ناصر فکوهی؛ اینکه گروهی کوچک یا بزرگ از مردم یک کشور بخواهند روزی را برای خود تعیین کنند و در آن به‌گونه‌ای یک حافظه تاریخی بسازند و از آن راه هویتی ایجاد کنند، حق طبیعی آنهاست. اینکه چنین روزی با تاریخ واقعی انطباق نداشته باشد، یا داشته باشد، یا نسبتی پرسمان‌برانگیز آن دو را به یکدیگر پیوند دهد، فرایندی بسیار رایج در بسیاری از فرهنگ‌هاست. این فرایند‌ها چه در باور‌های دینی و سنتی و چه در باور‌های محلی و منطقه‌ای بسیاری از مردمان مرسوم بوده و سال‌های سال است در این و آن گوشه کشور ما نیز وجود دارد.
روز‌های مناسبتی بسیاری در جنوب، شمال، غرب و شرق کشور به صورت منطقه‌ای، قومی و سنتی نام‌گذاری شده و مردم در آن برنامه‌ها و جشن‌های خاصی را به انجام می‌رسانند. این‌گونه روز‌ها و مناسک عموما مثبت هستند و سبب انسجام و تقویت پیوند‌ها و روابط اجتماعی میان آن گروه اجتماعی مربوط می‌شوند.
گروهی از مناسبت‌ها نیز به صورت دینی، تاریخی، سیاسی و سنتی در تقویم هر فرهنگی وجود دارند که فراتر از این یا آن گروه اجتماعی بوده و پهنه بزرگی از همه مردمان را در یک نظام سیاسی– فرهنگی و اجتماعی شامل می‌شوند. این مناسبت‌ها در کشور ما عموما یا در قالب دینی (سوگواری‌ها و جشن‌ها) تعریف می‌شوند یا تاریخی– فرهنگی (جشن نوروز و مهرگان و سده) یا در قالب‌های سیاسی.
از میان این سه گروه، مناسبت‌های سیاسی، به صورت مستقیم با سرنوشت و منشأ دولت- ملت‌ها ارتباط دارند. این دولت‌ها از قرن 19 و انقلاب فرانسه به این‌سو، همواره تلاش کرده و می‌کنند که نه‌تن‌ها مناسبت‌های خود را هر چه پررنگ‌تر کنند، بلکه سایر مناسبت‌ها را نیز به نوعی به خدمت خود درآورند.
در آنچه گفته شد ما نوعی جهان‌شمولی را می‌بینیم که در اکثر قریب‌به‌اتفاق کشور‌های جهان دیده می‌شود و البته بنا بر اینکه تنوع قومی و فرهنگی و زبانی و ملی آن‌ها چگونه باشد، تفاوت‌ها و دگرگونی‌های زیادی نیز میانشان مشاهده می‌شود.
اما زمانی که به نام‌گذاری یک روز جدید در تقویم می‌رسیم، همچون روزی که «روز کوروش بزرگ» نام گرفته و چندین سال است درباره آن بحث و مجادله‌هایی وجود دارد، به چند نکته باید توجه داشت:
نخست اینکه اگر چنین نامی مورد اجماع گروه بزرگی از مردم و به‌ویژه متخصصان باشد، باید به آن احترام گذاشت و در فرایندی دموکراتیک و تخصصی درباره ورود آن به تقویم رسمی تصمیم‌گیری کرد. افزون‌بر این و حتی درصورتی‌که چنین روزی مورد تأیید و اجماع نیز نباشد، به نظر من، هیچ مشکل و ممنوعیتی نباید بر سر تشکیل تجمعات و برگزاری مراسم برای آن وجود داشته باشد. اینکه دولت خواسته باشد با ممنوع‌کردن تجمع در پاسارگاد یا در تخت‌جمشید یا در نقاط دیگر و دانشگاه‌ها مانع از ابراز نظر و علاقه گروه‌های مختلف شود، تأثیری جز تشویق هرچه بیشتر افراد به این مراسم نخواهد داشت.
با وجود این، در این زمینه چند ملاحظه اساسی دیگر را نیز باید در نظر داشت:
نخست آنکه برای واردکردن این روز به تقویم باید به فرایند‌های قانونی و رسمی توجه کرد و البته هم‌زمان درباره گروهی دیگر از شخصیت‌ها و تاریخ‌های پر‌اهمیت ایران که به آن‌ها به‌رغم نزدیکی بیشترشان به ما بی‌توجهی و بی‌مهری شده است. سپس آنکه برگزاری این روز و یک سنت مناسکی را با مباحث جدی علمی درباره تاریخ ایران، کوروش و سایر مسائلی که در زمینه تاریخی و پیشاتاریخی باید در محیط‌های به دور از مناقشات سیاسی انجام بگیرد، جدا کنیم.
جا و زمانی که باید درباره این‌گونه مسائل به صورت علمی بحث کرد و کسانی که دارای صلاحیت در این کار باشند، نه در «روز کوروش» است و نه در این ایام و اماکن مناسکی. درعین‌حال این مسائل بسیار جدی هستند و به هویت فرهنگی ما مربوط می‌شوند و بنابراین باید نسبت به آن‌ها شناختی دقیق و علمی داشت و به‌دور از تعصب و عامه‌گرایی‌ها در هر جهتی، پژوهش‌ها را به پیش برد.
سوم اینکه، باید توجه کرد که به دلایل سیاسی روشنی که موضوع ایران را از پیش از انقلاب تا امروز دربر گرفته‌اند، مسئله رقابت قدرت‌های بزرگ بر سر ایران و دخالت آن‌ها در مسائل کشور ما، درگیری‌ها و تنش‌های میان قدرت‌های سیاسی، موافقان و مخالفان داخلی و خارجی و...، این روز را همچون بسیاری دیگر از مناسبت‌ها و مناسک مربوط به آن‌ها در سال‌های اخیر، ابزار و وسیله‌ای در دست گروه‌های سیاسی کرده تا به صورت‌های مختلف مردم عادی را تحریک و دشمنی‌ها و حساسیت‌ها را برانگیزند.
باید توجه داشت که این روز خاص، به دلایل مختلف و بسیار می‌تواند مستمسکی برای دامن‌زدن به شعار‌های نژادپرستانه، باستان‌گرایانه و ایجاد اختلاف میان گروه‌های فرهنگی و قومی و منطقه‌ای مختلف در ایران باشد و چنین نیز شده است. از این‌رو، این از یک‌سو وظیفه، مسئولان است که با سرسختی در مخالفت در برگزاری مراسم در این روز به دشمنی‌ها دامن نزنند؛ از سوی دیگر نیز وظیفه برگزار‌کنندگان و طرفداران این روز است که از افراط‌گری‌های ناسیونالیستی و تحقیر سایر اقوام و فرهنگ‌های ایران یا سردادن شعار‌هایی در ستایش نظام‌های اقتدارمدار در تاریخ ایران در این‌گونه مراسم جلوگیری کنند.
نقطه آغاز حرکت و بهترین راه برای کشوری با پیشینه تاریخی و تنوع فرهنگی گسترده ایران، بالابردن انعطاف هر فرهنگ نسبت به فرهنگ‌های دیگر و احترام‌گذاشتن هر فرهنگ به فرهنگ‌های دیگر و پرهیز از هرگونه شعار و گفتمان برتری‌جویانه و نژادپرستانه و متعصبانه در موافقت یا مخالفت با چنین روزی است؛ در یک کلام جلوگیری از سیاست‌زدگی این روز برای مانع‌شدن از سوءاستفاده‌های دشمنانه از هر جانبی.
