علائم سکته در روند اشتغال‌زایی

حداقل در 6 فصل منتهی به تابستان 97، میزان اشتغال‌زایی سالانه بیشتر از 700 هزار نفر بوده و از این‌رو یک سکته در روند اشتغال‌زایی رخ داده است. مرکز آمار گزارش مربوط به تحولات بازار کار در تابستان 97 را منتشر کرد که بر اساس آن نرخ بیکاری به 2/ 12 درصد رسیده و جمعیت بیکار از 3 میلیون و 327 هزار نفر فراتر رفته است.

تصویر وضعیت نسبت به تابستان 96

شاخص‌های عمده بازار کار شامل نرخ مشارکت اقتصادی و نرخ بیکاری می‌شود. نرخ مشارکت اقتصادی نسبت جمعیت فعال به جمعیت در سن کار را نشان می‌دهد و نرخ بیکاری، معرف نسبت جمعیت بیکار به جمعیت فعال است. جمعیت فعال در حقیقت به کلیه افراد در سن کار گفته می‌شود که در پی یافتن شغل هستند و جمعیت غیرفعال، افرادی را در بر می‌گیرد که از جست‌وجوی شغل یا منصرف شده‌اند یا به هر دلیل دیگر، قصد ورود به بازار کار را ندارند. در تابستان 97،معادل9/ 40 درصد از جمعیت در سن کار(10 ساله و بیشتر) از نظر اقتصادی فعال بوده‌اند و  در حقیقت یا در گروه شاغلان یا بیکاران قرار گرفته‌اند. با وجود معضلات اقتصادی ایجاد شده در سال جاری، اما نرخ مشارکت تابستان 97 نسبت به تابستان 96 با 2/ 0 درصد بهبود مواجه شده و این یعنی دید جمعیت در سن کار نسبت به بازار کار مثبت‌تر شده و نرخ ورود آنها به بازار کار افزایش یافته است. اما به‌رغم افزایش نرخ ورود جمعیت به بازار کار، نرخ بیکاری با رشد مواجه شده و بهبودی در آن رخ نداده است. نرخ بیکاری تابستان 96 معادل 5/ 11 درصد بوده که در تابستان قبلی با 7/ 0 درصد رشد به 2/ 12 درصد ارتقا یافته است. تعداد بیکاران در تابستان 97 نسبت به تابستان 96 با رشد 237 هزار نفری مواجه شده است. بر اساس گزارش مرکز آمار، آخرین برآورد از تعداد بیکاران حدود 3 میلیون و 327 هزار نفر است. نکته اول اینکه بیش از 50 درصد بیکاران در بازه سنی 15 تا 29 سال قرار دارند و نکته دوم اینکه از هر 10 نفر بیکار، 4 نفر آنها فارغ‌التحصیل آموزش عالی هستند. اما تعداد شغل ایجاد شده در تابستان 97 چقدر بوده است؟ اگر جمعیت شاغل در تابستان 97 را نسبت به فصل مشابه سال قبل بسنجیم، می‌توان به تعداد شغل ایجاد شده در بازار کار ایران در بازه مذکور دست یافت. بر اساس داده‌های ارائه شده، تعداد شاغلان در تابستان سال جاری نسبت به سال گذشته با رشد 1/ 158 هزار نفری مواجه شده‌اند. در نتیجه میزان اشتغال‌زایی بازار کار ایران بر اساس آخرین آمار 158 هزار شغل است که با توجه به حجم جمعیت بیکار که بالغ بر 3 میلیون و 320 هزار نفر است، از نقطه مطلوب فاصله دارد. از طرفی اگر در حافظه آمارها جست‌وجو کنیم، میزان اشتغال‌زایی در 4 سال اخیر در کمینه قرار دارد. از این‌رو، پیام‌های هشدارآمیزی از بازار کار منعکس می‌شود. در 6 فصل منتهی به تابستان سال جاری میزان اشتغال‌زایی هیچ‌گاه از 700 هزار نفر پایین‌تر نیامده بود و میزان اشتغال‌زایی در تابستان اخیر یک سکته قابل توجه در این روند محسوب می‌شود.

وضعیت بیکاری در جوانان

مساله بیکاری برای جمعیت جوان، نه‌تنها یک مساله اقتصادی، بلکه یک مساله اجتماعی تلقی می‌شود. در صورت عبور آمارهای بیکاری سن جوان از مرز بحران، ماهیت اقتصادی بیکاری می‌تواند به سیاسی نیز تغییر جهت دهد. از این‌رو، رصد آمارهای بیکاری مربوط به جوانان برای سیاست‌گذار اقتصادی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در گزارش‌های مرکز آمار، در مورد وضعیت بیکاری جوانان دو آمار ارائه می‌شود: بیکاری جوانان 24-15 ساله و بیکاری جوانان 29-15 ساله. نرخ بیکاری در گروه اول 2/ 27 درصد و در گروه دوم، 9/ 24 درصد بوده است. در تابستان سپری شده، نرخ بیکاری جوانان در هر دو گروه نسبت به تابستان سال پیش با رشد مواجه شده است. هرچند شدت رشد نسبت به تابستان 96 در دو بازه مذکور متفاوت است و رشد بیکاری در گروه 29-15 ساله بیشتر از بازه اول بوده است. با این حساب می‌توان گفت که عمده رشد بیکاری جوانان در بازه سنی 29-25 سال رخ داده است. محاسبات نشان می‌دهد که تعداد بیکاران 29-25 سال، 74 هزار نفر افزایش یافته است. نکته جالب دیگری که در آمار بیکاری جوانان به چشم می‌آید، اینکه از شدت بیکاری زنان جوان کاسته شده و بر شدت بیکاری مردان جوان افزوده شده است. نرخ بیکاری زنان جوان در هر دو گروه سنی، در تابستان 97 نسبت به تابستان 96 افت کرده و این افت در گروه 24-15 ساله بیش از 5 درصد بوده است. هر چند نرخ بیکاری زنان جوان همچنان عدد بالای 3/ 40 درصد است اما به هر حال از تعداد بیکاران آنها در سال جاری بیش از 36 هزار نفر کاسته شده است.

بیکاری جمعیت تحصیل‌کرده

اقتصاددانان سه چالش عمده بازار کار ایران را زنان، جوانان و تحصیل‌کرده‌ها عنوان می‌کنند. با بالارفتن ظرفیت دانشگاه‌ها در سال‌های پس از انقلاب، بالطبع جمعیت تحصیل‌کرده نیز افزایش چشمگیری یافت و نبودن شغل مناسب برای این جمعیت جدید، به یکی از چالش‌های مهم بازار کار ایران بدل شد. این چالش همچنان برقرار است و یکی از نقیصه‌های بازار کار ایران، نبود ظرفیت لازم برای جمعیت انبوه تحصیل‌کرده است. برای بررسی این شاخص، مرکز آمار نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان آموزش عالی و نسبت جمعیت بیکار فارغ‌التحصیل آموزش عالی را محاسبه می‌کند. نرخ بیکاری معرف نسبت جمعیت بیکار فارغ‌التحصیل آموزش عالی به جمعیت فعال فارغ‌التحصیل آموزش عالی است و شاخص دوم، معرف نسبت جمعیت بیکار فارغ‌التحصیل به کل جمعیت بیکار 10 ساله و بیشتر است. در تابستان 97، نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان با بهبود 8/ 0 درصدی مواجه شده و نسبت به تابستان 96 به 7/ 18 درصد رسیده، از این‌رو، شانس کاریابی فارغ‌التحصیلان افزایش یافته است. اما در نسبت جمعیت بیکار فارغ‌التحصیل در تابستان سال جاری رشد ایجاد شده؛ یعنی سهم بیکاران تحصیل‌کرده از کل بیکاران کشور با 1/ 0 درصد افزایش به5/ 39 درصد رسیده است. به زبان دیگر، از هر 100 نفر بیکار، تقریبا 40 نفر آنها تحصیل‌کرده آموزش عالی هستند.

جغرافیای بیکاری

گزارش مرکز آمار نشان می‌دهد که در تابستان گذشته نرخ بیکاری در نقاط شهری 13 درصد و در نقاط روستایی 2/ 7 درصد بوده است. هم در نقاط شهری و هم در نقاط روستایی، تعداد بیکاران و نرخ بیکاری با رشد مواجه شده است، اما تفاوت اینجاست که شتاب رشد در نقاط شهری نسبت به روستایی شدیدتر بوده است. اما وضعیت در استان‌ها به چه شکلی بوده است؟ نرخ مشارکت اقتصادی میانگین کل کشور، 9/ 40 درصد بوده، اما بالاترین نرخ مشارکت اقتصادی در استان خراسان شمالی گزارش شده است. نرخ مشارکت در این استان 8/ 46 درصد بوده که حدود 6 درصد از میانگین کل کشور بیشتر است. جالب اینجاست که این عدد برای استان خراسان شمالی یک پسرفت به شمار می‌رود، چرا که نرخ مشارکت این استان در تابستان سال قبل 4/ 0 درصد بالاتر بود. از آن طرف، کمترین نرخ مشارکت اقتصادی در استان سیستان و بلوچستان رخ داده که معادل 1/ 34 درصد بوده است. البته نرخ مشارکت این استان نسبت به تابستان 96 بیش از 3 درصد رشد را نشان می‌دهد. نرخ بیکاری نیز در استان سیستان و بلوچستان عدد بالای 3/ 15 درصد بوده که البته بدترین وضعیت کشور را نشان نمی‌دهد. شدیدترین نرخ بیکاری 4/ 16 درصد بوده که در استان کرمانشاه گزارش شده است. بر اساس گزارش مرکز آمار، نرخ بیکاری در استان‌های کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان نیز بیش از 15 درصد در تابستان 97 بوده است. در استان اصفهان نیز نرخ بیکاری در فصل گذشته 15 درصد ثبت شده که عدد بالایی برای این استان محسوب می‌شود. از آن طرف در 9 استان کشور، نرخ بیکاری همچنان تک رقمی مانده است. بهترین وضعیت بازار کار در استان‌های همدان، زنجان، سمنان و اردبیل قرار دارد که نرخ بیکاری بین 5/ 6 تا 5/ 7 درصد بوده است.