرتر بود. آنکارا با انتشار خبر ناپدید شدن خاشقجی، بدون درنگ، مسئولیت سرنوشت او را متوجه سعودی‌ها دانست. مقامات تُرک از آغاز تحقیقات در این‌باره، بر خلاف سعودی‌ها، همواره بر وجود «اسناد محکم» درباره سرنوشت خاشقجی تأکید کردند [36] . این اسناد [37] ، گاهی صدای ضبط‌شده‌ای بود که نشان می‌داد [38] خبرنگار سعودی درون کنسولگری عربستان شکنجه شده [39] و به قتل رسیده است [40] ، گاهی شواهد موجود درباره رنگ شدن بخش‌هایی از ساختمان کنسولگری بود [41] که در جریان بررسی‌ها [42] به آن پی برده بودند و خبر از تلاش برای مخفی‌کاری سعودی‌ها می‌داد [43] .

روایت ترکیه با متهم کردن رژیم سعودی به بازداشت یا قتل خاشقجی آغاز شد، با اثبات خارج نشدن وی از کنسولگری سعودی ادامه پیدا کرد، و نهایتاً با تأیید مرگ این خبرنگار منتقد سعودی به نتیجه رسید. یکی از تفاوت‌های مهم روایت ترکیه با روایت سعودی در جزئیات است. در حالی که سعودی‌ها حتی نتوانستند ثابت کنند خاشقجی از کنسولگری‌شان خارج شده، مقامات ترکیه جزئیات بی‌شماری از شکنجه و قتل خاشقجی را منتشر کرده‌اند. آنکارا بر اساس نوار صوتی‌ای که در اختیار دارد، جزئیات دل‌خراش شکنجه و قتل خاشقجی [44] را این‌گونه توضیح داده است:

قتل جمال خاشقجی [45] ، در اتاق مطالعه سرکنسول سعودی و طی هفت دقیقه انجام شد. بر خلاف آن‌چه که سعودی‌ها می‌گویند، هیچ تلاشی برای بازجویی یا مذاکره با خاشقجی صورت نگرفت و افراد درون اتاق، هیچ هدفی جز قتل خاشقجی نداشتند. طی این هفت دقیقه، جیغ‌های وحشتناکی که در طبقه پایین ساختمان کنسولگری هم شنیده شده‌اند، نشان می‌دهد خاشقجی ابتدا به شکلی وحشیانه شکنجه شده است. با این حال، تزریق ماده‌ای ناشناس به او باعث شد تا صدای جیغ‌ها قطع شود. سپس «صلاح محمد الطبیقی» (صلاح بن محمد بن عبده طبیقی) از کارشناسان پزشکی قانونی نزدیک به دستگاه امنیتی سعودی (یکی از اعضای همان تیم 15 نفره) در حالی که خاشقجی هنوز زده بود [46] ، روی میز اتاق مطالعه، اقدام به قطعه‌قطعه کردن بدن وی با یک اره استخوان‌بر کرد. الطبیقی هم‌زمان با تکه‌تکه کردن خاشقجی، اول خودش هدفون روی گوشش گذاشت و به موسقی گوش داد [47] و سپس به اعضای دیگر تیم توصیه کرد همین کار را بکنند: «من وقتی این کار را انجام می‌دهم، [معمولاً] موسیقی گوش می‌دهم. شما هم بهتر است همین کار را بکنید [48] .»

تحقیقات ترکیه جزئیات بیش‌تری را هم درباره پرونده خاشقجی افشا کرده است. مثلاً این‌که شواهد نشان می‌دهد دست‌کم یکی از افسران اطلاعاتی عالی‌رتبه سعودی نیز بر شکنجه و قتل خاشقجی نظارت داشته است [49] . یکی از سؤالاتی که سعودی‌ها هیچ پاسخی برای آن ارائه نداده‌اند، سرنوشت جسد خاشقجی است. این در حالی است که ترکیه پاسخ‌های متعددی را برای این سؤال دارد که هرکدام از آن‌ها ممکن است پاسخ درست باشد. مقامات ترکیه‌ای ابتدا معتقد بودند بدن خاشقجی به شکل قطعه‌قطعه [50] و در چند جعبه از ساختمان کنسولگری خارج شده است [51] . با این حال، با گذشت زمان و انجام تحقیقات بیش‌تر، نظریه‌های دیگری مانند تجزیه کردن بدن در اسید [52] ، دفن آن در یکی از جنگل‌های [53] اطراف استانبول [54] ، یا حتی برگرداندن بدن (یا دست‌کم بخش‌هایی از آن) به ریاض [55] نیز مطرح شدند. تا این لحظه پاسخی قطعی برای این سؤال پیدا نشده است.

قتل خاشقجی یا خودکشی محمد بن سلمان؟

پرونده قتل خاشقجی یکی از بزرگ‌ترین رسوایی‌های خاندان آل‌سعود طی سال‌های گذشته بوده است و اگرچه جنایت‌های جنگی رژیم سعودی در یمن به مراتب ابعاد بزرگ‌تری از جنایت این رژیم علیه خاشقجی دارد، اما تمرکز رسانه‌ها بر این جنایت جدید، آل‌سعود را در بحرانی عمیق فرو برده است. یکی از پیامدهای این بحران، ورود شخص ملک سلمان پادشاه سعودی به ماجرا بوده است، تا جایی که برخی منابع سعودی می‌گویند مشاوران سلمان بن عبدالعزیز به او توصیه کرده‌اند اختیارات اعطایی به فرزندش بن سلمان را کاهش بدهد [56] . اما مسئله این است که قتل خاشقجی چه ارتباطی با محمد بن سلمان دارد؟

چنان‌که دیدیم، پیدا کردن دو قسمت از روایت سعودی درباره قتل خاشقجی که با یک‌دیگر سازگاری داشته باشند، کار دشواری است [57] . با این وجود، این تناقض‌ها یک دلیل واضح دارد: سعودی‌ها با قربانی کردن چندین و چند نفر از خودشان (از اعضای تیم تروریستی گرفته تا مقامات دولتی) قصد دارند به هر قیمتی مسئولیت این جنایت رسواکننده را از عهده محمد بن سلمان بردارند. هرچه باشد ولی‌عهد سعودی نماد تغییر و اصلاحات در حکومت عقب‌مانده سعودی است [58] و چهره اصلاحات نباید مخدوش شود [59] . فهرست قربانیان تا این لحظه، علاوه بر 18 نفری که دست‌گیر شده‌اند، افرادی در رأس دستگاه اطلاعاتی و مشورتی سعودی را شامل می‌شود [60] که شخصاً توسط ملک سلمان برکنار شده‌اند [61] .

از جمله این افراد، ژنرال «احمد العسیری [62] » مشاور محمد بن سلمان، طراح و سخن‌گوی ائتلاف سعودی در جنگ یمن، و معاون سرویس امنیت و اطلاعات خارجی رژیم سعودی بود که پیش از این هم صحبت از انداختن تقصیرها به گردن او [63] وجود داشت [64] . «سعود القحطانی [65] » یکی دیگر از مشاوران محمد بن سلمان (که سال گذشته (2017) یکی از منتقدان آل‌سعود را تهدید به ترور کرده بود) نیز یکی دیگر از افرادی است که طی چند روز گذشته اخراج شد. اما به احتمال قریب به یقین، دلیل دست‌گیری و اخراج این افراد، به هیچ عنوان «دست داشتن در قتل خاشقجی» نیست، بلکه «خوب انجام ندادن وظیفه در قتل خاشقجی» است. به عنوان نمونه، مقامات اطلاعاتی احتمالاً به خاطر لو رفتن ماجرای قتل خاشقجی به بدترین شکل ممکن، و القحطانی مشاور رسانه‌ای آل‌سعود نیز ظاهراً به خاطر ناتوانی در ابداع دروغی کارآمد برای سرپوش گذاشتن روی این جنایت انکارناپذیر، شغل خود را از دست داده‌اند. به هر حال، مسئله این است که این افراد وادار به پذیرش مسئولیت قتل خاشقجی شده‌اند تا محمد بن سلمان بتواند از این ننگ جان سالم به در ببرد [66] . البته آن‌هایی که فقط از کار بی‌کار شده‌اند، خوش‌شانس بوده‌اند، چراکه یکی از مظنونان در پرونده قتل خاشقجی، همین چند روز پیش [67] در یک «تصادف مرموز [68] » در ریاض کشته شد [69] .

به‌رغم تلاش‌ها برای نجات شاه‌زاده، شواهد نشان می‌دهد محمد بن سلمان آن‌قدر در این کثافت فرو رفته است که بیرون آوردن او تقریباً غیرممکن است. ارتباط مستقیم محمد بن سلمان با پرونده قتل خاشقجی از همان تیم 15 نفره‌ای آغاز می‌شود که به استانبول اعزام شدند. گزارش‌ها حاکی از آن است که هفت نفر از این تیم 15 نفره، بادیگاردهای شخصی محمد بن سلمان بوده‌اند [70] . به علاوه، یکی از این افراد، «ماهر عبدالعزیز مطرب» از مشاوران نزدیک محمد بن سلمان و رئیس سرویس اطلاعات سعودی بود که تحت آموزش‌های حرفه‌ای جاسوسی قرار گرفته است [71] و تقریباً همه جا با محمد بن سلمان دیده می‌شود. تصاویر ضبط‌شده از «مطرب» توسط دوربین‌های مداربسته کنسولگری سعودی نشان می‌دهد [72] وی چند ساعت پیش از ورود خاشقجی به ساختمان کنسولگری، وارد کنسولگری شده [73] و چند ساعت بعد هم از ساختمان خارج شده است [74] .

همه این شواهد حکایت از آن دارد که افراد نزدیک به محمد بن سلمان در قتل خاشقجی نقش مستقیم داشته‌اند و امکان ندارد شاه‌زاده جوان سعودی از سرنوشت خاشقجی بی‌اطلاع باشد [75] و بنابراین اظهار بی‌اطلاعی مقامات آل‌سعود و به خصوص محمد بن سلمان از آن‌چه بر سر خبرنگار سعودی آمده [76] ، دروغی آشکار بوده است [77] . پرونده جمال خاشقجی تا این‌جا، علاوه بر یاغیگری رژیم سعودی [78] ، یک مسئله دیگر را هم اثبات می‌کند: آن‌چه در کنسولگری سعودی رخ داد، قتل خاشقجی نبود، بلکه خودکشی محمد بن سلمان بود. گمانه‌زنی‌های جدی درباره خراب شدن آرزوهای این شاه‌زاده برای رسیدن به شاهی پس از پدرش [79] ، سلمان بن عبدالعزیز، از همین الآن آغاز شده [80] و بسیاری، حکومت محمد بن سلمان [81] را هنوز شروع نشده، «تمام‌شده» دانسته‌اند [82] . اکنون باید دید شاه‌زاده خامی که تصور می‌کرد با صدور اجازه رانندگی به زنان در عربستان (در عین زندانی کردن زنانِ خواستار رانندگی [83] ) می‌تواند وجهه بین‌المللی برای خودش بسازد، می‌تواند از ننگ قتل جمال خاشقجی جان سالم به در ببرد یا خیر [84] . در حال حاضر، شواهد حکایت از واقعیت دیگری دارد [85] ، چراکه اعضای خاندان سلطنتی سعودی (و ظاهراً برخی علمای این کشور [86] ) از همین الآن به دنبال جایگزینی [87] برای محمد بن سلمان هستند [88] .

در همین‌باره بخوانید:

لیست بلند بالای هزینه‌های آقای ولیعهد/ «خاشقجی» ضربه آخر را به بن سلمان می‌زند؟

نکته‌ای در پرونده خاشقجی کمی عجیب به نظر می‌رسد این است که کشتن این خبرنگار، کار ساده‌ای بوده، اما توجیه این قتل به نظر می‌رسد برای سعودی‌ها به «مأموریت غیرممکن» تبدیل شده است [89] . با این وجود، در میان این خبرهای بد، یک خبر «خوب» هم وجود دارد: بعد از اخراج العسیری، محمد بن سلمان مسئول برخورد با عاملان این رسوایی بزرگ و جنایت حقوق بشری و بازسازی دستگاه اطلاعاتی سعودی شده است [90] ؛ و این هم قطعاً دلیل دیگری است برای این‌که خیالمان راحت باشد عدالت درباره خاشقجی حتماً برقرار خواهد شد!

ترامپ تنها حامی محمد بن سلمان

ممکن است باور این واقعیت دشوار باشد، اما پرونده قتل جمال خاشقجی، ابعاد عجیب‌تری از آن‌چه تا این‌جا گفتیم هم دارد: در حالی که مشاوران ملک سلمان او را به برخورد با محمد بن سلمان توصیه کرده و خاندان آل‌سعود هم به دنبال پیدا کردن جایگزینی برای شاه‌زاده جوان است، هنوز یک نفر در دنیا وجود دارد که مثل کوه پشت محمد بن سلمان ایستاده است: دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا. ترامپ و شاه‌زاده سعودی درگیر یکی از آن عشق‌های خاصی هستند که ترامپ مانند آن را با «کیم جونگ‌اون» رهبر کره شمالی دارد [91] ؛ همان عشق‌هایی که با فحش و تهدید شروع و به «عشق» منتهی می‌شود.

فاز فحش و تهدید ترامپ و محمد بن سلمان از چند ماه پیش آغاز شد و طی چند روز اخیر به اوج خود رسید. ترامپ که بارها سعودی‌ها را تحقیر کرده بود، این‌بار گفت سعودی‌ها بدون آمریکا، دو هفته هم دوام نخواهند آورد [92] . این حرف ترامپ در رسانه‌ها خیلی سر و صدا کرد، اما محمد بن سلمان به شکل دیگری جواب ترامپ را داد. شاه‌زاده سعودی گفت: «من عاشق کار کردن با ترامپ هستم [93] .» البته محمد بن سلمان گفت که طبیعی است متحدان و دوستان گاهی اوقات با یک‌دیگر اختلاف‌نظر داشته باشند [94] . اما به نظر می‌رسد آن‌چه محمد بن سلمان زود درباره آن قضاوت کرده بود، جمله دیگری بود که وی درباره ارتباط با آمریکا گفت. شاه‌زاده سعودی با اشاره به این‌که آمریکایی‌ها برای انجام تغییری مانند الغای بردگی، هزینه‌ای به بزرگی یک جنگ داخلی را پرداختند، مدعی شد که عربستان بر خلاف آمریکا، می‌تواند 2000 سال بدون حمایت واشینگتن زندگی کند و دچار جنگ داخلی نشود [95] .

به هر حال، این فاز دعوا و تهدید، بعد از قتل خاشقجی تشدید هم شد [96] . ترامپ اگرچه بارها از محمد بن سلمان و حکومت سعودی دفاع و حتی دنیا را به قصاص [97] سعودی‌ها قبل از جنایت متهم کرد [98] ، اما تحت فشارهای شدید، مجبور شد موضع خود درباره اتفاقات در کنسولگری سعودی را اندکی تغییر بدهد. وی طی روزهای اخیر بارها، از جمله در مصاحبه مشهورش [99] با برنامه «60 دقیقه» شبکه سی‌بی‌اس [100] ، تهدید کرد که اگر اثبات شود [101] سعودی‌ها عامل قتل خاشقجی بوده‌اند [102] ، «پیامدهای سختی» در انتظار آل‌سعود خواهد بود [103] ، تهدیدی که به سرعت بازار سهام سعودی‌ها [104] را دچار سقوط آزاد کرد [105] . محمد بن سلمان که پیشاپیش تحت فشار شدیدی بود، این‌بار واکنش [106] خصومت‌آمیزتری [107] نسبت به تهدید [108] ترامپ نشان داد [109] و فهرستی از اقدامات احتمالی رژیم سعودی علیه آمریکا در صورت مواجهه با این «پیامد سخت» را ارائه کرد: این فهرست که تا 30 مورد را هم در آن برشمرده‌اند [110] ، شامل برقراری روابط با ایران، افزایش قیمت نفت و فروش آن به یوان (پول چین) و دعوت از روسیه برای حضور در عربستان و تسریع خرید تسلیحات روسی، می‌شود.

با همه این‌ها، چنان‌که گفته شد، بعد از فازِ قهر، فاز عشق میان ترامپ و محمد بن سلمان دوباره آغاز شد. بر همین اساس، با وجود این‌که تمام دنیا، از متحدان (فعلی یا سابق) آمریکا مانند انگلیس [111] ، فرانسه [112] ، آلمان [113] ، هلند [114] اتحادیه اروپا [115] ، گروه هفت [116] ، به شدیدترین لحن ممکن، این قتل را محکوم کرده [117] و برخی از آن‌ها مانند انگلیس [118] و آلمان [119] حتی از تحریم سعودی‌ها [120] یا توقف احتمالی فروش سلاح [121] به آن‌ها [122] صحبت کرده‌اند [123] ، ترامپ به سکوت [124] مانند کشورهای عربی [125] یا حمایت ضمنی از سعودی‌ها مانند امارات [126] ، راضی نمی‌شود و هم‌چنان از رژیم آل‌سعود حمایت جانانه می‌کند. در حالی که بسیاری از مقامات بین‌المللی از جمله وزیر اقتصاد فرانسه [127] ، وزرای خارجه [128] و تجارت استرالیا [129] ، و وزیر تجارت نیوزیلند [130] ، و بانک‌ها، کمپانی‌ها [131] و اسپانسرهای رسانه‌ای [132] آمریکایی و بین‌المللی مانند گلدمن‌ساکس، جی‌پی‌مورگان چیس [133] ، اچ‌اس‌بی‌سی، مسترکارد، گوگل [134] ، اوبر، [135] ، فورد، نیویورک‌تایمز، بلومبرگ، فایننشال‌تایمز، اکونومیست [136] ، سی‌ان‌ان، و سی‌ان‌بی‌سی، و حتی (اگرچه آخر از همه) شبکه فاکس [137] حضور در کنفرانس اقتصادی «طرح سرمایه‌گذاری آینده [138] » در ریاض را تحریم [139] و اعلام کرده‌اند [140] در این کنفرانس حضور پیدا نخواهند کرد [141] ، چیزی نمانده بود «استیو منوچین» وزیر خزانه‌داری آمریکا در این کنفرانس شرکت کند [142] . منوچین یکی از آخرین مقامات بین‌المللی است [143] که از حضور در کنفرانس سعودی منصرف شده است [144] . در حال حاضر، کنفرانس طرح سرمایه‌گذاری آینده به جای آن‌که اقدامی در جهت تقویت اقتصاد سعودی باشد، عملاً به نمایش نفرت از آل‌سعود و انزوای رژیم سعودی تبدیل شده است.

محمد بن سلمان یک‌تنه سعودی‌ها را در آمریکا منفور کرده است

سعودی‌ها حتی درون خود آمریکا هم به جز موارد استثنائی، هم از سوی مقامات آمریکایی [145] و هم از سوی دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان در کنگره به شدت محکوم شده‌اند [146] . علاوه بر «جان برنان» مدیر سابق سی‌آی‌ای که ادعای بی‌گناهی سعودی‌ها را «پوچ و توخالی» می‌داند [147] ، دموکرات‌ها خواستار افشای روابط [148] تجاری ترامپ با سعودی‌ها هستند [149] و سناریوهای عجیب ترامپ درباره سرنوشت خاشقجی را خلاف واقع می‌دانند و نمی‌پذیرند [150] . جمهوری‌خواهان نیز از رابطه ترامپ با آل‌سعود عصبانی هستند. «لیندزی گراهام» سناتور جمهوری‌خواه و از مدافعان سرسخت آل‌سعود، اکنون می‌گوید محمد بن سلمان شخصیتی «سَمی [151] » و «مخرب» برای رژیم سعودی و کسی است که هرگز نمی‌تواند یک «رهبر» باشد و باید برکنار شود [152] ؛ وی که معتقد است شخص محمد بن سلمان دستور قتل خاشقجی را داده [153] ، هم‌چنین تهدید می‌کند که «شیره عربستان را با تحریم‌ها» خواهد کشید [154] . «مارکو روبیو» از دیگر سناتورهای جمهوری‌خواه و رقیب سابق ترامپ، با لحنی کاملاً مطمئن می‌گوید اگر رئیس‌جمهور آمریکا اقدامی علیه سعودی‌ها انجام ندهد، کنگره 100 درصد واکنش بسیار شدید علیه آل‌سعود نشان خواهد داد [155] . «رَند پال» نماینده جمهوری‌خواه کنگره آمریکا هم دست روی نقطه ضعف ترامپ گذاشته و خواهان پایان فروش سلاح به سعودی‌ها [156] و البته کناره‌گیری محمد بن سلمان [157] شده است. بسیاری دیگر از قانون‌گذاران هر دو حزب آمریکا نیز خواستار پایان روابط نزدیک میان کاخ سفید و ریاض شده‌اند [158] .

در مقابل همه این موج‌های ضدسعودی، ترامپ و بخشی از کابینه و حامیان ترامپ هم‌چنان پشت سعودی‌ها هستند [159] ، حتی تلاش می‌کنند وجهه خاشقجی را زیر سؤال ببرند [160] ، و البته دلایل خوبی هم برای این حمایت دارند: ایران [161] ، فروش سلاح [162] ، و روابط اقتصادی شخصی. در حالی که حتی نهادهای اطلاعاتی آمریکا هم انگشت اتهام در قتل خاشقجی را به سوی سعودی‌ها و شخص محمد بن سلمان [163] اشاره رفته‌اند [164] و تمام دنیا (از جمله خود آمریکایی‌ها [165] ) توضیحات سعودی‌ها درباره اتفاقات درون کنسولگری‌شان را به تمسخر گرفته‌اند [166] ، ترامپ هم‌چنان اصرار دارد که آل‌سعود و به خصوص محمد بن سلمان از سرنوشت خاشقجی بی‌خبر بوده و اکنون هم روایت سعودی‌ها «باورپذیر» است [167] . وی می‌گوید آمریکا برای مقابله با ایران در خاورمیانه [168] و همین‌طور برای حفظ 600 هزار شغل [169] و 110 میلیارد دلار فروش تسلیحات به پادشاه سعودی و «متحد فوق‌العاده [170] » خود نیاز دارد [171] و بنابراین نمی‌خواهد در پرونده خاشقجی از آل‌سعود انتقام بگیرد [172] . البته نکته‌ای که بسیاری معتقدند بیش از ایران و فروش تسلیحات، ترامپ را به ادامه حمایت از رژیم سعودی مجاب می‌کند، روابط شخصی او با سعودی‌هاست.

ترامپ (که «جرد کوشنر» داماد و مشاورش هم روابط بسیار صمیمی‌ای با سعودی‌ها دارد، این روزها خیلی آفتابی نمی‌شود [173] و حتی می‌گویند فهرست سیاه تروری را به محمد بن سلمان داده که نام خاشقجی هم در آن بوده [174] )، حاضر است باور کند [175] که پادشاه و ولی‌عهد سعودی [176] هیچ اطلاعی از سرنوشت خاشقجی نداشته‌اند [177] ، حاضر است وزیر خارجه‌اش [178] را به ریاض بفرستد [179] و چند روز زمان برای سعودی‌ها بخرد [180] ، حتی حاضر است این تئوری خنده‌دار را هم مطرح کند [181] که چه‌بسا «قاتلان یاغی [182] » و خودسر اقدام به ترور خاشقجی کرده باشند [183] ، همه و همه برای آن‌که از منافع مالی و تجاری شخصی‌اش در رابطه با آل‌سعود حفاظت کند. این روزها که صحبت از روابط نزدیک ترامپ با سعودی‌ها، نُقل محافل سیاسی است، رئیس‌جمهور آمریکا داشتن هرگونه منافع مالی در عربستان [184] (و البته روسیه [185] ) را انکار می‌کند [186] . این در حالی است که علاوه بر قراردادهای میلیارد دلاری فروش اسلحه به سعودی‌ها (که رئیس‌جمهور آمریکا معتقد است کنار گذاشتن آن‌ها به معنای «تنبیه خودمان» است [187] )، شخص ترامپ هم بارها به روابط مالی و اقتصادی با سعودی‌ها افتخار کرده و از فروش آپارتمان (حتی یک طبقه کامل از برج شخصی‌اش) به آن‌ها صحبت کرده است [188] . یکی از آخرین موارد، همین سال 2015 و در جریان رقابت‌های انتخاباتی بود که ترامپ از «علاقه شدید» خود به سعودی‌ها گفت [189] .

نکته دیگری هم که کم‌تر در رسانه‌ها به آن اشاره شده است، واقعیت عجیبی است که انگیزه ترامپ از اعزام مایک پمپئو به ریاض در بحبوحه بحران قتل خاشقجی را بیش از پیش مشخص می‌کند. پمپئو پس از پایان سفرش به ریاض، اعلام کرد که سعودی‌ها تعهد خود به انجام تحقیقات کامل و جامع درباره قتل خاشقجی را نشان داده‌اند [190] . در حالی که تمامی شواهد، از دروغ‌های پی‌درپی گرفته تا عدم اعتراف سعودی‌ها به قتل خاشقجی [191] و از دو هفته تأخیر [192] در باز کردن درهای کنسولگری [193] گرفته تا آب و جارو و خانه‌تکانی در کنسولگری پیش از ورود مأموران ترکیه برای تحقیقات داخل ساختمان [194] (که بیش‌تر شبیه به جوک می‌ماند)، پمپئو به کدام «تعهد سعودی‌ها» اشاره می‌کند؟ احتمالاً منظور وزیر خارجه آمریکا، همان 100 میلیون دلاری است که به محض رسیدن پای پمپئو به ریاض [195] ، محمد بن سلمان برای ترامپ کارت به کارت کرد [196] . قطعاً این هم یکی دیگر از ابعاد عجیب پرونده خاشقجی است، اما آیا امکان دارد انتقال این پول ارتباطی به مهلت چند روزه آمریکا به سعودی‌ها و البته تداوم حمایت ترامپ از آن‌ها داشته باشد [197] ؟ در حالی که برخی کارشناسان آمریکایی معتقدند فرار از مسئولیت قتل، 110 میلیارد دلار (در قالب قرارداد تسلیحاتی) برای سعودی‌ها آب خورده است [198] ، به نظر می‌آید این هزینه خیلی کم‌تر از این‌هاست.

روز سه‌شنبه همه چیز مشخص می‌شود؟

با توجه به آن‌چه که گفته شد، احتمالاً سایر پیامدهای بین‌المللی قتل خاشقجی و اعتراف سعودی‌ها به این جنایت، از جمله افزایش قیمت نفت [199] یا مثلاً لغو سفرهای تجاری و اقتصادی «کریستین لاگارد» رئیس صندوق بین‌المللی پول [200] و هیأت تجاری هلند [201] به عربستان، در درجه دوم اهمیت قرار می‌گیرد. واقعیتی که این‌جا باید به آن اشاره شود، این است که چنان‌که رویترز می‌نویسد، آمریکا و رژیم سعودی هرکدام مقابل طرف دیگر، اهرم‌های فشاری دارند که استفاده از این اهرم‌ها هزینه به دنبال دارد [202] . برخی از این اهرم‌های متقابل عبارتند از نفت [203] ، فروش سلاح، مسائل منطقه‌ای مانند ایران و یمن، موضوع صلح فلسطین-رژیم صهیونیستی و مقابله با تروریسم. روی هم رفته، قرارداد میان دو کشور این است که سعودی‌ها باید نفت صادر کنند و آمریکا هم باید امنیت آل‌سعود را حفظ کند. بنابراین واقعیت این است که نباید انتظار تغییر و تحول بزرگی را در این رابطه متقابل صرفاً به خاطر یک خبرنگار را داشت، اگرچه محمد بن سلمان دستش به جنایت‌های بی‌شمار (جنگ یمن، حبس فعالان حقوق زنان، افزایش تعداد اعدام‌ها و قتل جمال خاشقجی) و اشتباهات متعدد (بازداشت سعد الحریری نخست‌وزیر لبنان، تخریب روابط با کانادا، قلع‌وقمع رقبای سیاسی در داخل و رقم زدن بحران دیپلماتیک در خلیج فارس با محاصره قطر) آلوده است [204] ، و اگرچه کنگره به شدت به ترامپ برای برخورد با سعودی‌ها فشار می‌آورد [205] .

پیش از خاتمه دادن به این گزارش، بد نیست آخرین تحولات در زمینه پرونده قتل خاشقجی تا این لحظه را نیز بررسی کنیم، هرچند اتفاق جدیدی نیفتاده است: تا این لحظه که نگارش این گزارش در حال پایان یافتن است، سعودی‌ها هم‌چنان دارند داستان‌های جدید و متناقض با داستان‌های قبلی‌شان را اختراع می‌کنند. در حالی که ملک سلمان و محمد بن سلمان با خانواده خاشقجی تماس گرفته [206] و با آن‌ها «اظهار هم‌دردی [207] » کرده‌اند(!)، مقامات این رژیم اکنون می‌گویند خاشقجی با مُشتی که در دعوا خورده، کشته نشده، بلکه به طور اتفاقی، خفه شده است [208] . «عادل الجبیر» وزیر خارجه سعودی هم می‌گوید [209] رژیم سعودی نمی‌داند جسد خاشقجی کجاست و قتل او هم یک «عملیات خودسرانه [210] » و «اشتباه بزرگ» بوده [211] که محمد بن سلمان از آن اطلاعی نداشته است [212] . در طرف دیگر، ترکیه می‌گوید نامزد ترکیه‌ای خاشقجی را تحت حفاظت خواهد گرفت [213] و اردوغان هم قول داده تا روز سه‌شنبه همین هفته حقیقت را به طور تمام و کمال درباره قتل خاشقجی افشا خواهد کرد [214] . اکنون باید منتظر ماند و دید واقعیت درباره قتل جمال خاشقجی چیست و سعودی‌ها به خاطر عبور از این خط قرمز [215] ، با چه پیامدهای سختی مواجه خواهند شود.