تالاب شادگان خوزستان ؛ میزبان ونیزهای ایران

گوشه و کنار ایران پر است از جاذبه هایی که شاید کمتر اسمشان را شنیده باشیم و یا تنها تصاویری از آن ها به چشممان خورده باشد. این جاذبه ها گاه از جنس طبیعت اند و هر بار که به دیدن آنها برویم با چشم اندازی تازه به استقبالمان می آیند. بسیاری از این جاذبه ها را بارها و بارها دیده ایم و می توانیم ساعت ها درباره ی آنها و زیبایی هایشان سخن بگوییم اما در این میان هستند جاذبه هایی که حتی یک بار هم به دیدنشان نرفته ایم…

جنوب ایران سرشار از این جاذبه های دیدنی است که شاید کمتر به آنها پرداخته ایم و گاه این خطه ی زیبای کشورمان را از یاد برده ایم. شاید هم به دلیل شناخت کمتر از آن، به عنوان مقصد سفرهایمان به آن توجه نکرده ایم. پیش از این گوشه ای از زیبایی های جنوب کشورمان را در مطالب زیر به شما معرفی کردیم:

روستای لافت قشم ؛ دنیایی پر از شگفتی

آبشار شوی دزفول ؛ منحصر به فردترین آبشار خاورمیانه

اما جلوه های این دیار تمام شدنی نیستند و می توانیم بارها و بارها به آن سر بزنیم و برایتان از جاذبه ای تازه سخن بگوییم. کوله بارمان را برمی داریم و راهی استان خوزستان می شویم تا یکی از جاذبه های جهانی ایران را به تصویر بکشیم. به جاده می زنیم و خودمان را به شهرستان شادگان می رسانیم و به قلب تالاب شادگان می رویم.

کارناوال را در این سفر همراهی کنید…

چرا تالاب شادگان؟

---

– تالاب شادگان یکی از معدود تالاب هایی است که در فهرست میراث طبیعی یونسکو قرار دارد و دارای ارزشی جهانی می باشد.

– این تالاب یکی از زیستگاه های حیات وحش ایران می باشد که جانداران و پرندگان بسیار کمیابی را در خود جای داده است.

–  دو روستا در میان این تالاب قرار دارند که به ونیز های ایران مشهورند و دیدن آنها یکی از جذاب ترین فعالیت های این سفر است.

– تالاب شادگان در معرض خطر جدی زیست محیطی قرار دارد و شناخت آن می تواند در حفظ زیبایی های آن موثر باشد.

 

 

تالاب شادگان ؛ جاذبه ای جهانی در ایران

تالاب شادگان یکی از جاذبه های طبیعی ایران در استان خوزستان است که شهرتی جهانی دارد و با حدود 400 هزار هکتار وسعت، 38 درصد تالابهای بین المللی ایران و 66 درصد تالابهای جهان را شامل می شود. این تالاب باز مانده ای از یک تالاب بزرگ می باشد که بخشی از مجموعه تالاب های گسترده و به هم پیوسته بین النهرین در گذشته های دور بوده و تا هورالعظیم در مرز عراق ادامه داشته است.

پیش از این سه تالاب شادگان، خورموسی و خورالامیه در منطقه وجود داشت که در جریان همایش تالاب‌ های جهان در رامسر در سال 1353 تصمیم بر این شد که این سه تالاب با یکدیگر ادغام شده و با عنوان تالاب شادگان شناخته شوند. تالاب شادگان در ارتفاع 5 تا 7 متر از سطح دریا قرار دارد و درجنوب خود به خلیج فارس می پیوندد.

 تالاب شادگان به واسطه ی قرار گرفتن در شهرستان شادگان به این نام خوانده می شود اما نام های دیگری همچون خوردورق، دورقالفرس، هور الدورق یا هور الفلاحیه نیز به آن اطلاق می گردد.

دیدنی ها و تفریحات

در سفر به تالاب شادگان چندین فعالیت لذت بخش انتظار شما را می کشند:

1- قایق سواری

در حاشیه تالاب قایق های موتوری در انتظارند تا شما را به یک گردش به یاد ماندنی در میان آب های تالاب ببرند و مناظر دیدنی آن را نشانتان دهند. قایقرانان، جوانانی هستند که در همان محل زندگی می کنند و آشنایی خوبی با منطقه دارند پس می توانید به آنها اعتماد کنید و مطمئن باشید که هیچ جلوه ی دیدنی را از دست نمی دهید.

2- بازدید از ونیز های ایرانی

2 روستا دقیقا در میان آبهای تالاب قرار گرفته اند و به ونیز های ایران شهرت دارند. رفت و آمد در میان آنها تنها با قایق میسر است و جلوه های زندگی روستایی در آنها بسیار جذاب و تماشایی است. این روستاها صراخیه و رگبه نام دارند و کاملا مشابه یکدیگرند. در این روستاها خانه هایی از خشت های بزرگ و کوچک که با دستان صاحبانشان ساخته شده اند به چشم می خورند و سادگی و صفای خود را در معرض نمایش می گذارند. پیش از این در مطلب زیر روستای صراخیه را به طور کامل به شما معرفی نمودیم:

روستای صراخیه خوزستان ؛ ونیز ایران

3- پرنده نگری

تالاب شادگان میزبان انواع و اقسام پرنده های بومی و مهاجر است که بیشتر آنها از کمیاب ترین پرندگان جهان به شمار می روند. کافیست به هنگام پاییز و زمستان راهی این تالاب شوید و در سکوت و آرامش به تماشای آنها بنشینید. برای آشنایی با این فعالیت مفرح مطلب زیر را مطالعه نمایید:

پرنده نگری ؛ تفریحی مسئولانه و آرامش بخش

4- عکاسی

مناظر و چشم انداز های طبیعی، کلبه های ماهیگیری، مردمان پر تلاش، لباس های محلی، فرهنگ غنی و آداب و رسوم متفاوت مردم جنوب همه و همه می توانند سوژه های عکاسی شما باشند و به بهترین یادگاری سفر شما تبدیل گردند.

اهمیت تالاب شادگان ؛ نقش حیاتی در زندگی مردم

وسعت زیاد، طبیعی بودن، تنوع زیستگاهی و ایفای نقش در تامین معاش ساکنین از جمله دلایلی هستند که اهمیت این تالاب را دوچندان می کنند و در زندگی مردم منطقه تاثیر می گذارد:

تاثیرات اقتصادی: حاشیه این تالاب میزبان سه شهر بزرگ شادگان، آبادان و ماهشهر و تعدادی روستا است و دو روستا نیز دقیقا در میان آب های آن جای گرفته اند. همه ی ساکنان این شهرها و روستا ها از گذشته های دور تا به امروز برای تامین معاش خود ، چشم به آب تالاب شادگان داشته اند. 

  بخش عمده جمعیت این شهرها و روستاها که عرب هستند، وابستگی شدید اقتصادی به‌ تالاب‌ دارند. آنها به کشت محصولات کشاورزی و خرما و دامداری به ویژه نگهداری از گاومیش مشغولند و آب تالاب نقش مهمی را در تامین درآمد آنها ایفا می کند.

تالاب‌ شادگان‌ حدود 900 هزار تن‌ علوفه‌ در سال را برای دامداران منطقه تامین می کند و ساکنان منطقه را در تهیه‌ علوفه‌ و تغذیه‌ دام ها و فروش‌ لبنیات‌ حاصل از آنها یاری می دهد.

وجود میزان قابل توجهی از ماهیان‌ شیلاتی در آبهای تالاب‌ موجب رواج ماهیگیری شده است و بسیاری با صید و فروش آنها در بازار، نیازهای اقتصادی خود و خانواده شان را برطرف می کنند.

شکار پرنده و نی بُری نیز از دیگر مشاغل مردم هستند که همگی آنها وابستگی زیادی به آب دارند.

محافظت در برابر سیل: تالاب شادگان ظرفیت بالایی در جذب و نگهداری سیلاب ها دارد و می تواند مانند یه سد از شهرهای آبادان، خرمشهر و شادگان در برابر سیل حفاظت کند. به هنگام سیلابی شدن‌ رودخانه‌ های جراحی و مارون‌، این تالاب مقادیر زیادی از آبهای مازاد را در خود نگه می دارد و آن را کنترل می کند.

تاثیرات زیست محیطی: این تالاب توانایی جذب ذرات خاک معلق و گرد و غبار را نیز دارد و با ایجاد رطوبت در هوا مانع از رسیدن ریزگردها به شهر های اطراف می شود.

گردشگری: وجود دسته های بزرگ پرندگان‌ بومی و مهاجر، مناظر سبز و شاداب‌ تالابی و جاذبه های اکوتوریستی می توانند این تالاب را به یک مقصد پرطرفدار گردشگری تبدیل کند و منافع اقتصادی را نصیب مردمان منطقه سازد.  همچنین این تالاب می تواند به‌ عنوان‌ یک کانون‌ پژوهش‌ و تحقیق‌، تعداد زیادی از دانشجویان و محققان را به سوی خود جلب کند.

شهرت تالاب شادگان در سطح جهانی

تالاب شادگان تا به امروز چندین بار در سطح جهانی مطرح شده است که در زیر به آنها اشاره می کنیم:

* در سال 1353،  تالاب شادگان به شماره 21R006 در فهرست تالاب‌ های بین‌ المللی کنوانسیون رامسر به ثبت رسید.

* تنها 18 تالاب در سراسر دنیا وجود دارند که نامشان توسط سازمان بین‌ المللی یونسکو به عنوان یک اثر جهانی ثبت شده است و شادگان نیز یکی از آنهاست. به همین دلیل این تالاب گنجینه ای طبیعی برای ایران و جهان محسوب می شود.

* سدسازی و رعایت نشدن نیاز آبی تالاب، تخلیه پساب‌ های آلوده‌ از سوی مزارع نیشکر، پرورش ماهی و فولاد خوزستان، عبور لوله‌ های نفتی، فعالیت 30 واحد پتروشیمی و تخلیه زباله‌ های شهری و …  از جمله دلایلی هستند که باعث شدند این تالاب منحصر به‌ فرد را از سال 1372 وارد فهرست قرمز تالاب‌ های بین‌ المللی (لیست مونترو) شود و اهمیت حفظ آن مشخص گردد.

آب تالاب از کجا می آید؟

 بخش شمالی تالاب شادگان دارای آب شیرین فصلی است و در بخش میانی آب لب شور وجود دارد. آب لب شور  آبی است که میزان نمک در آن از آب شیرین بیشتر و از آب دریا کمتر باشد. بخش جنوبی تالاب به علت مجاورت با خورهای خلیج فارس دارای آب شور است. خور به شاخه‌ای از دریا گفته می‌شود که به صورت یک محدوده نیمه بسته از آب به خشکی داخل شده باشد در حقیقت یک خلیج کوچک را تشکیل می دهد.

آب تالاب از بارندگی ها و منابع زیر تامین می شود:

* رودخانه کارون که آب را از طریق نهر مارد وارد تالاب می کند

* رودخانه جراحی که سالانه حدود 900 میلیون متر مکعب آب را را از طریق نهرهای مختلف چون نهر عطش و رگبه و … روانه ی تالاب می کند.

* آب های خلیج فارس که از طریق خوردورق، خور سلج و … به تالاب می ریزند و یا با صورت جزر و مد وارد تالاب می گردند.

تماشای نادرترین گونه های جانوری جهان در تالاب شادگان

حدود 327765 هکتار از تالاب شادگان به عنوان پناهگاه حیات وحش شناخته می شود و 296 هزار هکتار آن منطقه حفاظت شده می باشد. این تالاب زیستگاه بیش از 30درصد از پرندگان ، 25 درصد از پستانداران و 45درصد از ماهیان کشور را در خود جای داده است که همگی در معرض نابودی قرار دارند.

1- پستانداران

تا به حال 40 گونه پستاندار در تالاب شادگان شناسایی شده اند که مهم ترین آنها دلفین بینی بطری با نام محلی دلفین و نام علمی tursiops truncatus است که به دلیل حرکات نمایشی زیبا از شهرت بسیاری برخوردار است و در دهانه خلیج فارس و خور موسی به چشم می خورد. پستانداران مهم دیگر در این تالاب عبارتند از:

* گراز با نام محلی خنزیر و نام علمی sus scrofa 

* گربه جنگلی با نام محلی بزون و نام علمی felis chaus

* شنگ بانام محلی چلیب المای و نام علمی lutra lutra

* گرگ بانام محلی ذئب و نام علمی canis lupus

از دیگر پستانداران این منطقه می توان به شغال، روباه معمولی، تشی، خرگوش، خوتکا، انواع‌ موش‌، راسو و کفتار نیز اشاره نمود.

2- پرندگان

154 گونه پرنده در تالاب شادگان زندگی می کنند که 20 گونه ی آنها بومی و مابقی مهاجر هستند و تنها در فصل مهاجرت مهمان این تالاب زیبا می شوند. به هنگام پاییز دسته های پرندگانی همچون انواع اردک، مرغابی، غاز، قره غاز، پلیکان و فلامینگو از کانادا، سیبری و شمال اروپا به این منطقه می آیند تا از هوای معتدل آن استفاده کنند. از میان این جانداران، 13 گونه از آنها مانند اردک مرمری (که 30 تا 60 درصد جمعیت جهانی آن در این تالاب وجود دارد)، حواصیل بزرگ، حواصیل زرد، حواصیل هندی، بوتیمار کوچک، اردک سر سیاه، اردک بلوطی، پلیکان پا خاکستری، عروس غاز، اردک سرسفید، گیلانشاه خالدار، عقاب شاهی، عقاب تالابی خالدار و عقاب دریایی دم سفید در معرض خطر انقراض جهانی قرار دارند و نیاز مند حفاظت هستند.

میوه خور، لیکوتالابی، چنگر، انواع کاکائی، خروس کولی، تنجه و خوتکا اردک سر سبز، حاجی لک لک، اردک سیاه کاکل، دراج، آبچلیک، بوتیمار، اکراس آفریقایی، اگرت کوچک، حواصیل خاکستری، صدف خوار، چوب پا، نوک خنجری، خروس کولی، خروس کولی دم سفید، گیلانشاه دم سیاه، پرستوی دریایی معمولی، کاکایی سر سیاه، کاکایی صورتی و چک چک پشت سفید از دیگر پرندگان ساکن در این تالاب هستند.

3- آبزیان

36 گونه ماهی مردابی و 45 گونه ماهی دریایی و 4 گونه میگو، آب های این تالاب را برای زیستگاه خود انتخاب کرده اند و بخشی از تنوع زیستی آن را تشکیل می دهند. ماهی بنی، ماهی حمری، ماهی گتان، ماهی برزم‌، ماهی شیربت‌، ماهی شلج‌، ماهی هامور، ماهی کپور معمولی، کپور رنگی و کپور سرگنده‌ و کپور آینه‌ای، ماهی بیاح‌، ماهی شانک، ماهی پیکو، کفشک ماهی و ماهی صبور از جمله ماهیان قابل مصرف تالاب و گربه‌ ماهی، بوشلمبو، مارماهی و کوسه‌ ماهی نیز از انواع غیر قابل مصرف آنها می باشد.

4- دوزیستان و خزندگان

سه گونه دوزیست ازجمله قورباغه و وزغ و 9 گونه خزنده از جمله  تیر مار، یله مار و افعی سوسن و لاک پشت های خزر و سه چنگالی فراتی از دیگر جانداران این تالاب هستند و به عنوان زیستگاهی امن از آن استفاده می کنند.

پوشش گیاهی ؛ تنوعی کم نظیر

 17 جامعه اصلی گیاهی متشکل از 110 گونه گیاهی در شادگان شناسایی شده اند. قسمت آب شیرین تالاب، دارای پوشش گیاهی متنوع و انبوهی می باشد که علاوه بر زیبایی منطقه، زیستگاه خوبی را برای پرندگان مهاجر ایجاد کرده است.  

قسمت آب شور تالاب بخش های مختلفی را از نظر پوشش گیاهی در بر می گیرد. اگر جاده آبادان – ماهشهر همچون یک مرز میان جنوب و شمال این تالاب در نظر بگیریم، آن بخش از تالاب که در جنوب این جاده قرار دارد، به دلیل نزدیکی به خلیج فارس و تاثرات جزر و مد دریا و وجود شوره زار های وسیع تنها 25 درصد پوشش گیاهی وجود دارد و حتی در برخی نقاط هیچ گونه گیاهی دیده نمی شود. در این بخش علف شور و گیاهان تیره ی گرامینه بیش از هر نوع گیاه دیگری فرصت رشد یافته اند.

در شمال جاده وضعیت کاملا تفاوت است و حدود  80 تا 90 درصد پوشش گیاهی مطلوب وجود دارد که گونه های غالب آن، جگن و لوئی و گیاهان علفی تیره گرامینه هستند.

با وجود همه ی تفاوت ها در بخش های مختلف تالاب می توان به طور کلی برای پوشش گیاهی داخل تالاب و کناره های آن از گیـاهان هیگروفیت ( گیاهان رطوبت دوست ) و مزوفیت ( گیاهان مزوفیل یا نیمه نم پسند )، چولان(جگن)، بردی(لوئی)، نی(قصب)،اویار سلام و علف شور دائمی و فصلی نام برد و گیاهان هالوفیت و گزروفیت ( گیاهان خشکی دوست یا خشکی پسند )، گیاهان مرتعی(بوته ای) چون کنگر وحشی، یولاف، سوروف، خارشتر، شوره و گل رنگ وحشی را به عنوان پوشش گیاهی زمین های خشک و شن زارهای حواشی تالاب در نظر گرفت. البته گونه های درختی و درختچه ای از نوع گز، نخلستان ها و زمین های زراعی نیز در اطراف تالاب به چشم می خورند و در میان تالاب نیز حضور گیاهان دیگری همچون گیاهان آلاله آبی و نیلوفر آبی، قابل توجه است.

بهترین فصل سفر

به دلیل گرما و شرجی بودن هوا در تابستان ها، بهترین زمان بازدید از تالاب شادگان اواخر پاییز و زمستان می باشد که می توان به تماشای انواع و اقسام پرندگان مهاجر نیز نشست.

بهار و تابستان: گرما و شرجی بودن هوا بسیار آزار دهنده است.

پاییز و زمستان: با شروع فصل سرما پرندگان زیادی به تالاب می آیند و جلوه های تازه ای به آن می بخشند. همچنین در این فصول هوا بسیار مطبوع و خوشایند است.

کجا بمونیم؟

برای اقامت می توانید از هتل ها و مهمانسراهای شهرهای اطراف همچوم آبادان و اهواز استفاده کنید.

ملزومات سفر

در طی گشت و گذار در تالاب و حاشیه ی آن در معرض تابش نور خورشید هستید پس عینک و کلاه آفتابی و کرم ضد آفتاب را فراموش نکنید.

راه دسترسی

موقعیت جغرافیایی

تالاب شادگان در جنوب غربی ایران و جنوب جلگه خوزستان واقع است و در پایین دست حوضه رودخانه جراحی و در میان شهرهای شادگان، آبادان و ماهشهر قرار دارد.

آدرس

108 کیلومتری اهواز

راه دسترسی

وارد اتوبان اهواز به آبادان شوید تا به شهر دارخُوین برسید و از آنجا با استفاده از تابلوهای راهنما خودتان را به تالاب برسانید. یک جاده ی آسفالته از وسط تالاب و پناهگاه حیات وحش آن عبور می کند و تجربه متفاوتی را برای شما رقم می زند.

فاصله از مرکز استان و شهرهای اطراف

اهواز : 108کیلومتر

آبادان: 59 کیلومتر

دارخوین: 10 کیلومتر

خرمشهر: 64 کیلومتر

موقعیت تالاب شادگان بر روی نقشه

 

دغدغه های کارناوالی

واقعیت تلخ درباره تالاب شادگان این است که مساحت آن در کنوانسیون رامسر 400 هزار هکتار می باشد اما اندازه گیری سال 1383 حدود 54 هزار هکتار نشان می دهد. میزان آب این تالاب از لحاظ رتبه‌ های ثبت شده در یونسکو در رتبه پنجم جهانی قرار داشت که امروزه با توجه به کاهش قابل توجه آب، در رتبه 22 قرار گرفته است. علاوه بر این بسیاری از جانداران موجود در این تالاب از بین رفته اند و حیات وحش آن در خطر است. از جمله عوامل موثر بر وقوع این اتفاقات عبارتند از:

انجام پروژه‌ های توسعه صنعتی و راه سازی

کم شدن آب ورودی به آن به دلیل سد سازی

کاهش بارندگی و بروز خشکسالی

کم شدن آب ورودی به کارون و ذخیره و انتقال آب این رودخانه به مناطق دیگر

نشت مواد نفتی از لوله ­ها و اختلال و ایجاد مزاحمت برای حیات وحش

آلودگی آب ناشی از مزارع نیشکر

شکار پرندگان در سطح وسیع

و …

از سوی دیگر این تالاب می تواند یکی از شاخص ترین مقاصد توریستی منطقه باشد اما تا به حال هیچ گونه اقداماتی درمورد تجهیز و یا احداث امکانات گردشگری صورت نگرفته است و تمامی برنامه های نیمه کاره باقی مانده اند.

توصیه های کارناوالی

روستاهای زیادی در حاشیه ی تالاب وجود دارند که دارای فرهنگ بومی خاص هستند، به آنها احترام بگذارید و خاطره ای خوش را برای آنها بسازید. برای آشنایی با ویژگی های رفتاری مردم جنوب مطلب ویژگی های رفتاری مردم جنوب ایران ؛ ساکنان دیار آب و آفتاب  را مطالعه نمایید.

این تالاب روزی بسیاری از مردمان ساکن در اطراف آن را تامین می کند پس آن را آلوده نکنید تا به اقتصاد آنها لطمه ای وارد نسازید.

حیات جانداران بسیاری نیز وابسته به این تالاب است پس زباله های خود را درون آن نریزید.

سخن آخر

تا به حال به جنوب ایران سفر داشته اید؟

چه مناطقی را در این خطه دیده اید؟

در سفرتان به تالاب شادگان سر زده اید؟

تجربیات خود را با ما در میان بگذارید…

منتظر نظرات، پیشنهادات و تجربیات شما خوبان هستیم…